Κωνσταντίνος Θεοτόκης

Theotokis nelle sue Storie ci presenta un mondo tradizionale, immobile, un mondo condizionato dalle necessita naturali, dentro il quale i sentimenti e gli impulsi si intrecciano e si sbrigliano con violenza. Sono drammi passionali nei quali il pathos dei protagonisti, teso senza interruzione fino alla catarsi, diviene la leva motrice dell' intreccio, mentre l'eros, il senso dell' onore, la diseguaglianza sociale determinano lo svolgersi dell' azione. Luogo, la piccola societa agricola, chiusa e arretrata, della Corfu tra la fine dell' Ottocento e gli inizi del Novecento.

Theotokis nelle sue Storie ci presenta un mondo tradizionale, immobile, un mondo condizionato dalle necessita natural!, dentro il quale i sentiment! e gli impulsi si intrecciano e si sbrigliano con violenza. Sono drammi passional! nei quali il pathos dei protagonist!, te-so senza interruzione fino alia catarsi, diviene la leva motrice dell'intreccio, mentre I'eros, il senso dell'onore, la di-seguaglianza sociale determinano lo svolgersi dell'azione. Luogo, la piccola societa agricola, chiusa e arretrata, della Corfu tra la fine dell'Ottocento e gli inizi del Novecento.

Η Αγάπη παράνομη γράφτηκε στις αρχές του 20ού αιώνα και εκτυλίσσεται στον Δαφνύλα της Κέρκυρας, με κεντρικούς ήρωες τα μέλη της αγροτικής οικογένειας Θεριανού. Όλα αρχίζουν όταν ο Στάθης Θεριανός προτείνει στη γυναίκα του, Διαμάντω, να παντρέψουν τον γιο τους, Γιώργη, με τη Χρυσαυγή, κόρη της οικογένειας Ασπρέα. Παρά τις επιφυλάξεις της Διαμάντως, το συνοικέσιο ευοδώνεται. Τη μέρα όμως που οι δύο οικογένειες συναντιούνται στο σπίτι του Ασπρέα για τα «γνωρίσματα», αποκαλύπτονται τα βαθύτερα αίτια των προθέσεων του Στάθη. Μια θρυαλλίδα σιγοκαίει τα σωθικά του, ο πόθος του για τη Χρυσαυγή ‒ ένας κρυφός έρωτας που θα εξελιχθεί σε ακραίο πάθος. Ο Κωνσταντίνος Θεοτόκης έγραψε το εκτενές αυτό διήγημα το 1906, αλλά παρέμεινε ανέκδοτο μέχρι το 1977, οπότε αποκαταστάθηκε και εκδόθηκε με την επιμέλεια του Φίλιππου Βλάχου. Η νέα έκδοση, συμπληρωμένη πλέον με την εργοβιογραφία του συγγραφέα, αναδεικνύει και πάλι ένα κείμενο που συγκλονίζει, ένα έργο αμείωτης δραματικής έντασης, μια περίτεχνη ανατομία των ανθρώπινων παθών.

Η αριστουργηματική νουβέλα του Κωνσταντίνου Θεοτόκη πρωτοδημοσιεύτηκε στον Νουμά το 1904 και κυκλοφόρησε σε βιβλίο μόνο το 1973, από τις εκδόσεις «Κείμενα». Ο συγγραφέας παρουσιάζει το μύθο του μεγάλου ζωγράφου της αρχαιότητας, Απελλή, που ζωγράφισε και ερωτεύτηκε την Καμπάσπη, την ερωμένη του Μεγαλέξαντρου. Ο Θεοτόκης αντλεί τις πληροφορίες του από τα βιβλία του Πλίνιου και του Σενέκα και συνθέτει το υλικό του. Ένα πρωτόλειο διήγημά του, «Ο δούλος του Παράσιου» του 1895, που αργότερα το παραλλάσσει και το ενσωματώνει στον Απελλή, δημοσιεύεται στο επίμετρο της παρούσας έκδοσης. Με τον Απελλή κλείνει ο κύκλος διηγημάτων του με ιστορικά ή μυθολογικά θέματα.

Ο Καραβέλας όπως παρανομάζεται ο τραχύς γέροντας της νουβέλας, βρίσκεται στον αντίποδα της ευαγγελικής μορφής του Τουρκόγιαννου. Η ζωή του καθορίζεται από το αχαλίνωτο σαρκικό πάθος για μια νέα παντρεμένη γυναίκα, ένα πάθος που θα τον οδηγήσει στην ηθική εξαχρείωση, ακραία έκφραση της οποίας είναι η στάση του απέναντι στην άρρωστη κι ετοιμοθάνατη γυναίκα του. Αν όμως τη ζωή του την όρισε το σαρκικό πάθος, στο τραγικό τέλος θα τον οδηγήσουν η απληστία και η αρπακτικότητα των συγχωριανών του. «Η ζωή και ο θάνατος του Καραβέλα» (1920) δημοσιεύεται έναν χρόνο μετά τον «Κατάδικο» (1919) και συγκροτεί μαζί του ένα εξαίρετο αντιστικτικό δίπτυχο.

Ευγενικιά Κυρία, Θα ήθελα να Σας αφιερώσω το έργο που από καιρό Σας έχω υποσκεθεί, ένα έργο άξιο του ονόματός Σας, της καλλιτεχνικής ψυχής Σας και του άπειρου σεβασμού που τρέφω για Σας. Δε μου έλειψε η θέληση παρά η δύναμη· και για τούτο Σας παρακαλώ να αποδεχτείτε με τη συνηθισμένη Σας καλοσύνη το μικρό και ασήμαντο διήγημα που Σας προσφέρω. Εγράφτηκε, Κυρία, πριν από το βαλκανικό πόλεμο, που είταν το προοίμιο του σημερινού ολέθριου σπαραγμού της Ευρώπης και εδημοσιεύτηκε πρώτη φορά στο Νουμά ενώ διαρκούσε και εμάνιζε εκείνη η αντάρα. Είταν η τύχη του φαίνεται, το ειρηνικό διήγημά μου να προβάλλει μέσα σε τέτοιες κοσμοϊστορικές ταραχές, όταν ποτάμια αίματος βάφουν τη μητέρα γη, σα μια δειλή διαμαρτυρία ενάντια σ' ένα τόσο άτοπο καθεστώς που για να υπάρχει χρειάζεται τον παράλογο φόνο και την ατυχία τόσων πλασμάτων. Τι σπατάλη ζωής έγινε στα χρόνια τούτα! αλλά ας ευκηθούμε κιόλας, η τωρινή θλιβερή αιματοχυσία να 'ναι γραμμένη η τελευταία στα βιβλία της ανθρώπινης Μοίρας. Ξέρω, Ευγενικιά Κυρία, πόσο συγκινούν την τρυφερή καρδιά Σας όλες αυτές οι δυστυχίες, κ' έχω για τούτο την ελπίδα πως θα Σας φχαριστήσει λιγάκι το ταπεινό μου διήγημα, αν όχι σαν έργο τέχνης, αλλά τουλάχιστο σαν κάτι σύμφωνο ίσως με τα φιλάνθρωπα ιδανικά Σας, τη βαθιά Σας αφοσίωση και τη λαμπρή Σας ευφυΐα που όλοι όσοι Σας ξέρουν δε μπορούν παρά να τη θαυμάζουν. Με σεβασμό Δικός Σας Κ.Θ. Κέρκυρα, 15 Σεπτεμβρίου 1914

Ο Κωνσταντίνος Θεοτόκης γεννήθηκε στην Κέρκυρα το 1872. Σπούδασε στο Παρίσι και σε Γερμανικά πανεπιστήμια. Δέχτηκε ισχυρές τις επιδράσεις από τη σοσιαλδημοκρατική κίνηση των αρχών του αιώνα μας. Φίλος του Λ. Μαβίλη και του Κ. Χατζόπουλου ακολούθησε το δημοτικιστικό κίνημα όπου η συμβολή του στάθηκε σημαντική. Οι σοσιαλιστικές ιδέες του Θεοτόκη, που απηχήσεις τους είναι χαραχτηριστικές στο έργο του, έχουν όλες τις αδυναμίες ενός ρομαντικού σοσιαλισμού. Αλλά η δύναμη της τέχνης του Θεοτόκη είναι τέτια ώστε ακόμα και οι κριτικοί του, που δεν κρύβουν την αντιπάθειά τους στις σοσιαλιστικές ιδέες, δεν μπόρεσαν να τον αρνηθούν.

Μέσα σ΄όλο το πεζογραφικό έργο του Θεοτόκη, ο Τουρκόγιαννος (ο Κατάδικος) είναι ένας ξεχωριστός τύπος μιας, σχεδόν εκτός κόσμου, πραγματικότητας. Αν ο τίτλος έχει μια βαθύτερη συμβολική σημασία ( πιστεύουμε πως δεν είναι τυχαία η παράλειψη του άρθρου) η βαριά απαισιοδοξία που διαπνέει όλο το βιβλίο δεν απορρέει από ηθικούς, κοινωνικούς ή άλλους νόμους, αλλά μοιάζει σαν μια μοιραία άνωθεν επιλογή που σφραγίζει άτομα που δεν ανήκουν στην καθημερινότητα και δεν γίνονται κατανοητά στην τρέχουσα αντίληψη. Η βιοθεωρία του Τουρκόγιαννου (αν μπορούμε να μιλάμε για "βιοθεωρία") εκφράζεται ως η ηθική της πλήρους αυταπάρνησης, της άρνησης κάθε εγκόσμιας χαράς, είναι η απέραντη χωρίς αντίκρισμα καλοσύνη, η θυσία χωρίς ανταπόδοση, η απόλυτη εγκαρτέρηση, η παθητικότητα - στοιχεία που ανακαλούν δίκαια στον Κατάδικο ντοστογιεφσκικές και κυρίως τολστοϊκές αντιλήψεις της "μη αντίστασης". Ο Κατάδικος, σημειώνει ο Γιάννης Δάλλας, "είναι ένα πεζογράφημα της δημιουργικής, όχι ψυχολογίας, άλλα φαντασίας. Για έναν συγγραφέα που ασκήθηκε επίμονα στην αναπαραστατική πεζογραφία που αντιγράφει τη ζωή, η απόκλιση αυτή προς μιαν ιδεατή πραγματικότητα υπήρξε η απρόβλεπτη και κορυφαία επιτυχία και δικαίωση του".

. . . Ο Κ. Θεοτόκης συνθέτει στο έργο αυτό έναν επιβλητικό πίνακα της κοινωνίας. . . "Οι σκλάβοι στα δεσμά τους" αποτελούν αναμφισβήτητα μία από τις πιο μεγάλες λογοτεχνικές δημιουργίες του Κ. Θεοτόκη. Είναι ορόσημο και αφετηρία για το ρεαλιστικό σοσιαλιστικό μυθιστόρημα. Με το έργο αυτό, όπως και με όλα τα άλλα πνευματικά του δημιουργήματα, ο Κ. Θεοτόκης έχει κατακτήσει επάξια μια από τις κορυφαίες θέσεις στα ελληνικά γράμματα. Και είναι πολύ σωστό αυτό που είπε για τον Θεοτόκη ένας ξένος ιστορικός της λογοτεχνίας μας, ο Έσσελιγκ: πώς αν έγραφε σε μια άλλη γλώσσα θα είχε γίνει παγκόσμια γνωστός". "Από τον πρόλογο του Τάκη Αδάμου στο βιβλίο "Κωνσταντίνος Θεοτόκης - Επιλογή", εκδ. Σύγχρονη Εποχή"