Βίτολντ Γκομπρόβιτς

Είµαι χιουµορίστας, γελωτοποιός, ακροβάτης, προβοκάτορας. Τα έργα µου κάνουν διπλές κωλοτούµπες για να διασκεδάσουν το κοινό µου. Εγώ είµαι τσίρκο, λυρισµός, ποίηση, τρόµος, καβγάς, παιχνίδια, τι άλλο θέλετε; Το κείµενο αυτό, οι συνοµιλίες του Γκοµπρόβιτς µε τον Ντοµινίκ Ντε Ρου, µας καλεί να ζήσουµε από κοντά τη µεγάλη περιπέτεια µιας νεωτερικής δηµιουργίας που ξεθεµελιώνει, ανατρέπει τις µορφές του συρµού, αποδέχεται ανοιχτά τις αντιφάσεις και δυναµιτίζει κάθε θεωρία. Απέναντι στον Ντοµινίκ Ντε Ρου, ο Γκοµπρόβιτς απαντά µε την οξύνοια, το χιούµορ, τη διαίσθηση, το ίδιο το ύφος του έργου του. «Μετά τη συγγραφή αυτής εδώ της Διαθήκης, του απέµεναν λίγοι µόνον µήνες ζωής. Στόχος του ήταν να εξάψει το ενδιαφέρον του αναγνώστη, να τον αιφνιδιάσει και να τον καταπλήξει και, οµολογουµένως, τα καταφέρνει. Η Διαθήκη δεν εκπλήσσει τόσο εξαιτίας των “αποκαλύψεών της”, οι οποίες είναι εσκεµµένα παραδοξολογικές ή συχνά προκλητικές, όσο εξαιτίας της ακλόνητης αυτοπεποίθησης την οποία ο Γκοµπρόβιτς κατάφερνε να διατηρεί ακόµη και στις χειρότερες στιγµές της ζωής του (είκοσι τρία χρόνια εξορίας σε µια ήπειρο της οποίας, για να µην πούµε τίποτε άλλο, δεν µιλούσε καν τη γλώσσα) και εξαιτίας της αντίστοιχης αδιασάλευτης εµπιστοσύνης που είχε στο έργο του. Γνώριζε πως ήταν καινούριο, πρωτότυπο, άφθαρτο». (Από την εισαγωγή του Maurice Nadeau)

Ο ήρωας της "Πορνογραφίας", ο Φρέντερικ, είναι ένας Χριστόφορος Κολόμβος που ξεκινάει ν' ανακαλύψει άγνωστες ηπείρους. Τι ψάχνει; Αυτήν ακριβώς τη νέα ομορφιά, τη νέα ποίηση που κρύβεται ανάμεσα στον ώριμο άνθρωπο και στον νέο. Είναι ένας ποιητής με μια συνείδηση ανεπτυγμένη στα ακρότατα σημεία, τουλάχιστον έτσι θέλησα να είναι! Στις μέρες μας όμως είναι δύσκολο να σε καταλάβουν. Ορισμένοι κριτικοί είδαν στο πρόσωπο του Φρέντερικ ούτε λίγο ούτε πολύ έναν Σατανά, άλλοι πάλι, κυρίως Αγγλοσάξονες, αρκέστηκαν σ' έναν πιο ευτελή χαρακτηρισμό: τον είπαν ηδονοβλεψία. Ο δικός μου ο Φρέντερικ δεν είναι Σατανάς, ούτε ηδονοβλεψίας, μοιάζει πολύ περισσότερο μ' έναν σκηνοθέτη, ή μ' έναν χημικό, έτσι καθώς προσπαθεί να πετύχει, συνδυάζοντας μεταξύ τους ανθρώπους, ένα καινούργιο ποτό που αποτελείται από σαγήνες.

Τολμηρό ταξίδι στην ιστορία της φιλοσοφίας, με σταθμούς τις ερμηνείες του ανθρώπου και του κόσμου που θεμελίωσαν τη σύγχρονη δυτική σκέψη, το εκκεντρικό «μάθημα» του σημαντικότερου Πολωνού συγγραφέα του 20ού αιώνα συνιστά έναν εντελώς προσωπικό τρόπο ανάγνωσης των μεγάλων στοχαστών. Από τον Καντ στον Χέγκελ, από τον Σοπενχάουερ στον Κίρκεγκορ, από τον Σαρτρ στον Χάιντεγκερ, ο Γκομπρόβιτς συμπυκνώνει σε έξι ώρες, με τον πιο απλό τρόπο, τα βασικά χαρακτηριστικά των μεγάλων φιλοσοφικών συστημάτων, αφιερώνοντας «το τελευταίο τέταρτο» στον μαρξισμό. Δοκίμιο γεμάτο χιούμορ και λαμπρές ιδέες, υπέρμαχο μιας φιλοσοφίας που δεν απέχει από τη ζωή ούτε αδιαφορεί για τα πραγματικά προβλήματα του ανθρώπου, αντι-εγχειρίδιο και ταυτόχρονα τραγικοκωμική ερωτική εξομολόγηση προς τη φιλοσοφία, τα Μαθήματα αποκαλύπτουν τον φιλοσοφικό προσανατολισμό του συγγραφέα και τις πηγές της λογοτεχνίας του.

Είναι δύσκολο να εκθέσω με απόλυτη βεβαιότητα τους λόγους της οικειότητάς μου με την κόμισσα Χαψούλη. Μιλώντας για οικειότητα, εννοώ ασφαλώς εκείνες τις μόνες σχέσεις, ιδιαίτερα συγκρατημένες, που μπορούν να υπάρξουν ανάμεσα σε κάποιο πρόσωπο της υψηλής κοινωνίας καταγόμενο από σπουδαία οικογένεια και αριστοκρατικό έως το μεδούλι και σε ένα άτομο προερχόμενο από ένα τίμιο και αξιοπρεπές περιβάλλον, αστικό και μόνον αστικό. Μία κάποια κλίση για το θεσπέσιο, που εκδηλώνω κάποτε, όταν μου το επιτρέπουν οι περιστάσεις, μία αρκετά βαθιά θεώρηση των πραγμάτων κι ένα είδος ιδεαλισμού, όλα αυτά ίσως, αν δεν αυτοπροβάλλομαι, μ' έκαναν να κατακτήσω τη συμπάθεια της κόμισσας, που δε την χάριζε παρά μόνο δικαίως. Από την παιδική μου ηλικία, πράγματι αισθάνομαι ως "σκεπτόμενο καλάμι" και διακρίνομαι για την έλξη μου προς τα πλέον υψηλά πράγματα και περνώ ώρες ατέλειωτες με στοχασμούς πάνω σε θέματα ευγενή και ωραία. Τούτη λοιπόν η ανιδιοτελής περιέργεια, τούτη η ευγένεια του πνεύματος, τούτη η ρομαντική, αριστοκρατική, ιδεαλιστική και ελαφρώς αναχρονιστική στάση ήταν το εισιτήριό μου στα γλυκίσματα της κόμισσας και στα εξαιρετικά γεύματα της Παρασκευής . Η κόμισσα ήταν μια ανώτερη γυναίκα με βαθύτατα χριστιανικό και ταυτοχρόνως αναγεννησιακό πνεύμα· πρωτοστατούσε στις φιλανθρωπικές αγορές δίχως να παραλείπει την καλλιέργεια των τεχνών. Όλοι θαύμαζαν την πληθώρα των αγαθοεργιών της, μιλούσαν διαρκώς για τα φιλανθρωπικά της τσάγια και για τα καλλιτεχνικά της five o' clock όπου συμπεριφερόταν ως απόγονος των Μεδίκων, και τέλος όλοι ποθούσαν την είσοδο στο μικρό και ιδιαίτερα εκλεκτικό σαλόνι του ανακτόρου της, όπου δεχόταν μόνον έναν μικρό αριθμό ιδιαίτερα στενών και απόλυτα έμπιστων φίλων.[...]

Παραμονές του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου ένα πολωνικό υπερωκεάνιο διασχίζει αμέριμνο τον Ατλαντικό, με προορισμό το Μπουένος Άιρες. Από εκεί, λίγες ημέρες μετά, στο άκουσμα της είδησης του πολέμου, αναχωρεί εσπευσμένα για την Ευρώπη. Μαζί του επιστρέφουν και όλοι του οι επιβάτες εκτός από έναν: τον νεαρό Πολωνό συγγραφέα Βίτολντ Γκομπρόβιτς. Ενώ ο πόλεμος μαίνεται και τα χιτλερικά στρατεύματα εισβάλλουν στην Πολωνία, εκείνος αγωνίζεται για να υπάρξει υλικά, πνευματικά και ηθικά πέραν του Ατλαντικού. Στον Υπερ-Ατλαντικό, ωστόσο, δεν εξιστορούνται απλώς οι περιπέτειες, οι αγωνίες, τα αδιέξοδα ενός αυτοεξόριστου, αλλά αναζητείται επίμονα η έννοια και το βαθύτερο νόημα της πατρίδας, του έθνους, του ατόμου, του πολέμου, της τιμής, του φύλου, της τέχνης και του έρωτα. Συνοψίζοντας τις εμπειρίες του των πρώτων οκτώ χρόνων στην Αργεντινή, ο Γκομπρόβιτς γράφει το 1947 ένα από τα αριστουργήματα της μεταπολεμικής λογοτεχνίας. Κινώντας με ταχύτητα και δεξιοτεχνία το μύθο μεταξύ του ιλαρού και του τραγικού, του σοβαρού και του αστείου, του υψηλού και του λαϊκού, του αρχαϊκού και του νέου, θα οδηγήσει τους ήρωες του δράματός του, αντί στη σύγκρουση στη συμφιλίωση, αντί στο έγκλημα στο ξεφάντωμα, αντί στο θρήνο σ' ένα καθολικό ξέσπασμα καθαρτήριου γέλιου.