Άρτουρ Σνίτσλερ

Ο βαρόνος Γκέοργκ φον Βέργκεντιν, ταλαντούχος μουσικός και λάτρης της καλής ζωής, δημιουργεί ερωτική σχέση με τη δασκάλα μουσικής Άννα Ρόζνερ. Όταν ο Γκέοργκ μαθαίνει ότι η Άννα είναι έγκυος έρχεται αντιμέτωπος με ανάμεικτα συναισθήματα. Από τη μία πλευρά έχει υψηλή αίσθηση της ευθύνης του απέναντι στην Άννα και το παιδί, από την άλλη όμως αισθάνεται ότι δεν είναι πρόθυμος να θυσιάσει την ελευθερία του. Η συναισθηματική του αστάθεια είναι έκδηλη στην Άννα, η οποία αρχίζει να βιώνει με αμφιβολία τη σχέση τους. Ειδικά μετά τη δυσάρεστη έκβαση της εγκυμοσύνης της -το παιδί πεθαίνει στη γέννα-, εκείνη αρχίζει να απομακρύνεται. Ο Γκέοργκ θα φύγει για τη Γερμανία για να εργαστεί εκεί ως διευθυντής ορχήστρας και η Άννα αναβάλλει συνεχώς το ταξίδι της κοντά του, αφήνοντας τη σχέση τους να σβήσει μέσα στις σελίδες μιας σποραδικής και χλιαρής αλληλογραφίας. Το μυθιστόρημα αυτό (1908) είναι το πρώτο του Άρτουρ Σνίτσλερ. Η κεντρική ιστορία, που ξετυλίγεται στην κοσμική Βιέννη των αρχών του 20ού αιώνα, έχει την πιθανή της έμπνευση στην ερωτική σχέση του συγγραφέα με την τραγουδίστρια Marie Reinhard. Την περίοδο εκείνη, πριν από τους δύο παγκόσμιους πολέμους, στη Βιένη ανθεί η πιο πολυπληθής κοινότητα Εβραίων μεγαλοαστών και διανοούμενων, στα σαλόνια των οποίων συγκεντρώνονταν αριστοκράτες, μεγαλοαστοί, καλλιτέχνες και μουσικοί της εποχής. Εκκολαπτήρια ιδεών, πολιτικών ζυμώσεων και αντιπαραθέσεων γύρω από τον σοσιαλισμό, τον σιωνισμό, το εβραϊκό ζήτημα, αλλά και την ευθύνη ή το βάρος της εβραϊκής ταυτότητας για τα μέλη της, αποκαλύπτουν έναν βαθύτερο αντισημιτισμό στις ρίζες μιας κατ’ επίφαση πολιτισμένης κοινωνίας.

Ο Άρτουρ Σνίτσλερ, από τους πρώτους συγγραφείς που χρησιμοποίησαν την τεχνική του εσωτερικού μονολόγου, με τη "Δεσποινίδα Έλζε" φέρνει με επιτυχία σε πέρας ένα φιλόδοξο εγχείρημα: να μας δώσει μια νουβέλα που εκτυλίσσεται εξολοκλήρου στο μυαλό της κεντρικής ηρωίδας. Με το διεισδυτικό του βλέμμα και με τον διάχυτο, ειλικρινή ερωτισμό που χαρακτηρίζει τα περισσότερα έργα του, ανατέμνει τον γυναικείο ψυχισμό με μιαν ακρίβεια που ελάχιστοι άνδρες συγγραφείς κατάφεραν να πετύχουν και σκιαγραφεί, μέσα από μια πλοκή που κρατά λίγες μόνο ώρες, την πορεία μιας νεαρής γυναίκας προς την αυτοσυνειδησία. Με τη νουβέλα αυτή, που πολλοί θεωρούν ως την κορυφαία του, ο Σνίτσλερ αποδεικνύει ότι ο κόσμος του δεν περιορίζεται στη Βιέννη του fin-de-siecle ή του μεσοπολέμου· ο συγγραφέας προβάλλει ως πρόδρομος των Γάλλων υπαρξιστών, ενώ εξακολουθεί να κεντρίζει το ενδιαφέρον, και κυρίως να γοητεύει τον σύγχρονο αναγνώστη, σε μια εποχή που κατακλύζεται από ψυχολογικές νουβέλες.

Με τη νουβέλα του "Η κυρία Μπέρτα Γκάρλαν", που μεταφράζεται για πρώτη φορά στα ελληνικά, ο Άρτουρ Σνίτσλερ, ένας από τους σημαντικότερους Αυστριακούς συγγραφείς των αρχών του 20ού αιώνα, καταθέτει μια βαθιά και λεπτολόγο ψυχολογική σπουδή της γυναικείας συνείδησης, καταγγέλλοντας συνάμα την κοινωνική ανισότητα ως προς τις ελευθερίες των δυο φύλων. Με φόντο την Αυστρία της εποχής του αφηγείται δυο αποφασιστικές εβδομάδες από τη ζωή της ηρωίδας του, εφαρμόζοντας μοντερνιστικές τεχνικές όπως ο ελεύθερος πλάγιος λόγος και ο εσωτερικός μονόλογος. Η κυρία Μπέρτα Γκάρλαν, η αυστριακή Μαντάμ Μποβαρύ, όπως έχει συχνά χαρακτηριστεί, φέρει τη σφραγίδα της αφηγηματικής δεινότητας του συγγραφέα της που, με αφορμή την ιστορία της, ξετυλίγει μπροστά μας μια ολόκληρη εποχή.

Δέκα ζευγάρια σε μια ιδιότυπη σκυταλοδρομία σεξουαλικών συναντήσεων. Η αποπλάνηση, η ερωτική συνεύρεση, ο αποχωρισμός εναλλάσσονται σε διαδοχικές σκηνές, όπου δέκα ζευγάρια, εκπρόσωποι όλων των κοινωνικών τάξεων στη Βιέννη του 19ου αιώνα και εγκλωβισμένοι σε έναν φαύλο κύκλο εξαπάτησης και αυταπάτης, δοκιμάζουν τα όρια που θέτουν οι κοινωνικές και οικογενειακές συμβάσεις. Το διάσημο σε όλη την Ευρώπη σπονδυλωτό έργο του κυριότερου εκπρόσωπου του βιεννέζικου μοντερνισμού Άρτουρ Σνίτσλερ, που προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων και κυνηγήθηκε από τη λογοκρισία της εποχής για προσβολή των ηθών, μέσα από το χιούμορ και την πρόκληση θέτει σε αμφισβήτηση πολλές από τις αξίες της ευρωπαϊκής αστικής τάξης, τολμώντας μια βαθιά τομή στην ψυχολογία των σχέσεων και την ανθρώπινη σεξουαλικότητα.

"Έχω συχνά αναρωτηθεί μετ' εκπλήξεως, από πού μπορέσατε να αποκομίσετε ετούτη ή εκείνη τη μυστική γνώση, την οποία εγώ κατέκτησα ύστερα από κοπιώδη διερεύνηση του αντικειμένου, και τελικά κατέληξα να ζηλεύω τον ποιητή, τον οποίον ούτως ή άλλως θαύμαζα. Έχω λοιπόν σχηματίσει την εντύπωση πως εσείς, δια της διαίσθησης -στην πραγματικότητα όμως ως συνέπεια εκλεπτυσμένης αυτοαντίληψης- γνωρίζετε όλα εκείνα, όσα αποκάλυψα εγώ έπειτα από κοπιαστική εργασία σε άλλους ανθρώπους". Σίγκμουντ Φρόυντ Στην παραπάνω επιστολή του προς τον Άρτουρ Σνίτσλερ, συγγραφέα της "Ονειρικής Ιστορίας", ο Σίγκμουντ Φρόυντ συνοψίζει την επιτυχία, με την οποία το κίνημα του βιεννέζικου μοντερνισμού προσέγγισε τους υψηλούς στόχους που έθεσε κατά την ίδρυσή του στα τέλη του 19ου αιώνα. Καταυγάζοντας με το ψυχαναλυτικό του φως την ανθρώπινη σεξουαλικότητα, ο συγγραφέας πρόσφερε στο ευρωπαϊκό πνεύμα μια νουβέλα πρωτοποριακής τόλμης και πρωτοτυπίας, που δάνεισε την πλοκή της και σε ένα από τα πιο γνωστά έργα του αμερικανικού κινηματογράφου, στην ταινία "Μάτια Ερμητικά Κλειστά" του Στάνλεϋ Κιούμπρικ.