Άντον Τσέχωφ

Ο διευθυντής μου είπε: "Σας κρατώ στη δουλειά από σεβασμό και μόνο προς τον αξιότιμο πατέρα σας, ειδάλλως θα είχατε προ πολλού πετάξει έξω από το γραφείο μου". Εγώ του απάντησα: "Εξοχότατε, με κολακεύει ιδιαιτέρως η πεποίθησή σας ότι ξέρω να πετώ". Κι έπειτα, τον άκουσα να λέει: "Βγάλτε έξω αυτόν τον κύριο, μου σπάει τα νεύρα". Σε δυο μέρες μέσα, με απέλυσαν. Και έτσι, καθ όλο το χρονικό διάστημα κατά το οποίο θεωρούμαι ενήλικος, προς μεγάλη θλίψη του πατέρα μου, που είναι ο δημοτικός αρχιτέκτονας, άλλαξα εννέα θέσεις. Εργάστηκα σε διαφορετικές υπηρεσίες, αλλά και οι εννέα θέσεις έμοιαζαν μεταξύ τους σαν δυο σταγόνες νερό. Έπρεπε να κάθομαι, να γράφω, να ακούω ηλίθιες ή άξεστες παρατηρήσεις και να περιμένω πότε θα με απολύσουν. [...]

Η Καστάνκα είναι μια σκουρόχρωμη σκυλίτσα, έξυπνη και χαδιάρα. Η ζωή της είναι μονότονη και το αφεντικό της προτιμάει, αντί να δουλεύει, να τα πίνει με τους φίλους του. Έτσι, ένα χειμωνιάτικο βράδυ γυρίζοντας στο σπίτι και έχοντας πιεί λίγο παραπάνω χάνει την Καστάνκα. Κακομοίρα σκυλίτσα, θα σκέφτεστε. Τα πράγματα, όμως, δεν είναι και τόσο άσχημα γι' αυτήν. Βρίσκει αμέσως νέο αφεντικό που στο σπίτι του έχει πολύ παράξενους συγκάτοικους: μια γάτα, ένα χήνο και μια γουρουνίτσα. Τι είδους σχέσεις μπορεί να έχουν όλοι αυτοί μεταξύ τους; Θα είναι ευτυχισμένη η Καστάνκα στην καινούρια της οικογένεια και, το κυριότερο, θα ξαναβρεί το παλιό αφεντικό της; Μια θαυμάσια παιδική νουβέλα του Τσέχωφ γεμάτη τρυφερότητα και φαντασία.

Το 1890, ήδη καταβεβλημένος από τη φυματίωση, ο Τσέχοφ ταξιδεύει στη Σαχαλίνη, στο νησί-κάτεργο της τσαρικής Ρωσίας, αποφασισμένος να δει και να καταγράψει τα όσα γίνονταν εκεί, να πιάσει το νήμα της ζωής του καταδίκου από εκεί που το άφηνε μια ολόκληρη κοινωνία βυθισμένη στην αδιαφορία. Στη Σαχαλίνη μένει τρεις μήνες και επισκέπτεται σχεδόν όλους τους κρατουμένους, όλες τις υπηρεσίες και τις φυλακές. Τις οδυνηρές εμπειρίες του απ' αυτό το κολαστήριο τις μεταπλάθει σε μια συγκλονιστική αφήγηση, στην οποία οι καρποί της προσωπικής έρευνας διαπλέκονται με μια πληθώρα άλλων πηγών -διηγήσεις, αρχειακό υλικό, επιστημονικές μελέτες κ.ά. Τι είναι όμως η νήσος Σαχαλίνη; Μήπως μια δημοσιογραφική καταγραφή, μια κοινωνιολογική μελέτη, ένα οδοιπορικό; Μήπως δεν είναι τίποτα απ' όλα αυτά, αλλά και όλα αυτά μαζί; Σε κάθε περίπτωση, και πέρα από κάθε ειδολογικό δείκτη, το έργο αυτό είναι μια πραγματεία για τον άνθρωπο που υποφέρει, που συντρίβεται κάτω από τον ζυγό μιας κοινωνίας που δεν νοιάζεται γι' αυτόν. Μια θαρραλέα καταγγελία της βαρβαρότητας του σωφρονιστικού συστήματος της εποχής, χωρίς κορόνες και ακατάσχετους λυρισμούς, σε ύφος λιτό και τόνους χαμηλούς, με την τραγικότητα και την ωμότητα να εναλλάσσονται με τη γλαφυρότητα, ακόμα και το χιούμορ. Ένα έργο πραγματικό μνημείο ανθρωπισμού.

Έργο γραμμένο το 1890, με το οποίο ο Αντόν Τσέχωφ γνώρισε θρίαμβο και καθιερώθηκε ως κορυφαία μορφή της ρωσικής δραματουργίας. Ο Τσέχωφ καταφέρνει χάρη στην αφαιρετική τεχνική του να ξεφύγει από τον ηθογραφικό ρεαλισμό και να κάνει σκηνική ποίηση την καθημερινότητα. Στο έργο απεικονίζεται η διαρκής φθορά της ακύμαντης ζωής και το ξόδεμα της ανθρώπινης ενέργειας σε δευτερεύουσες δραστηριότητες, αφήνοντας ταυτόχρονα και κάποιες ελπίδες για το μέλλον.

Η αποκάλυψη της αλήθειας για τον Αντρέι Εφήμιτς Ραγκίν έρχεται τη στιγμή του θανάτου του, πολύ αργά πια για να γνωρίσει τι είναι ζωή σε έναν κόσμο δίκαιο και σοφό. Στον "Θάλαμο No 6", ο ψυχικός κόσμος του Αντρέι Εφήμιτς συνταράζεται από μια εσωτερική μάχη για το εάν η ζωή του έχει αξία. Στο νοσοκομείο συμπεριφέρεται σαν να μην έχουν οι πράξεις του ως γιατρός καμία επίδραση στη ζωή των άλλων, θεωρώντας ότι ο θάνατος είναι το αποτέλεσμα οποιασδήποτε ιατρικής κατάστασης. Είναι ο γιατρός της πόλης, χαίρει ιδιαίτερης εκτίμησης και τιμής, όμως δεν χρησιμοποιεί τη θέση του για να αλλάξει προς το καλύτερο τις φρικτές συνθήκες ζωής και νοσηλείας του νοσοκομείου. Ο Αντρέι Εφήμιτς είναι ένας πεπειραμένος άνθρωπος που αφήνει τη ζωή να περνάει από πάνω του, και απλώς να επαναλαμβάνεται καθημερινά με αυτόματο τρόπο. Αν και η ίδια η ζωή είναι το σημαντικότερο πράγμα που κάποιος θα βιώσει, ένιωθε ότι όταν ο θάνατος ερχόταν, απλά η ανθρώπινη ύπαρξη εξατμιζόταν χωρίς να αφήσει κανένα ίχνος στο σύμπαν. Δεν βρήκε κανένα νόημα να συνεχίσει να ζει αφού η ίδια η ύπαρξή του θα ξεχνιώταν όταν θα έφευγε. Και έτσι συνέχισε καθημερινά να μην νοιάζεται εάν ο κόσμος γύρω του θα διαλυόταν, αφού για πολύ καιρό ο κόσμος μέσα του ήταν ήδη χαμένος.

Στην επαρχιακή Ρωσία, ο συνταξιούχος καθηγητής Σερεμπριακόφ και η νεαρή σύζυγός του Έλενα φτάνουν στο απομακρυσμένο κτήμα τους, το οποίο φροντίζει ο Βάνια και η ανιψιά του η Σόνια, μια στερημένη εργατική κοπέλα που αγαπά κρυφά τον γοητευτικό και παρηκμασμένο γιατρό Αστρόφ, και η ψευτοδιανοούμενη πεθερά του Μαρία Βασίλιεβνα. Η παρουσία τους διαταράσσει τη ζωή των ανθρώπων εκεί, αλλάζει τις ευαίσθητες ισορροπίες και φέρνει στην επιφάνεια χαμένα όνειρα, ανολοκλήρωτους έρωτες και ανεκπλήρωτες επιθυμίες. Η πλήξη και τα αδιέξοδα μιας κοινωνίας σε παρακμή οδηγούν το δράμα της συμβίωσης στην κορύφωσή του και τη θλιβερή του λύση, που αποκαθιστά τις ισορροπίες αλλά δεν οδηγεί στην ανθρώπινη ευτυχία. Στον Θείο Βάνια ο αναγνώστης βρίσκει ένα λεπτό ποιητικό ρεαλισμό για την καθημερινή ζωή της συμβιβασμένης ανώτερης τάξης που ήταν ρηξικέλευθος για την εποχή του. Ο Άντον Τσέχωφ δημιουργεί θλιμμένους και διαψευσμένους ήρωες που αισθάνονται αποξενωμένοι και περιγράφουν τους εαυτούς τους, αλλά και τους άλλους, ως «περίεργους» και «εκκεντρικούς», «ξένους και σε εξορία», δημιουργώντας μια αίσθηση απομάκρυνσης τόσο από τους γύρω τους, όσο και από τον ίδιο τον εαυτό τους.

Οι τέσσερις ιστορίες που βρίσκονται στο βιβλίο αυτό, από τις πιο διάσημες του Αντόν Τσέχωφ, είναι χαρακτηριστικά δείγματα της εξαιρετικής συγγραφικής ικανότητας του μεγάλου Ρώσου δημιουργού. Μέσα από την ιστορία του Αντρέι Βασίλιεβιτς Κοβρίν στον "Μαύρο Μοναχό", του Αντρέι Εφήμιτς στον "Θάλαμο Νο 6", του Βασίλιεφ στην "Κρίση" και του Ιβάν Ιβάνοβιτς και του Μπούρκιν αναδεικνύεται σιγά σιγά και αθόρυβα μία μοναδική εικόνα της ανθρώπινης, ψυχοσύνθεσης με τρόπο αξεπέραστο και χτίζεται μια απαράμιλλη σύνθεση της ρωσικής κοινωνίας και όχι μόνον αυτής.

Ο "μαύρος μοναχός" είναι άραγε μια αγαθή μορφή που καθησυχάζει τους κουρασμένους ανθρώπους με όνειρα και ονειροπολήματα για τον ρόλο των "εκλεκτών του Θεού", των ευεργετών της ανθρωπότητας ή τουναντίον, είναι μια κακόψυχη μεγαλοφυΐα που προσελκύει τους ανθρώπους με δόλια κολακεία στον κόσμο της αρρώστιας, της δυστυχίας και της λύπης τόσο για τους ίδιους όσο και γι' αυτούς που τους περιβάλλουν; Ποιος ξέρει.

Σε μία μικρή επαρχιακή πόλη της Ρωσίας εξελίσσεται η δραματική ιστορία του βιβλίου μας. Ο Αντόν Τσέχωφ μας εξιστορεί τα γεγονότα που διαδραματίζονται στους κόλπους της βαθιά θρησκευόμενης οικογένειας Τερεχόφ, και μέσα από αυτή την εξιστόρηση μας αποκαλύπτεται ο πραγματικός χαρακτήρας των συναισθημάτων και των επιθυμιών των μελών της που προδικάζει την τραγική κατάληξη όλων τους. "Έψελνε και διάβαζε, αλλά μες στο μυαλό του πρόφερε άλλα λόγια: "Συγχώρα με, Θεέ μου! Γλίτωσέ με, Θεέ μου!" - και όλα αυτά κάνοντας τη μια μετάνοια μετά την άλλη και κουνώντας το κεφάλι, σαν να ήθελε να εξαντλήσει τον εαυτό του, ενώ η Αγλαΐα τον κοίταξε απορημένη. Σκεφτόταν ότι μπορεί να έμπαινε ο Ματβέι, ήταν σίγουρος μάλιστα ότι θα έμπαινε, και ένιωθε μεγάλη μοχθηρία γι' αυτόν, ένα μίσος που δεν μπορούσε να το υπερνικήσει ούτε με την προσευχή ούτε με τις απανωτές μετάνοιες".

Πέντε χριστουγεννιάτικες ιστορίες χαρακτηριστικές του Ρωσικού πνεύματος των Χριστουγέννων και γραμμένες από τον μεγάλο Αντόν Τσέχωφ βρίσκονται στις σελίδες του βιβλίου αυτού. Ο Βάνκα Ζούκωφ, ένα εννιάχρονο αγόρι, ο Βαλόντια, η Ναταλία, ο ιδιόρυθμος Τσετσεβίτσιν, η Βασίλισα, ο Γιεγκόρ, ο μπεκρής Ιβάν Ιβάνιτς και ο δημόσιος υπάλληλος Γκεράσιμ Κουζμίτς Σινκλετέγιεφ είναι οι πρωταγωνιστές των ιστοριών αυτών, μέσα από τις σελίδες των οποίων με ένα εξαιρετικά λεπτό χιούμορ ξεπηδάει μια γλυκιά Χριστουγεννιάτικη μελαγχολία.

Η «Ψυχούλα» γίνεται λάβαρο στα χέρια του Τολστόι ενάντια στο κύμα της γυναικείας χειραφέτησης που τράνταζε ζωηρά την Ευρώπη των αρχών του αιώνα. Τον συγκινεί η φυσική ιδιότητα της Όλιας ν αγαπά μέσα από το γελαστικό τσεχωφικό πρίσμα της εναλλαγής των συζύγων, ο ένας χειρότερος από τον άλλον: «Ο συγγραφέας τη βάζει ν αγαπήσει τον γελοίο Κούκιν, τον ασήμαντο ξυλέμπορο και τον δυσάρεστο κτηνίατρο, αλλά η αγάπη δεν είναι λιγότερο ιερή, είτε αντικείμενό της είναι ένας Κούκιν είτε ένας Σπινόζα, ένας Πασκάλ, ένας Σίλλερ, είτε το αντικείμενό της αλλάζει γρήγορα, όσο στην περίπτωση της Ψυχούλας είτε παραμένει το ίδιο για μια ολόκληρη ζωή».