Junichiro Tanizaki

...ενώ προσπαθούσαν οι άνθρωποι
να γίνουν όσο το δυνατό πιο όμορφοι,
τους έρχονταν η ιδέα να χαράξουν
όλων των ειδών τατουάζ
στο σώμα τους...

Είναι η ιστορία μιας σπουδαίας οικογένειας που απειλείται με αφανισμό από την ίδια της την περηφάνια και τον υπέρμετρο εξευγενισμό της. Είναι μια στοργική ανάπλαση της άνετης και γεμάτης απολαύσεις ζωής της ανώτερης κοινωνικής τάξης στην Οσάκα -το Αμβούργο της Ιαπωνίας- αμέσως πριν τον πόλεμο. Καθώς ο Τανιζάκι διατέμνει με έμπειρα κι ευαίσθητα χέρια τις περίπλοκες ιστορίες των κάποτε πλούσιων και υπεροπτικών αδελφών, ο χειρουργικός ρεαλισμός του απογυμνώνει τον ιστό της γνήσιας περηφάνιας και της κάλπικης. Κι όμως, ο ρεαλισμός αυτός δεν έχει τίποτα το τραχύ, γιατί είναι διάχυτη παντού η νοσταλγία για μια εποχή που χάθηκε παντοτινά.

Ιαπωνία, δεκαετία του '20. Ένας παράξενος έρωτας γεννιέται ανάμεσα σε δύο γυναίκες. Η Σονόκο Κακιούσι κι η Μιτσούκο Τοκουμίτσου γίνονται οι πρωταγωνίστριες μιας ιστορίας που κανείς δεν μπορεί να προβλέψει την εξέλιξή της. Καταστάσεις που συνέχεια ανατρέπονται, αλλεπάλληλες ίντριγκες όπου κανείς δεν ξέρει ποιο είναι το θύμα και ποιος ο θύτης, ερωτικές αντιζηλίες με απροσδόκητες συνέπειες, δυο άντρες που μπλέκονται κι αυτοί σιγά σιγά στον ιστό της αράχνης, αιχμάλωτοι του πάθους ή της δίψας για εκδίκηση. Αυτή είναι η Σβάστικα· ένα παιχνίδι ανάμεσα στην αλήθεια και στο ψέμα, στον έρωτα και στην εξουσία, στη ζωή και στο θάνατο. Ένα έργο θαυμαστής τεχνικής αρτιότητας, με εκπληκτική αφηγηματική ακρίβεια και χάρη, με χαρακτήρες ανάγλυφους και πρωτότυπους, ένα έργο με τη σφραγίδα του αξεπέραστου στυλ του Τανιζάκι.

Το "Το εγκώμιον της σκιάς" είναι μια πολύ εύγλωττη έκθεση της αντίληψης του Τανιζάκι (1886-1965) -ενός από τους μεγαλύτερους συγγραφείς της Ιαπωνίας- για την ομορφιά, αυτήν της γιαπωνέζικης και κατ' επέκτασιν της ανατολίτικης αισθητικής στις τέχνες και κυρίως στην καθημερινή ζωή. Μας δηλώνει εξαρχής πως η φύση αυτής της ομορφιάς είναι αυτή των σκιών και του ομιχλώδους, πως ο όρος γέννησης και ύπαρξής της είναι το σκοτάδι και η ασάφεια, μια ομορφιά που είναι τέτοια γιατί είναι κρυμμένη, και αμυδρή, μισοϊδωμένη σαν μέσα σε όνειρο, αντίθετα με το αντικείμενο της δυτικής ομορφιάς που πρέπει πριν παραδοθεί στη θέα να στιλβωθεί και να φωτιστεί ολοκληρωτικά γιατί μόνον έτσι θα αναδειχθεί σε όλη του τη δόξα. Η αισθητική αντίληψη της ομορφιάς στις ιαπωνικές τέχνες και τις πρακτικές της καθημερινότητας έχει δοξαστεί και συνοψιστεί σε λέξεις-αξίες όπως το σάμπι, που σημαίνει νηφαλιότητα, μετριοπάθεια, πάλιωμα αισθητικό, πατίνα του χρόνου, ομορφιά της σκουριάς. Όπως το ουάμπι, που είναι η γαλήνια λεπτότητα, το συγκρατημένο γούστο, μια μοναχικότητα και μια θλίψη καλαίσθητες. Αξίες που πάνε χέρι χέρι με τη σκιά και εχθρεύονται καθετί που γυαλίζει και επιδεικνύεται. Η ομορφιά είναι ψυχρή, σκοτεινή και διακριτική. Εγκώμιο και θαυμασμός του μισοσκόταδου, της καπνισμένης και θολής πατίνας που αποκτούν τα αντικείμενα με το πέρασμα του χρόνου. Δοκίμιο με την ιαπωνική έννοια του όρου zuihitsu, δηλαδή ανάμεικτα γραψίματα, πένα ετερόκλητη και χωρίς a priori περιορισμούς του είδους, που αποτελεί όμως ένα ξεχωριστό λογοτεχνικό είδος, ένα ακόμη μεικτό είδος πρόζας απ' αυτά που οι Ιάπωνες συγγραφείς από πολύ παλαιότερες εποχές τόσο αγαπούν, δοκίμιο χωρίς όμως τη θεωρητική αυστηρότητα που ο όρος υποδηλώνει στη Δύση. Ιδέες και συγκρίσεις ελεύθερες και ετερόκλητες, ποίηση και καθημερινότητα, παραδοξολογία και μαζί οι μεγαλύτερες εκλογικεύσεις του αισθητικού φαινομένου. "Το εγκώμιον της σκιάς" γράφτηκε το 1933, όταν δηλαδή ο Τανιζάκι είχε πλέον ολοκληρώσει τη στροφή του προς την αισθητική και τις παραδοσιακές αξίες του ιαπωνικού πολιτισμού, και είναι ακριβώς ένα δοκίμιο πάνω σ' αυτήν την αισθητική και στην άβυσσο που τη χωρίζει απ' αυτήν της Δύσης. Η έκδοση συνοδεύεται και από 12 έγχρωμες και μαυροάσπρες φωτογραφίες.

Ένας ηλικιωμένος άντρας που διακατέχεται από σεξουαλικές εμμονές, φλέγεται από πάθος για τη νύφη του, παλιά χορεύτρια του μιούζικ χολ και μάλλον ελαστική σε θέματα ερωτικής ηθικής. Εκείνη, με πολλή μαεστρία, εκμεταλλεύεται το πάθος του και του αποσπά χρηματικά ποσά, προσφέροντάς του μόνο κάποιες υποτυπώδεις σεξουαλικές εκδουλεύσεις και οδηγώντας τον σιγά-σιγά στην τρέλα. Τα θέματα της νιότης και του γήρατος, του έρωτα και του θανάτου, του παλιού και του καινούργιου συνθέτουν ένα αριστούργημα, το τελευταίο που έγραψε ο μεγάλος ιάπωνας συγγραφέας.

[...] Ήθελα κρυφά να διαβάζει το ημερολόγιο μου. Ήταν αλήθεια πως "ένας άνθρωπος σαν και μένα, που δεν ανοίγει την καρδιά του στους άλλους, χρειάζεται τουλάχιστον να μιλάει και ν' ακούει ο ίδιος τον εαυτό του", ένας όμως απ' τους λόγους που έγραφα ήταν να τα διαβάζει κι ο άντρας μου. [...] Ως προς αυτήν τη μυστικοπάθεια, για την οποία ο σύζυγός μου με περιγελούσε, κι αυτός δεν ήταν καλύτερος. Και αυτός και εγώ, ξέροντας ότι διαβάζουμε αντίστοιχα στα κρυφά ο ένας το ημερολόγιο του άλλου, σηκώσαμε φράγματα, στήσαμε εμπόδια στους δρόμους μας, πήραμε όσο πιο πλάγιους δρόμους μπορούσαμε και, όπως ήταν αναμενόμενο, η επίτευξη των σκοπών μας παρέμεινε μέχρι τέλους αβέβαιη· τέτοιοι ήταν οι όροι του παιχνιδιού μας. [...]

"Το κλειδί", γραμμένο το 1956, είναι το προτελευταίο μυθιστόρημα του Τζουνιτσίρο Τανιζάκι. Πραγματεύεται ένα από τα αγαπημένα θέματα της ιαπωνικής λογοτεχνίας, αυτό του ηλικιωμένου άνδρα που έχει ακόμα μέσα του τη φλόγα του έρωτα και που το όψιμο πάθος του τον οδηγεί στην καταρράκωση.

"Το κλειδί" είναι ένα μυθιστόρημα που αναπτύσσεται με τη μορφή δύο ημερολογίων που κρατούν αντιστοίχως ο άντρας και η γυναίκα, παντρεμένοι χρόνια και κουρασμένοι. Από ένα σημείο και μετά, ο καθένας προορίζει το ημερολόγιο για την κρυφή ανάγνωση από τον άλλο, με σκοπό να τον ερεθίσει αλλά και για να τον πληγώσει. Η διαφορά που δημιουργείται ανάμεσα στα δύο ημερολόγια δημιουργεί μια συνεχή ένταση και μας κάνει να γινόμαστε συνένοχοι του ενός ή του άλλου από τους συζύγους -αυτό εναπόκειται στον αναγνώστη.

 

Το πόδι της Φουμίκο παραμένει το πιο αντιπροσωπευτικό από τα πρώιμα έργα του Τανιζάκι που διερευνούν πλευρές «διαστροφικής», όπως ονομαζόταν εκείνη την εποχή, σεξουαλικότητας.

«Μπορεί να φανεί παράξενο ότι μιλάμε για έκφραση αναφερόμενοι σε ένα πόδι, αλλά, αν θέλετε τη γνώμη μου, πιστεύω πως ένα πόδι δεν είναι λιγότερο εκφραστικό από ένα πρόσωπο. Έχω την αίσθηση ότι μπορεί κανείς να αναγνωρίσει μια γυναίκα παθιασμένη ή ένα ψυχρό και σκληρό άτομο από την εντύπωση που δημιουργεί το πόδι τους.

Μες στη λευκότητα του ποδιού, ένα ροζ ιρίδιζε στα άκρα των δαχτύλων, καταλήγοντας σε ένα ωχρό κόκκινο φωτοστέφανο. Μου θύμιζε τα καλοκαιρινά γλυκά, τις φράουλες στο γάλα, τα χρώματα ενός φρούτου που λιώνει μέσα σ’ ένα λευκό υγρό, και είναι ακριβώς αυτό το χρώμα που απλωνόταν σε όλη την καμπύλη γραμμή του ποδιού της Ο-Φούμι.»