Jorge Luis Borges

non-exchangeable & non-refundable

"En 1885 Kipling avait commencé, à Lahore, une série de brefs récits, écrits de façon simple, dont il allait faire un recueil en 1890. Beaucoup d'entre eux - In the House of Sudhoo, Beyond the Pale, The gate of the Hundred Sorrows - sont de laconiques chefs-d'oeuvre ; je me suis dit un jour que ce qu'avait imaginé et réussi un jeune homme de génie pouvait, sans outrecuidance, être imité par un homme au seuil de la vieillesse et qui a du métier.
Cette pensée a eu pour résultat le présent volume que mes lecteurs jugeront". J. L. Borges.

Borges' stories have a deceptively simple, almost laconic style. In maddeningly ingenious stories that play with the very form of the short story, Borges returns again and again to his themes: dreams, labyrinths, mirrors, infinite libraries, the manipulations of chance, gaucho knife-fighters, transparent tigers and the elusive nature of identity itself.

Όταν διαβάζεις, µεταφράζεις, εκδίδεις τα Άπαντα του Χόρχε Λουίς Μπόρχες, αυτού του µείζονος και, ασφαλώς, πιο οικουµενικού συγγραφέα του 20ού αιώνα, δεν επικοινωνείς απλώς µε ένα έργο ζωής, αλλά µε ένα έργο-ζωή· αισθάνεσαι ότι εισδύεις σ’ έναν κόσµο που σου φαίνεται ανοίκεια οικείος, σ’ έναν θαυµαστό λαβύρινθο που σε κάθε επίσκεψή σου δείχνει σαν να έχει ανανεώσει τις φενάκες του και που τον ενοικούν ιδέες και Θέµατα-Μινώταυροι: ο ψευδαισθητικός χαρακτήρας της ανθρώπινης ύπαρξης· το απατηλόν του φυσικού κόσµου· η σχεδόν αναπόφευκτη αυθαιρεσία κάθε ορθολογιστικής σκέψης· το άπειρο και οι άπειρες δυνατότητες· η ιδέα πως ακόµα και το απειροελάχιστο πράγµα ή γεγονός περιλαµβάνει όλο το σύµπαν· πως ό,τι µπορούµε να φανταστούµε ή έχει ήδη συµβεί ή επίκειται να συµβεί· πως κάθε άνθρωπος είναι ταυτόχρονα κι ένας άλλος, αν όχι και όλοι οι άλλοι άνθρωποι· η ιδέα του κόσµου ως προσωπικής προβολής της βούλησης, εξού και, συχνά, στο έργο του Μπόρχες, θύµα και θύτης ταυτίζονται· η ιδέα του ανθρώπου ως πλάσµατος του ονείρου κάποιου άλλου· η ιδέα µιας θείας χρονικής στιγµής όπου συµπυκνώνεται ή/και δικαιώνεται µια ολόκληρη ζωή· η ιδέα του κόσµου ως βιβλιοθήκης όπου παραδέρνουµε όλοι αναζητώντας ένα αδιανόητο ευρετήριο των ευρετηρίων στο οποίο µπορεί και να έχει αποδελτιωθεί το νόηµα-σχεδία· η ιδέα ότι τα πάντα έχουν γραφεί κι ότι εµείς δεν κάνουµε άλλο απ’ το να µηρυκάζουµε τα γεγραµµένα· η –συγγενής– ιδέα ότι µια λογοτεχνία διαφέρει από την άλλη ως προς τον τρόπο µε τον οποίο διαβάζεται, εξού και το σκανδαλώδες «Κάθε συγγραφέας δηµιουργεί τους προδρόµους του· η –επίσης συγγενής– ιδέα ότι ο συγγραφέας δεν εκφράζει την πραγµατικότητα στην οποία γράφει, αλλά επινοεί την πραγµατικότητα στην οποία εκφράζεται· η ιδέα ότι η λογοτεχνία είναι ένα παιχνίδι µε αντιµέτωπους καθρέφτες όπου οι µυθοπλασίες αντικρίζονται σε µια ιλιγγιώδη επανάληψη, κι ότι αυτό το παιχνίδι επιδέχεται (αν δεν απαιτεί ή επιβάλλει) εµπνευσµένες παραλλαγές, όπως, π.χ., την παρείσφρηση της ίδιας της µυθοπλασίας στον εαυτό της, σαν να της µεταγγίζεται το ίδιο της το αίµα· τέλος(;), η σύγχυση των ορίων και το θολό µεταίχµιοανάµεσα στη ζωή και τοv θάνατο, σε διηγήµατα όπου ο ήρωας είναι νεκρός και δεν το ξέρει, ή ξαναγεννιέται για να πεθάνει «όπως πρέπει». A.K.

Όταν διαβάζεις, µεταφράζεις, εκδίδεις τα Άπαντα του Χόρχε Λουίς Μπόρχες, αυτού του µείζονος και, ασφαλώς, πιο οικουµενικού συγγραφέα του 20ού αιώνα, δεν επικοινωνείς απλώς µε ένα έργο ζωής, αλλά µε ένα έργο-ζωή· αισθάνεσαι ότι εισδύεις σ’ έναν κόσµο που σου φαίνεται ανοίκεια οικείος, σ’ έναν θαυµαστό λαβύρινθο που σε κάθε επίσκεψή σου δείχνει σαν να έχει ανανεώσει τις φενάκες του και που τον ενοικούν ιδέες και Θέµατα-Μινώταυροι: ο ψευδαισθητικός χαρακτήρας της ανθρώπινης ύπαρξης· το απατηλόν του φυσικού κόσµου· η σχεδόν αναπόφευκτη αυθαιρεσία κάθε ορθολογιστικής σκέψης· το άπειρο και οι άπειρες δυνατότητες· η ιδέα πως ακόµα και το απειροελάχιστο πράγµα ή γεγονός περιλαµβάνει όλο το σύµπαν· πως ό,τι µπορούµε να φανταστούµε ή έχει ήδη συµβεί ή επίκειται να συµβεί· πως κάθε άνθρωπος είναι ταυτόχρονα κι ένας άλλος, αν όχι και όλοι οι άλλοι άνθρωποι· η ιδέα του κόσµου ως προσωπικής προβολής της βούλησης, εξού και, συχνά, στο έργο του Μπόρχες, θύµα και θύτης ταυτίζονται· η ιδέα του ανθρώπου ως πλάσµατος του ονείρου κάποιου άλλου· η ιδέα µιας θείας χρονικής στιγµής όπου συµπυκνώνεται ή/και δικαιώνεται µια ολόκληρη ζωή· η ιδέα του κόσµου ως βιβλιοθήκης όπου παραδέρνουµε όλοι αναζητώντας ένα αδιανόητο ευρετήριο των ευρετηρίων στο οποίο µπορεί και να έχει αποδελτιωθεί το νόηµα-σχεδία· η ιδέα ότι τα πάντα έχουν γραφεί κι ότι εµείς δεν κάνουµε άλλο απ’ το να µηρυκάζουµε τα γεγραµµένα· η –συγγενής– ιδέα ότι µια λογοτεχνία διαφέρει από την άλλη ως προς τον τρόπο µε τον οποίο διαβάζεται, εξού και το σκανδαλώδες «Κάθε συγγραφέας δηµιουργεί τους προδρόµους του»· η –επίσης συγγενής– ιδέα ότι ο συγγραφέας δεν εκφράζει την πραγµατικότητα στην οποία γράφει, αλλά επινοεί την πραγµατικότητα στην οποία εκφράζεται· η ιδέα ότι η λογοτεχνία είναι ένα παιχνίδι µε αντιµέτωπους καθρέφτες όπου οι µυθοπλασίες αντικρίζονται σε µια ιλιγγιώδη επανάληψη, κι ότι αυτό το παιχνίδι επιδέχεται (αν δεν απαιτεί ή επιβάλλει) εµπνευσµένες παραλλαγές, όπως, π.χ., την παρείσφρηση της ίδιας της µυθοπλασίας στον εαυτό της, σαν να της µεταγγίζεται το ίδιο της το αίµα· τέλος(;), η σύγχυση των ορίων και το θολό µεταίχµιο ανάµεσα στη ζωή και τοv θάνατο, σε διηγήµατα όπου ο ήρωας είναι νεκρός και δεν το ξέρει, ή ξαναγεννιέται για να πεθάνει «όπως πρέπει». Α.Κ.

Μπουένος Άιρες, Ισλανδία και Μαγιόρκα, Ελλάδα, Καλιφόρνια και Ρώµη, ο Μπόρχες δηµιουργεί την προσωπική του γεωγραφία από πεζά, στίχους, όνειρα και φωτογραφίες· χαρτογραφεί ένα ταξίδι στο οποίο ο χρόνος είναι ταυτόχρονα πεπερασµένος και άπειρος. Και αποδεικνύει, για άλλη µία φορά, ότι η τέχνη δεν είναι απλώς µια αναπαράσταση της πραγµατικότητας, αλλά ένα αναπόσπαστο κοµµάτι της. «Κατά τη διάρκεια της ευχάριστης παραµονής µας στη Γη, η Μαρία Koδάµα κι εγώ πήραµε γεύση από πολλά µέρη, κάνοντας πολλά ταξίδια από τα οποία προέκυψαν πολλά κείµενα και πλούσιο φωτογραφικό υλικό… Ιδού, λοιπόν, το βιβλίο. Δεν πρόκειται για µια σειρά κείµενα που τα εικονογραφούν φωτογραφίες ή για µια σειρά φωτογραφίες που επεξηγούνται από λεζάντες. Κάθε τίτλος καλύπτει µια ενότητα που αποτελείται από εικόνες και λέξεις. Η ανακάλυψη του αγνώστου δεν είναι ειδικότητα µονάχα του Σεβάχ, του Έρικ του Ερυθρού ή του Κοπέρνικου. Δεν υπάρχει άνθρωπος που να µην έχει κάνει µια ανακάλυψη. Αρχίζει ανακαλύπτοντας το πικρό, το αλµυρό, το κοίλο, το λείο, το τραχύ, τα επτά χρώµατα του ουράνιου τόξου και τα είκοσι τόσα γράµµατα του αλφαβήτου· ύστερα συνεχίζει µε τα πρόσωπα, τους χάρτες, τα ζώα και τα άστρα· καταλήγει στην αµφιβολία ή την πίστη και στη σχεδόν απόλυτη βεβαιότητα της άγνοιάς του». Χ. Λ. Μπόρχες

Από την «Ιστορία του τάνγκο» στην «Ιστορία της αιωνιότητας», από τη «Διάρκεια της Κόλασης» στον Παράδεισο του Δάντη, από τις «Μετενσαρκώσεις της χελώνας» στην «Ιστορία των αγγέλων», κι από τη «Λατρεία των βιβλίων» στον «Καθρέφτη των αινιγµάτων», τα Δοκίµια του ΧόρχεΛουίς Μπόρχες περιδιαβαίνουν στα οικουµενικάεπιτεύγµατα της σκέψης και της τέχνης των ανθρώπων, µε αυτόν τον αιρετικό τρόπο του µεγάλου Αργεντινού να επιλέγει τα θέµατά του, να τα προσεγγίζει και να τα πραγµατεύεται χωρίς ίχνος διδακτισµού ή λογιοτατισµού, να αίρει παγιωµένες αντιλήψεις και να ενσπείρει γόνιµεςαµφιβολίες. Οι δύο τόµοι των Δοκιµίωνπεριλαµβάνουν πλήρεις τις συλλογές Ιστορία της αιωνιότητας, Τα προφορικά, Εφτά νύχτες και Εννέα δαντικά δοκίµια, τέσσερα «αδέσποτα» δοκίµια, τα περισσότερα από τις συλλογές Συζήτηση και Διερευνήσεις, καθώς και έντεκα Προλόγους βιβλίων. Την έκδοση συµπληρώνουν (όπως και στα Άπαντα τα Πεζά) Σηµειώσεις του Μεταφραστή, Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό, Γλωσσάριο, Ευρετήρια, Εργοβιογραφικό και Μικρό Βιβλιογραφικό Σηµείωµα.

τις «Μετενσαρκώσεις της χελώνας» στην «Ιστορία των αγγέλων», κι από τη «Λατρεία των βιβλίων» στον «Καθρέφτη των αινιγµάτων», τα Δοκίµια του Χόρχε Λουίς Μπόρχες περιδιαβαίνουν στα οικουµενικά επιτεύγµατα της σκέψης και της τέχνης των ανθρώπων, µε αυτόν τον αιρετικό τρόπο του µεγάλου Αργεντινού να επιλέγει τα θέµατά του, να τα προσεγγίζει και να τα πραγµατεύεται χωρίς ίχνος διδακτισµού ή λογιοτατισµού, να αίρει παγιωµένες αντιλήψεις και να ενσπείρει γόνιµες αµφιβολίες. Οι δύο τόµοι των Δοκιµίων περιλαµβάνουν πλήρεις τις συλλογές Ιστορία της αιωνιότητας, Τα προφορικά, Εφτά νύχτες και Εννέα δαντικά δοκίµια, τέσσερα «αδέσποτα» δοκίµια, τα περισσότερα από τις συλλογές Συζήτηση και Διερευνήσεις, καθώς και έντεκα Προλόγους βιβλίων. Την έκδοση συµπληρώνουν (όπως και στα Άπαντα τα Πεζά) Σηµειώσεις του Μεταφραστή, Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό, Γλωσσάριο, Ευρετήρια, Εργοβιογραφικό και Μικρό Βιβλιογραφικό Σηµείωµα.

Το "Περί βιβλιοθηκών" είναι μία βιβλιοφιλική και παιγνιώδης ανθολογία κειμένων για βιβλιοθήκες - δημόσιες ή ιδιωτικές. Αρχίζοντας με τη βιβλιοθήκη του "Ναυτίλου" του πλοιάρχου Νέμο στον Ιούλιο Βερν και τη βιβλιοθήκη του "Μεγάλου Ανατολικού" στον Ανδρέα Εμπειρίκο, προχωράμε στην ατέρμονη βιβλιοθήκη, μεταφορά του σύμπαντος, του Borges. O Umberto Eco σχολιάζει την ιδανική σύγχρονη βιβλιοθήκη. Ο Perec παίζει με την ταξινόμηση των βιβλίων κι ο Jacques Roubaud με τις στρατηγικές που αναπτύσσει η βιβλιοθήκη για να μην παραδώσει τα ποθητά βιβλία στους αναγνώστες. Στην Dorothy Sayers η βιβλιοθήκη γίνεται τόπος οργάνωσης φόνου. Η βιβλιοθήκη ενός βιβλιόφιλου, του Walter Benjamin, ξαναστήνεται όταν βγαίνουν τα βιβλία από τις κούτες μετά από δυο χρόνια. Στη μελλοντική κοινωνία του Ray Bradbury, όπου απαγορεύονται τα βιβλία, οι άνθρωποι αποστηθίζουν τα κείμενα και γίνονται οι ίδιοι βιβλία και η κοινότητα ολόκληρη μια βιβλιοθήκη. Στον Ροΐδη σχολιάζεται καυστικά η δική μας Εθνική Βιβλιοθήκη το 1880. Ο Nerval κάτι αναφέρει, το 1850, για τη νέα πληγή των γαλλικών βιβλιοθηκών, τον "ποντικό των Αθηνών", που ήρθε σε κούτες με βιβλία της Γαλλικής Σχολής της Αθήνας. Και, στη βιβλιοθήκη του θείου Σκρούτζ, ανευρίσκεται ο χαμένος χάρτης ενός νησιού με θησαυρό... Η βιβλιοθήκη ως ουτοπία, η βιβλιοθήκη ως τόπος ερωτικών συνευρέσεων, η βιβλιοθήκη ως καπνιστήριο, ως τόπος οργάνωσης φόνων, η βιβλιοθήκη ως εχθρός του αναγνώστη, η βιβλιοθήκη που τρελαίνει τον ορθολογιστή ταξιθέτη, η βιβλιοθήκη του βιβλιόφιλου, η βιβλιοθήκη ως μνήμη και ως τόπος ανευρέσεως θησαυρών...

Παρόλο που είναι ευρύτερα γνωστός για το πεζογραφικό του κυρίως έργο, ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες ξεκίνησε τον λογοτεχνικό του βίο ως ποιητής και αποκαλούσε τον εαυτό του ποιητή. Είναι γεγονός ότι για ένα διάστηµα αφοσιώθηκε στην πεζογραφία και τη δοκιµιογραφία, όσο προχωρούσε η τυφλότητα όµως επανερχόταν στην ποίηση, και µάλιστα στην έµµετρη παραδοσιακή: «Μια και δεν µπορούσα πια να κάνω προσχέδια, ήµουν αναγκασµένος να εργάζοµαι µε τη µνήµη. Και αφού, οπωσδήποτε, ευκολότερα θυµάται κανείς στίχους παρά πρόζα, προτιµά πολύ περισσότερο ένα παραδοσιακό ποιητικό ύφος παρά ένα ελεύθερο. Ο έµµετρος στίχος είναι, κατά κάποιον τρόπο, φορητός. Μπορείς περπατώντας ή ταξιδεύοντας να συνθέτεις ή να επεξεργάζεσαι ένα σονέτο, γιατί το µέτρο και η οµοιοκαταληξία έχουν το καλό ότι αποµνηµονεύονται». Έγραψε εκατοντάδες ποιήµατα, χτισµένα σε εντελώς διαφορετικά θέµατα. Ποιήµατα για µάχες, µυθικές ή ιστορικές προσωπικότητες, καθρέφτες, ξίφη και κλεψύδρες, περικλείοντας συχνά έναν κόσµο που άλλοτε βρίσκεται στην προέκταση και άλλοτε στον αντίποδα σχεδόν της φαντασιακής δοµής της πρόζας του. Στα ποιήµατα αφήνει πού και πού να ξεγλιστράει κάποιο συναίσθηµα, κάτι που στα πεζά του αποφεύγει. Ο ποιητής Δηµήτρης Καλοκύρης υπογράφει την ανθολογία αυτή που σχηµατίστηκε σιγά σιγά, στη διάρκεια τριάντα χρόνων περίπου. Η προσωπική γνωριµία του µεταφραστή µε τον Αργεντινό διευκόλυνε κάποιες προσεγγίσεις στο έργο του. Ο τόµοςπεριλαµβάνει, µε χρονολογική σειρά, ποιήµατα από όλα σχεδόν τα ποιητικά του βιβλία. Τα κριτήρια της επιλογής ποικίλλουν· κάποια ποιήµατα λ.χ. περιλαµβάνονται για λόγους ιστορικούς ή άλλα για λόγους ειδολογικούς. Βασικό κριτήριο επίσης της επιλογής αποτελεί η διακριτική θεµατική ισορροπία: ο Mπόρχες επανέρχεται συχνά σε παρόµοια µοτίβα τόσο από το τοπικό ποιητικό πάνθεο όσο και από τις αµετακίνητες συµβολικές σταθερές του. Ο µεταφραστής επεξεργάστηκε εκ νέου τη στιχουργική και τη ρυθµική αγωγή των ποιηµάτων, επιδιώκοντας να αντικαταστήσει τους πυκνούς ενδεκασύλλαβους λ.χ. µε ρυθµικούς ελεύθερους, µε υποδόρια µετρική και οµοηχίες, διατηρώντας όµως τον χωρισµό σε στροφές και ακολουθώντας, όσο ήταν δυνατόν, τους διασκελισµούς και τη στίξη. «Με τον καιρό, διαπίστωσα» λέει «ότι µε ενδιαφέρει όλο και λιγότερο η γραµµατική “ακρίβεια”, ενώ µε ελκύει η συναισθησία, η ανισοβαρής συµµετρία και η µετρική πολυρρυθµία. Με τον καιρό, πρόσθεσα επίσης και µια νότα ελευθερίας που επιδεινώθηκε στην παρούσα, ανανεωµένη και επαυξηµένη, έκδοση».