Θάνος Βερέμης

Στο βιβλίο αυτό, αναλύεται διεξοδικά η πολιτική κατάσταση της Ελλάδας λίγο πριν από το ξέσπασμα του Β' Παγκόσμιου πολέμου και η ιδιάζουσα φυσιογνωμία του δικτάτορα Ιωάννη Μεταξά- εξηγείται πώς η ελληνική βασιλευομένη δικτατορία, που παρουσίαζε ομοιότητες με την ιταλική βασιλευομένη δικτατορία, επέλεξε να συμπαραταχθεί με τη βρετανική δημοκρατία στον μεγάλο αυτό πόλεμο, ενώ περιγράφονται οι συνθήκες κάτω από τις οποίες οι Έλληνες ενωμένοι απέκρουσαν τη φασιστική επίθεση σε περίοδο επικράτησης του Άξονα στα ευρωπαϊκά πεδία πολέμου.

Ο Θάνος Μ. Βερέμης θέτει 22 ερωτήσεις και απαντά για τα πώς και τα γιατί της Καταστροφής της Σμύρνης το 1922.

Η ελληνική ιστορία από το 1821 μέχρι σήμερα αποτελεί μια εναλλαγή τραγωδιών με ψυχοδράματα, επιτυχιών με αποτυχίες. Η Καταστροφή του 1922 ήταν ασφαλώς μια τραγωδία για τους πρωταγωνιστές της. Για την κυρίως Ελλάδα που τους υποδέχτηκε, οι πρόσφυγες αποτέλεσαν δώρο εθνοτικής ενότητας, ιδιαίτερα στη Μακεδονία και τη Θράκη.

Το 1922 ήρθε από την Ασία ένα κύμα από εξελληνισμένους Έλληνες. Οι πρόσφυγες από τα παράλια και τον Πόντο, έχοντας αναπτυχθεί σε πολυεθνικό περιβάλλον, καλλιέργησαν τα ελληνικά τους στοιχεία ώστε, όταν έφτασαν στην Ελλάδα, να συνεισφέρουν στην εθνοτική της ενότητα σε μια εποχή που τα πολυεθνικά κράτη, τουλάχιστον στην Ελλάδα και στην Τουρκία, είχαν τελειώσει.

Η σημερινή κατακερματισμένη Γιουγκοσλαβία δεν διαθέτει ένα φερέγγυο κέντρο που θα μπορούσε να συντονίσει την ανασυγκρότηση των κατεστραμμένων οικονομιών. Η Σλοβενία και η Κροατία βρίσκονται στον δρόμο της εξομάλυνσης, αλλά οι χώρες του Νότου —Σερβία, Μαυροβούνιο και Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας— είναι λιγότερο πιθανό να αποφύγουν την παραμονή στον θάλαμο της υπανάπτυξης. Οι δυτικές χώρες πρέπει να ενθαρρύνουν κάθε μορφή συνεργασίας, η οποία θα αποτρέψει τον μόνιμο υποβιβασμό της περιοχής σε ξεχασμένη περιφέρεια της Ευρώπης και πηγή μεταναστών και αστάθειας. Η εποχή μας είναι περίοδος επανακαθορισμού θεμελιακών αρχών, όρων και εννοιών. Η Δύση, με τις υποσχέσεις που φέρει στον οικονομικό τομέα ( και όχι με τη στρατιωτική ισχύ), διεισδύει στην ανατολική (αποκαλούμενη τώρα κεντρική) και τη νοτιοανατολική Ευρώπη. Καθώς η Κροατία επιχειρεί να δραπετεύσει από το βαλκανικό της παρελθόν, διεκδικώντας την κεντροευρωπαϊκή της ταυτότητα, τα ορφανά της σοβιετικής αυτοκρατορίας αναζητούν λύσεις σε εσωτερικά προβλήματα τα οποία εμποδίζουν τον ευρωπαϊκό τους προσανατολισμό.

Η συλλογή αποτελείται από δοκίμια δύο κατηγοριών: εκείνα που αποδίδουν το προνόμιο της αυτοτέλειας στην καλλιτεχνική δημιουργία -αυτοτέλεια από κάθε πολιτική σκοπιμότητα- και όσα προβληματίζονται για την απουσία αναζήτησης της αρετής στη σύγχρονη πολιτική σκέψη. Καθώς ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης θεωρούν ότι τα χρηστά πολιτεύματα δεν νοούνται χωρίς την ύπαρξη της αρετής, τόσο στους ηγέτες όσο και στους πολίτες, είναι αδιανόητο το ότι ουδείς σκεπτόμενος ασχολείται με το κεφαλαιώδες αυτό πρόβλημα. Οι ιδεολογίες, δεξιές και αριστερές αναζητούν τον Homo Economicus και αγνοούν τη σημασία του ήθους σε κάθε πολιτεία σήμερα. Ο συγγραφέας προσπαθεί να συνδυάσει την αισθητική με την ενάρετη κοινωνία και να εξηγήσει την παθογένεια της σημερινής απουσίας της αρετής από τον δημόσιο προβληματισμό.

Το νέο αυτό βιβλίο επικεντρώνεται κυρίως στην πολιτική ιστορία, χωρίς να λείπουν αναφορές στις οικονομικές εξελίξεις και στις τέχνες. Προορίζεται για το ευρύ αγγλόφωνο κοινό που δεν είναι κατ’ ανάγκην εξοικειωμένο με τις λεπτομέρειες των ελληνικών εξελίξεων στους δύο αιώνες που παρήλθαν από την Επανάσταση του 1821. Εντάσσεται δε ακριβώς σε μια σειρά του εκδοτικού οίκου Wiley-Blackwell που αποσκοπεί να εξοικειώσει το ευρύ κοινό αλλά και φοιτητές του αγγλόφωνου κόσμου με την ιστορία της νεότερης Ευρώπης υπό το πρίσμα των επιμέρους εθνικών ιστοριών.

Το κίνημα της 21ης Απριλίου 1967 υπήρξε το έναυσμα του ενδιαφέροντός μου για τις σχέσεις στρατού και πολιτικής στην Ελλάδα. Κατά τη διάρκεια της έρευνας ανακάλυψα ότι το φαινόμενο των στρατιωτικών επεμβάσεων στην πολιτική είναι πρόσφατο στη νεότερη ελληνική ιστορία. Τα πραξικοπήματα απέκτησαν ανησυχητική συχνότητα μετά το τέλος των αλυτρωτικών πολέμων (μεταξύ των ετών 1922 και 1936) και συνέπεσαν με την εξασθένηση του κοινοβουλευτισμού παντού στην Ευρώπη. Ωστόσο, η υπεροχή των πολιτικών δεν αμφισβητήθηκε πριν από το 1967 και τα πραξικοπήματα, τα οποία απέβλεπαν σε πολιτική επιρροή, απλώς αναζητούσαν την αντικατάσταση μιας πολιτικής παρατάξεως με μια άλλη μάλλον παρά να παραδώσουν την κυβέρνηση μόνιμα στον στρατό. Με αυτή την έννοια οι επεμβάσεις πριν από το 1967 περιορίζονταν στο πρότυπο του ρυθμιστή. Αυτό χαρακτηρίζει ακόμη και τη δικτατορία του Μεταξά του 1936-41, η οποία απολάμβανε της αποδοχής ενός σύμφωνου στρατού, ευλογήθηκε από τον Βασιλέα και εφαρμόστηκε από πολιτικούς. Το ίδιο πολίτευμα, με την έμφαση την οποία απέδιδε στον εθνικισμό και τον αντικομμουνισμό, την κοινωνική πειθαρχία και τη σύνθεση στοιχείων της αρχαιότητας και του χριστιανισμού, και την αποστροφή του για τις κοινοβουλευτικές και τις δημοκρατικές διαδικασίες, εισήγαγε ιδεολογικά στοιχεία, τα οποία θα οικειοποιούνταν μετά το 1967 οι συνταγματάρχες, πολλοί από τους οποίους εισήλθαν στη Σχολή Ευελπίδων όταν ο Ιωάννης Μεταξάς είχε ήδη αναλάβει την εξουσία.