Πλάτων

The "Apology of Socrates", written by Plato, is the speech of self-defense which Socrates spoke at his trial in 399 BC. Specifically, the "Apology" is a defense against the charges of "corrupting the youth" and "not believing in the gods in whom the city believes, but in other daimonia". In this dialogue, Socratew speaks in a very plain manner and explains who he is and what kind of life he led. The "Apology" is one of four Socratic dialogues, along with "Euthyphro", "Phaedo" and "Crito", through which Plato details the final days of the philosopher Socrates.

Η απολογία του Σωκράτη στη σημαντικότερη πνευματική Δίκη των αιώνων απ' την πέννα του κορυφαίου μαθητή του, του Πλάτωνα. Η ουσιαστική δικαίωση του φιλοσόφου που ώρισε την πορεία της Σκέψης εσαεί, και το ανέκκλητο γεγονός της θανατικής του καταδίκης: Τραγικές αντινομίες που βασανίζουν κ' ύστερα από δυόμιση χιλιετίες τις συνειδήσεις, μ' επακόλουθο να συγκροτούνται ακόμα "υποδειγματικά" δικαστήρια ανά τον κόσμο, με την ελπίδα μιας δικαιότερης επιτέλους ετυμηγορίας... Μπρος στο κριτήριο, ο Σωκράτης υπερασπίστηκε ανυποχώρητος τις Αλήθειες του, επιμένοντας ότι "την ώρα της πράξης ένα μόνο να κοιτάη κανείς, αν δίκαια ή άδικα ενεργή κι όχι να λογαριάζη τα ρίσκα της ζωής ή το θάνατον, με μόνο οδηγό τον Ορθό Λόγο - άλλο που κατά βάθος το 'ξερε και το φώναζε ανοιχτά, πως: "Η κακογλωσσιά κι ο φθόνος θα με φάνε, που κ' ένα σωρό ενάρετους ανθρώπους φάγαν και θενά φάνε - σιγά σ' εμένανε μη σταματήσουν"! Μια μοναδική ευκαιρία προσπέλασης της αρχαίας πηγής, με παράλληλη νεοελληνική απόδοση, αναλυτικά σχόλια για την κατανόηση των ύψιστων φιλοσοφικών νοημάτων που αποκαλύπτονται, κ' εμπεριστατωμένη εισαγωγή για τη μορφή του Σωκράτη, τις ιδέες του, καθώς και τα νομικά, δικονομικά και φιλολογικά ζητήματα που θέτει η Απολογία.

Η δίκη του Σωκράτη αποτελεί ένα ιστορικό γεγονός που δε σημάδεψε μόνο την πολιτική ιστορία της Αθήνας. Δημιουργώντας, ή μάλλον ολοκληρώνοντας, το μύθο του Σωκράτη οδήγησε στη δημιουργία ενός νέου λογοτεχνικού είδους, των σωκρατικών διαλόγων, διαλόγων με πρωταγωνιστή το Σωκράτη. Ταυτόχρονα, η δίκη αυτή, ωθώντας στη φιλοσοφία τον Πλάτωνα, επηρέασε βαθιά την ιστορία αυτού που ονομάζουμε δυτική φιλοσοφία. Στην Απολογία ο Πλάτωνας παρουσιάζει τον αυτοϋπερασπιστικό λόγο του δασκάλου του, που όπως μας λέει, τον άκουσε ο ίδιος. Στον Κρίτωνα ο Σωκράτης, θεωρώντας ότι αδικήθηκε από τους ανθρώπους και όχι από τους νόμους της Αθήνας, εξηγεί στο στενό του φίλο γιατί η απόδρασή του θα ήταν αντίθετη στο δίκαιο και μένει στη θέση του για να εκτελεστεί.

Ή περί ορθότητος ονομάτων, λογικός Η ιστορική σημασία του Κρατύλου έγκειται στο ότι στις σελίδες του ενσωματώνεται η πρώτη φιλοσοφική απόπειρα στην ιστορία της δυτικής σκέψης να αντιμετωπισθεί φιλοσοφικά η προβληματική της γλώσσας, και μάλιστα να συμπεριληφθούν σ ένα έργο η σχετική προσέγγιση του Πλάτωνος και προϋπάρξασες διδασκαλίες των Σοφιστών. Στον διάλογο αυτό δεν υπάρχει κάτι που να μην είναι αμφίσημο και - ακριβώς γι' αυτό - αντιφατικό. Από τις γραμμές, ωστόσο, αυτού του ζωηρότατου και εκπληκτικά πυκνού και σφιχτοδεμένου διαλόγου διαπιστώνουμε ότι τα ερωτήματα παραμένουν τεθειμένα και ανοικτά. Πρόκειται για έργο "σοβαρό" ή μήπως η σωκρατική ειρωνεία, που εδώ φθάνει και ξεπερνά τα όρια του ανεκτού αίρει την άνευ ετέρου εγγενή σοβαρότητα των πλατωνικών διαλόγων μετατρέποντας τον φιλοσοφικό διάλογο σε κωμωδία; Τον Κρατύλο ο Πλάτων τον θέλει άραγε τόσο "αντι-μεταφυσικό" όσο και, λ.χ., τον Φαίδρο στο δεύτερο μέρος του; Και η γλώσσα είναι όντως το όργανο εκείνο, με το οποίο ο άνθρωπος αυτοδιδάσκεται; Προηγούνται τα ονόματα της ουσίας του πράγματος ή όχι; Τις ιδέες τις υπερασπίζεται ο Πλάτων ή τις πολεμά; Στον Κρατύλο ελέγχεται η ορθότητα των ονομάτων, ερευνάται η αενάως μεταβαλλόμενη γλώσσα και δείχνεται η σχέση μεταξύ γλώσσας και αληθούς γνώσης των πραγμάτων.

- "Το παράδοξο στον Μένωνα. ΜΕΝ.: Και με ποιον τρόπο, Σωκράτη, θα ερευνήσεις κάτι το οποίο δεν ξέρεις καν τι είναι; Ποιο πράγμα θα βάλεις στο νου σου να το ερευνήσεις από αυτά που δεν ξέρεις; Αλλά και στην καλύτερη περίπτωση, πες ότι το εντόπισες, πώς θα ξέρεις ότι είναι εκείνο που εσύ αγνοούσες; (Μένων, 80d) - Η ανάμνηση. ΣΩ.: Η ψυχή είναι αθάνατη, έχει γεννηθεί πολλές φορές και έχει δει τα πράγματα εδώ πάνω, εκείνα στον Άδη και καθετί άλλο, δεν υπάρχει τίποτα που δεν το έχει μάθει... Καθώς όλα μέσα στη φύση είναι συγγενή και η ψυχή έχει μάθει τα πάντα, τίποτα δεν εμποδίζει αυτόν που θα ξαναθυμηθεί ένα από αυτά... να ανακαλύψει και όλα τα άλλα, αρκεί να είναι ανδρείος άνθρωπος και να μην αποκάμει πάνω στην έρευνα. Διότι η έρευνα και η μάθηση είναι ανάμνηση (Μένων, 81 c-d)". Άραγε εμείς οι άνθρωποι μπορούμε να ανακαλύψουμε την αλήθεια και να αποκτήσουμε τη γνώση των όντων; Ο Πλάτων καταφάσκει σε αυτή την απορία των σοφιστών, αλλά και κάθε άλλου φιλοσοφούντος σκεπτικιστή. Η ψυχή είναι αυτή που θα κομίσει τη θετική απάντηση, η εμπειρία θα ελέγξει και θα επαληθεύσει την a priori γνώση, αυτήν που αξιωματικά η ψυχή φέρει επάνω της. Κατά τον έλεγχο και την εξέταση του ζητήματος απαραίτητος είναι και ο δάσκαλος, αυτός που θα υποδείξει τον δρόμο της εμπειρικής προφάνειας των πραγμάτων και με τον τρόπο αυτό θα καταστήσει την ατομική γνώμη γνώση αμετάβλητη και σταθερή. Η τελευταία προτείνεται ως το ουσιώδες στοιχείο της αρετής, της διερευνητέας έννοιας του διαλόγου Μένων. Το γεγονός της απουσίας της από την κοινωνία των Αθηνών ανάγεται στην τυχαία διανομή της από τους θεούς. Εμείς όμως, οι σύγχρονοι αναγνώστες, καλούμαστε να αναλάβουμε τον αγώνα της διαλεκτικής έρευνας ώστε να ανακαλύψουμε μιαν πιο σταθερή καταγωγή της αρετής, εάν βέβαια δεχθούμε ότι η κοινωνία μας την έχει ακόμη ανάγκη.

Η κύρια λειτουργία του πλατωνικού μύθου, όπως ήδη έχει επισημανθεί, είναι να προσφέρει τις υπηρεσίες του στη φιλοσοφική έρευνα του Πλάτωνα, εκεί όπου η συλλογική διαδικασία ή η επιστημονική έρευνα έχει εξαντλήσει τις δυνατότητές της και δεν μπορεί να προχωρήσει, αφού η αλήθεια δεν αφήνεται τόσο εύκολα να κλειστεί στη γλώσσα του ορθολογικού συλλογισμού. Είναι οι απροσπέλαστες στη λογική περιοχές του επιστητού ή τουλάχιστον αυτές που με τα όργανα που διέθεταν την εποχή εκείνη δεν ήταν δυνατό να ερευνηθούν· πρόκειται προπάντων για, χρονικά, την αρχή του κόσμου, τη δημιουργία του ανθρώπου και την «πρώτη κατάσταση» του, όπως και για τη μετά θάνατο ζωή ( ή την ανυπαρξία τέτοιας ζωής) (. . .) Αν τελικά η παρούσα των μύθων ( ή εικόνων ) στο αυστηρά φιλοσοφικό έργο του Πλάτωνα αποδείχθηκε ότι όχι μόνο δεν είναι παράταιρη κι ενοχλητική, αλλά εποικοδομητική και αρμονικά δεμένη με το διάλογο στον οποίο εντοπίζεται, αυτό οφείλεται στη συγγραφική του ιδιοφυΐα, που εφάρμοσε την καταλληλότερη μεθόδευση για την αρμονική και υπηρετική του φιλοσοφικού του λόγου συμπερίληψη

Από τον Αιλιανόν μανθάνομεν ότι "ο Ετεοκλής ο Λάκων έλεγεν ότι η Σπάρτη δεν θα ήτο δυνατόν να βαστάξη δύο Λυσάνδρους και ο Αρχέστρατος ο Αθηναίος έλεγεν ότι ούτε αι Αθήναι δύο Αλκιβιάδας". Πιθανόν δια την Σπάρτην να ήσαν πράγματι πολλοί δύο Λύσανδροι, δια τας Αθήνας όμως ο Αλκιβιάδης δεν ήτο παρά ο συνηθισμένος τύπος της εποχής. Και όχι δύο, αλλά χίλιους δύο Αλκιβιάδες εβάσταζον αι Αθήναι κατά την εποχήν του Πελοποννησιακού πολέμου και κατά τας πρώτας δεκαετηρίδας του Δ' π.Χ. αιώνος. [...]

Στα κατάλοιπα του ποιητού Ιωάννη Ν. Γρυπάρη βρέθηκε ανέκδοτη νέα δική του μετάφραση της "Πολιτείας" του Πλάτωνος, σε ζωντανό δημοτικό λόγο, καμωμένη (όπως συνεπάγεται από τις χρονολογίες που ο ίδιος έχει σημειώσει απάνω σε μερικές σελίδες των χειρογράφων του) λίγον καιρό πριν από το θάνατό του (10 Μαρτίου 1942). (. . .) Από τη διαφορά όμως της γραφής, της πάντοτε κομψής και καθαρής του ποιητού, φαίνεται ότι η εργασία είχε αρχίσει πρίν από τον πόλεμο, αλλά την ξανάπιασε ο Γρυπάρης το φθινόπωρο του 1941, για να την τελειώση. Δεν την ετελείωσε. Από τα δέκα βιβλία της πλατωνικής "Πολιτείας" τα επτά μόνο μπόρεσε να επεξεργασθή.

Η βάση και το θεμέλιο της "Πολιτείας" του Πλάτωνος είναι ναποδειχτή πώς συνταυτίζουνται και αποτελούν ένα πράγμα η ευτυχία και η δικαιοσύνη. Το περιεχόμενο δηλαδή του πολυφημισμένου αυτού έργου είναι καθαρά ηθικό, και μολαταύτα από τους δύο τίτλους, που μας διέσωσε η αρχαιοτάτη παράδοση: "Πολιτεία ή περί δικαίου", επεκράτησε ο πρώτος κ' έτσι ξεχωρίστηκε μ' αυτόν πιό αποκλειστικά το πολιτικό και κοινωνικό περιεχόμενο του διαλόγου.

Το "Συμπόσιο" είναι από τα έργα της πνευματικής ακμής του Πλάτωνος. Η κατανόησή του απαιτεί να ρίξωμε ένα συνοπτικό βλέμμα στην εσωτερική σύνθεση της πλατωνικής φιλοσοφίας. Η επισκόπηση όμως αυτή πρέπει να γίνη από τοποθέτηση που θα ήταν κατάλληλη να μας βοηθήση στην κατανόηση του έργου που έχομε εμπρός μας. Για ένα φιλόσοφο που διαρκώς ανανεώνεται και παρουσιάζει κάθε τόσο καινούργια μοτίβα όπως ο Πλάτων είναι απαραίτητο η ερμηνεία καθενός από τα έργα του να ξεκινά από ξεχωριστή αφετηρία. Γι' αυτό είναι υποχρέωσή μας πριν προχωρήσωμε στην αναλυτική επισκόπηση να προσανατολιστούμε προς τον πνευματικόν ορίζοντα μέσα στον οποίον είναι το "Συμπόσιο" τοποθετημένο.