Ευάνθης Χατζηβασιλείου

Το βιβλίο αυτό –εκπονημένο από έναν ειδικό του Συνταγματικού Δικαίου και από έναν ιστορικό– εξετάζει τις μεγάλες πιέσεις της σύγχρονης ελληνικής συνταγματικής ιστορίας. Ύστερα από την απαραίτητη εισαγωγή στα ελληνικά Συντάγματα της νεότερης εποχής, επικεντρώνεται στην εποχή της «κρίσης των θεσμών» (1915-1974), που ορίζεται από τους δύο επάλληλους διχασμούς του ελληνικού 20ού αιώνα, τον Εθνικό Διχασμό και τον εμφύλιο πόλεμο, με τις αποσαθρωτικές επιπτώσεις τους στη θεσμική ιστορία της χώρας. Το βιβλίο δεν εξαντλείται στην καταγραφή των επιβαρύνσεων που επέφεραν οι δύο διχασμοί στην πολιτική σκηνή, την πολιτική κουλτούρα και το νομικό σύστημα. Επιπλέον, ασχολείται με την ατελή και μέσα από συμπληγάδες εφαρμογή του Συντάγματος κατά τη διάρκειά τους – δηλαδή με την ουσιαστική, βαριά, ακόμη και καθημερινή επιβάρυνση της θεσμικής πορείας της χώρας υπό την επήρειά τους. Έτσι, εξετάζει τον ρόλο του Συντάγματος στην έκρηξη του Εθνικού Διχασμού, την αποτυχία της πολιτικής που κατέληξε στις δικτατορίες του 1936 και του 1967, τη λειτουργία των θεσμών μετά τον εμφύλιο πόλεμο, τον ρόλο των πολιτικών δυνάμεων και του Στέμματος.

Αντίστοιχα, όμως, το βιβλίο ασχολείται και με τις προϋποθέσεις υπέρβασης της «κρίσης των θεσμών», που επιτεύχθηκε κατά τη Μεταπολίτευση του 1974-75. Αποτιμά, έτσι, όχι μόνο τις θεσμικές πρωτοβουλίες καθαυτές, αλλά και τις πνευματικές προϋποθέσεις της επιτυχίας στο θεσμικό επίπεδο, δηλαδή την κοσμοαντίληψη που υποστήριξε την κρίσιμη εκείνη προσπάθεια και τη συγκρότηση μιας εδραιωμένης δημοκρατίας.

Το βιβλίο προβάλλει μια βασική θέση: Πέραν των τυπικών προβλέψεων ενός Συντάγματος, αποφασιστική σημασία έχει ο τρόπος εφαρμογής του, που αφορά το μείζον ζήτημα της ποιότητας της ηγεσίας, το επίπεδο της οικονομικής, κοινωνικής και μορφωτικής ανάπτυξης της συγκεκριμένης κοινωνίας. Στην ελληνική ιστορία του 20ού αιώνα, την τόσο ταραγμένη από θεσμική άποψη, δεν έλειψαν τα εξαιρετικά, πραγματικά φωτισμένα, συνταγματικά κείμενα. Έλειψε όμως συχνά η σύνεση και ο αυτοπεριορισμός των πολιτικών δυνάμεων στην εφαρμογή τους.

Οι καθηγητές Άγγελος Συρίγος και Ευάνθης Χατζηβασιλείου καταθέτουν την επιστημονική τους άποψη για τη Συμφωνία των Πρεσπών και το Μακεδονικό στο ομώνυμο βιβλίο. Καθώς η Συμφωνία των Πρεσπών έρχεται στην ελληνική Βουλή, οι δύο συγγραφείς αποσκοπούν να προσφέρουν στον αναγνώστη μια ολοκληρωμένη ανάλυσή της. Το βιβλίο εξετάζει: - την υψηλή στρατηγική και τους στόχους της Ελλάδας στο Μακεδονικό - τις συγκεκριμένες προβλέψεις της Συμφωνίας για τη σύνθετη ονομασία του γειτονικού κράτους, την εθνικότητα/υπηκοότητα, την εθνότητα/ταυτότητα και τη γλώσσα - το δικαίωμα αυτοπροσδιορισμού και το ζήτημα της αναγνώρισης "μακεδονικής μειονότητας" στην Ελλάδα - τη διάσταση του ΝΑΤΟ - την κύρωση της συμφωνίας στην ΠΓΔΜ, συμπεριλαμβανομένων του δημοψηφίσματος και των τροποποιήσεων στο Σύνταγμά της - τη δυνατότητα, νομικά και πολιτικά, να ακυρωθεί, καταγγελθεί ή λυθεί η Συμφωνία των Πρεσπών, εφόσον αυτή επικυρωθεί από την Ελλάδα. Τέλος, αποτιμά την επιρροή της Συμφωνίας των Πρεσπών στην πορεία του μακεδονικού ζητήματος των τελευταίων 150 ετών. Το βιβλίο απευθύνεται σε κάθε πολίτη που ενδιαφέρεται για την ελληνική εξωτερική πολιτική, τις βαλκανικές υποθέσεις, το Μακεδονικό και τις προοπτικές τους.

Το 1974 καταρρέει στην Ελλάδα η επταετής χούντα, υπό το βάρος της κυπριακής τραγωδίας που προκάλεσε η τουρκική εισβολή στο νησί µετά το πραξικόπηµα εις βάρος του Μακαρίου. Οι µήνες που ακολούθησαν (Ιούλιος 1974-Ιούνιος 1975) αποτελούν την περίοδο της Μεταπολίτευσης, δηλαδή της αποκατάστασης της δηµοκρατίας, η οποία έγινε σε τόσο µικρό χρονικό διάστηµα ώστε να αποκληθεί διεθνώς «ελληνικό θαύµα». Τότε τέθηκαν οι βάσεις για την πιο ώριµη περίοδο του ελληνικού κοινοβουλευτικού καθεστώτος αλλά και για την πλέον ευηµερούσα περίοδο του νέου ελληνικού κράτους. Στο βιβλίο αυτό, µέσα από 50 ερωτήσεις και απαντήσεις, εξετάζονται τα σηµαντικότερα θέµατα που συνδέονται µε την περίοδο αυτή: Πώς φτάσαµε στην τουρκική εισβολή στην Κύπρο; Πώς κατέρρευσε η δικτατορία; Τι δυνατότητες είχε η Ελλάδα να αντιµετωπίσει την τουρκική εισβολή; Ποιοι ήταν οι κίνδυνοι των πρώτων ηµερών; Ποιοι ήταν οι στόχοι του Καραµανλή και του επιτελείου του; Πώς αποκαταστάθηκε ο πολιτικός έλεγχος στον στρατό και στους κρατικούς µηχανισµούς; Πώς αντιµετωπίστηκε η «κρίση των θεσµών» της περιόδου 1915-1974; Τι έγινε µε τον θεσµό της βασιλείας; Τι προβλήµατα δηµιουργήθηκαν µε την Τουρκία την περίοδο 1974-75; Πώς η αποκατάσταση της δηµοκρατίας έγινε µε τόσο ραγδαίους ρυθµούς σε τόσο µικρό χρονικό διάστηµα; Ποιοι ήταν οι στόχοι του Συντάγµατος του 1975; Τι έγινε µε την τιµωρία των χουντικών; Τι σηµατοδοτεί η Μεταπολίτευση του 1974-75 για τη σύγχρονη ελληνική ιστορία;

Το 1922 συνέβη η µεγαλύτερη καταστροφή που υπέστη ο ελληνισµός. Για πρώτη φορά µετά από 3.000 χρόνια έπαυσε να αναπτύσσεται ο ελληνικός πολιτισµός στη µία από τις δύο ακτές που τον γέννησαν. Μέσα από 50 ερωτήσεις και απαντήσεις εξετάζονται µε νηφαλιότητα: - µια µεγάλη εθνική και διεθνής σύγκρουση - το ξέσπασµα του Εθνικού Διχασµού - οι στόχοι και τα µεγάλα διλήµµατα των πρωταγωνιστών - τα ελλείµµατα και τα λάθη µας - µύθοι, παρανοήσεις και υπεραπλουστεύσεις - η στάση των µεγάλων δυνάµεων, που επιδίωξαν (φυσικά) την ικανοποίηση των δικών τους και όχι των δικών µας εθνικών συµφερόντων - οι αξιώσεις της τουρκικής πλευράς και οι µέθοδοι που επέλεξε για να τις πετύχει από το 1914 έως το 1922 - οι επιπτώσεις της Μικρασιατικής Καταστροφής. Τα συµπεράσµατα, ιδίως αυτά που δε µας είναι αρεστά, αποτελούν την ελάχιστη τιµή που αρµόζει στη µνήµη των όσων χάθηκαν τότε, των δικών µας χαµένων ανθρώπων.

Εξήντα ακριβώς χρόνια µετά τη σύναψη των συµφωνιών Ζυρίχης και Λονδίνου, στο βιβλίο αυτό εξετάζεται η δράση του πρέσβη Γεωργίου Σεφεριάδη (Σεφέρη) στο Κυπριακό (1956-1959) και αναλύεται το πολυσυζητηµένο θέµα των διαφωνιών και του διαλόγου του µε τον υπουργό Εξωτερικών Ευάγγελο Αβέρωφ-Τοσίτσα κατά τη διαπραγµάτευση των συµφωνιών (Δεκέµβριος 1958 - Ιανουάριος 1959). Η µελέτη του διαλόγου µεταξύ Σεφέρη και Αβέρωφ προσφέρει µεγάλες δυνατότητες για την αποτίµηση των προσλήψεων, των σχολών σκέψης αλλά και, ειδικότερα, του περίπλοκου µηχανισµού της διευθέτησης του 1959. Έτσι, επιχειρείται µέσω αυτής η διάγνωση της "υψηλής στρατηγικής" της ελληνικής πλευράς, που οδήγησε στην κυπριακή ανεξαρτησία αλλά και αποτέλεσε τµήµα µιας πολύ ευρύτερης και µακροπρόθεσµης αντίληψης των διεθνών σχέσεων, η οποία αφορούσε, σε τελική ανάλυση, τη συνολική πορεία του έθνους στον σύγχρονο κόσµο. Το βιβλίο βασίζεται σε πολύχρονη, πολυαρχειακή έρευνα στα προσωπικά αρχεία των Κωνσταντίνου Καραµανλή, Ευάγγελου Αβέρωφ-Τοσίτσα, Κωνσταντίνου Τσάτσου, Γιώργου Σεφέρη. Έχει επίσης µελετηθεί υλικό από το Διπλωµατικό και Ιστορικό Αρχείο του Υπουργείου Εξωτερικών, το αρχείο του Foreign Office, αµερικανικά δηµοσιευµένα έγγραφα, καθώς και άλλες δηµοσιευµένες πηγές, πρωτίστως αυτές που αφορούν τον Σεφέρη (επιστολές και ηµερολόγιο).