Στιγκ Ντάγκερμαν

Το φθινόπωρο του 1946 η εφημερίδα Expressen ανέθεσε στον Στιγκ Ντάγκερμαν, ανερχόμενο τότε αστέρα των σουηδικών γραμμάτων, μια ξεχωριστή όσο και απαιτητική αποστολή: να μεταβεί στη Γερμανία και να αποτυπώσει την καθημαγμένη πραγματικότητα της χώρας μετά την οριστική συντριβή του ναζιστικού Τρίτου Ράιχ. Οι ανταποκρίσεις που έφταναν από κει ήταν ελάχιστες και αντιφατικές. Πώς ήταν άραγε η καθημερινότητα και τι σκέφτονταν οι άνθρωποι; Ο συγγραφέας, εξοπλισμένος με απροκατάληπτο και διαπεραστικό βλέμμα, διέσχισε τις βρετανικές και αμερικανικές ζώνες κατοχής αναζητώντας και συλλέγοντας ένα ευρύ φάσμα γερμανικών φωνών στις πόλεις και στην ύπαιθρο. Τα άρθρα που προέκυψαν από το ταξίδι του συγκεντρώθηκαν στο βιβλίο "Γερμανικό φθινόπωρο", το οποίο πλέον θεωρείται ένα ανυπέρβλητο πρότυπο δημοσιογραφικής αφήγησης. Ο ίδιος κατάφερε να σκιαγραφήσει τις συνέπειες του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου με τόσο συγκλονιστικό τρόπο ώστε το κείμενό του ξεπερνά τα στενά χωροχρονικά του όρια και διεκδικεί την αιωνιότητα. Η κατεστραμμένη Γερμανία και τα ερείπιά της δεν διαφέρουν σε τίποτα απ' όλα τα μέρη του κόσμου που επλήγησαν από τα μοιραία και αναπόφευκτα επακόλουθα κάθε πολέμου: την απάθεια και τον κυνισμό.

Όσο για μένα, εγώ παγιδεύω την παρηγοριά όπως ο κυνηγός παγιδεύει το θήραμά του. Τραβώ παντού, όπου πιστεύω πως θα την αντιληφθώ μέσα στο δάσος. Συχνά δεν συναντώ παρά το κενό, μα, μια στις τόσες, κάποιο θήραμα πέφτει στα πόδια μου. Και, καθώς γνωρίζω ότι η παρηγοριά δεν διαρκεί παρά όσο το φύσημα του ανέμου στην κορυφή ενός δέντρου, βιάζομαι ν' αδράξω το σφάγιο. Τι έχω, λοιπόν, μέσα στα χέρια μου; Επειδή είμαι μόνος: μια γυναίκα αγαπημένη ή έναν σύντροφο στο ταξίδι της δυστυχίας. Επειδή είμαι δημιουργός: μια αψίδα λέξεων που το τέντωμά τους με κάνει να αισθάνομαι έντονα τη χαρά και τη φρίκη. Επειδή είμαι φυλακισμένος: μια αιφνίδια θέα προς την ελευθερία. Επειδή είμαι υπό την απειλή του θανάτου: ένα ζώο ζωντανό και ζεστό, μια καρδιά που χτυπάει με τρόπο σπαρακτικό. Επειδή η θάλασσα με απειλεί: ένα σκληρό βράχο από γρανίτη. Αλλά υπάρχουν και κάτι παρηγοριές που φτάνουν απρόσκλητες και γεμίζουν την κάμαρα με αγαπημένους ψιθύρους. Είμαι η ευχαρίστησή σου -αγάπα τες όλες! Είμαι το ταλέντο σου -σπατάλησέ το όπως τον εαυτό σου! Είμαι ο πόθος της επιθυμίας σου -μόνο οι φιλήδονοι ζουν! Είμαι η μοναξιά σου -περιφρόνησε τους ανθρώπους! Είμαι η επιθυμία του θανάτου -κόψε!

To έργο αυτό, γραμμένο κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου πολέμου, εκτυλίσσεται σε μια σπασμωδικά ουδέτερη Σουηδία, με το στράτευμά της σε επιφυλακή. Ο Στιγκ Ντάγκερμαν, κληρωτός τότε και θιασώτης του αναρχοσυνδικαλισμού, χρησιμοποιεί την καθημερινότητα στον στρατό ως ένα σκηνικό βάθους, ως ένα φόντο νευραλγικό, προκειμένου να διερευνήσει την ψυχολογία του φόβου και τις διαλυτικές συνέπειες που έχει η τελευταία πάνω στα άτομα και στην κοινωνία. Το Φίδι διαθέτει παραισθησιογόνα ορμή και είναι δομημένο ως μια αλληλουχία αφηγήσεων από διαφορετικές οπτικές γωνίες. Στο πρώτο μέρος του βιβλίου, με τίτλο «Ιρέν», πρωταγωνιστεί μια εργαζόμενη γυναίκα που έλκεται ερωτικά από τον Μπιλ, έναν φαντάρο με σαδιστικές τάσεις. Στο δεύτερο μέρος, με τίτλο «Δεν κλείνουμε μάτι», απογυμνώνονται εντελώς οι εναγώνιες εμπειρίες του Γραφέα –πρόκειται για το alter ego του συγγραφέα– και των υπόλοιπων συστρατιωτών του. Στο τελευταίο μέρος, ο Γραφέας ξεδιπλώνει το όραμά του για την υπερνίκηση του φόβου μέσω ενός παράλογου και καταστροφικού τέλους. Το Φίδι είναι το πρώτο μυθιστόρημα του Στιγκ Ντάγκερμαν και κυκλοφόρησε το 1945, όταν ο ίδιος ήταν 22 ετών. Η κριτική το υποδέχτηκε εμβρόντητη, αναγνωρίζοντας την ιδιοφυΐα του.