Έλενα Χουζούρη

Ο Κόλπος ο Θερμαϊκός εισχωρεί, βέβαια, ανάμεσα στα πόδια μου - και ας αφήσω τις φτηνές συσχετίσεις που αυθόρμητα ξεπετάγονται. Δεν είναι πια διάφανος και δροσερός όπως πρώτα. Με ψάρια άπειρα, ασημένιες σαγίτες κατά τις ομαδικές τους τροπές. Έχει κάποια στασιμότητα, αναθυμίαση κάποια. Μαζί σαπίζουμε, Νύμφη του Θερμαϊκού. Είσαι Νύμφη και είμαι Νυμφίος. Και είσαι η γενέτειρά μου. Εσύ, βέβαια, κάποτε θα ξανανιώσεις, όταν όλα αυτά τα μπετά ξαναγίνουνε, έτσι ή αλλιώς χώματα. Και στον καιρό της νέας δόξα σου, της νέας αναγέννησής του, αν είσαι μάνα, η ανά, η μάικω, και η μάντρε, εμάς Μπαγιάτιδες και Γιουνάνιδες, Αποικιστές και Αποίκους, που όμως φέρνουμε τις ουλές και τα σφραγίσματά σου, μη μας πατικώσεις μες στην ανωνυμία και τη λησμονιά, όπως τόσο καλά ξέρεις, αλλά να μας ξαναθυμηθείς, να μας πεις υιούς σου και να μας εξυψώσεις.

Γιώργος Ιωάννου

Τρεις φωτογραφίες κι ένα χειρόγραφο µε τις χρονολογίες 1931, 1939, 1941-1944 που κληρονοµεί από τη Θεσσαλονικιά γιαγιά της Λούνα, ωθούν την εγγονή Αλίζα να επισκεφθεί τη Θεσσαλονίκη τον Σεπτέµβριο του 2012. Επίσηµη αιτιολογία για το ταξίδι της εικοσιεπτάχρονης µεταπτυχιακής φοιτήτριας ιστορίας στο Πανεπιστήµιο του Τελ Αβίβ, η έρευνα για το µεταπτυχιακό της µε θέµα «Ο βίος και το έργο του Αβραάµ Μπεναρόγια». Η αλήθεια όµως είναι η επιθυµία της να ανακαλύψει τι κρύβουν τόσο οι τρεις φωτογραφίες όσο και οι χρονολογίες που έχει καταγράψει η Λούνα. Και πραγµατικά κρύβονται πολλά και επώδυνα, τα οποία η Αλίζα ανακαλύπτει σταδιακά και µε δυσκολία. Στο επίκεντρο των ανακαλύψεών της ο µοιραίος έρωτας της Λούνα µε τον αντάρτη Παύλο, ο αιρετικός τρόπος διάσωσής της από το Ολοκαύτωµα, η περιπέτειά της µέχρι να φτάσει στην Παλαιστίνη το 1946. Καθώς η Αλίζα ψάχνει, οι αινιγµατικές χρονολογίες της γιαγιάς της πλαισιώνονται από εικόνες µιας πάλαι ποτέ ευτυχισµένης ζωής στη Salonico, έως την ηµέρα που οι Γερµανοί µπαίνουν στην πόλη. Σ’ αυτές τις εικόνες θέση κατέχει και ο Αβραάµ Μπεναρόγια, καθώς και οι σοσιαλιστικοί εργατικοί αγώνες της Φεντερασιόν στις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα στη Θεσσαλονίκη.

Ένα πολυφωνικό, πολυεπίπεδο, διαχρονικό µυθιστόρηµα για τα πολλαπλά πρόσωπα των συλλογικών ταυτοτήτων, της Μνήµης και προπαντός για τη συµφιλίωση και την παραδοχή των όσων κληρονοµούµε από το παρελθόν και καθορίζουν το παρόν µας. Ένα µυθιστόρηµα για το Ολοκαύτωµα της Θεσσαλονίκης και τα φαντάσµατα των χαµένων σεφαραδιτών Εβραίων που κυκλοφορούν έως σήµερα, αδικαίωτα, στους δρόµους της.

Ο γιατρός Στέργιος Χ. αναγκάζεται να εγκαταλείψει την πατρίδα του µετά την ήττα του Δηµοκρατικού Στρατού, το 1949, και, µε χιλιάδες άλλους πολιτικούς πρόσφυγες, να οδηγηθεί στην Τασκένδη του µακρινού Ουζµπεκιστάν. Δεκαοχτώ χρόνια αργότερα –βαθιά απογοητευµένος από τη διάλυση των παλιών του ιδανικών, τον αλληλοσπαραγµό των συντρόφων του και την κοµµατική παρέµβαση στην προσωπική του ζωή, που θέτει σε κίνδυνο τη γυναίκα που αγαπάει «παράνοµα»–, θα αφήσει πίσω του για πάντα την «πατρίδα από βαµβάκι» και, µαζί, τον µοιραίο έρωτα που έζησε εκεί. Παίρνει µε την οικογένειά του το τρένο και ταξιδεύει, µέσω Μόσχας, για τα Σκόπια, µε στόχο να φτάσει σε απόσταση αναπνοής στην Ελλάδα της χούντας. Κατά τη διάρκεια της διαδροµής αυτής, ο Στέργιος Χ. θα ανακαλέσει τις πιο σηµαντικές στιγµές της ζωής του –που συνδέονται µε τραγικές πτυχές της ελληνικής ιστορίας– από τη δεκαετία του 1930 έως τη δικτατορία των συνταγµαταρχών. «Εκείνο που έχει µεγαλύτερη σηµασία στο µυθιστόρηµα της Χουζούρη είναι το σκάλισµα της πληγής ως το µεδούλι τώρα που ο κύκλος έχει κλείσει οριστικά και η εµπειρία των παλαιότερων µπορεί να γίνει πηγή αναστοχασµού για τους νεότερους, σε µια εποχή όπου οι εξόριστοι (πολιτικοί, φυλετικοί και κοινωνικοί εξόριστοι) βρίσκονται και πάλι, έστω και µέσα από εντελώς διαφορετικούς δρόµους, στο προσκήνιο». Βαγγέλης Χατζηβασιλείου «Η Έλενα Χουζούρη γράφει για τον ελληνικό Εµφύλιο, για το ακατανόητο φαινόµενο της απόλυτης επιβολής που άσκησε σε δεκάδες εκατοµµύρια Σοβιετικούς ο µεγάλος Πατερούλης παράλληλα προς τις συνθήκες τροµοκρατίας που επέβαλε στην καθηµερινή τους ζωή. Κι ακόµα θίγει το σχετικώς αποσιωπηµένο δράµα των αιµατοβαµµένων συγκρούσεων, που έλαβαν χώρα ανάµεσα στους Έλληνες πρόσφυγες της Τασκένδης στη διάρκεια των κοµµατικών εκκαθαρίσεων του ’50». Ελισάβετ Κοτζιά «[Στο Πατρίδα από βαµβάκι] το ανθρώπινο υποκείµενο αναγνωρίζει, µέσα από την εµπλοκή του στην Ιστορία και την πολιτική, ότι οι ψυχικές ανάγκες του µπορεί να µη συµβαδίζουν µε την ιδεολογική στράτευσή του». Δημοσθένης Κούρτοβικ «Η Έλενα Χουζούρη ερευνά σε βάθος την εποχή και κεντά µε µια πραγµατικά αξιοθαύµαστη τεχνική το βιβλίο, λέξη τη λέξη, σελίδα τη σελίδα. Επιστολές, ηµερολογιακές εγγραφές, αφηγήσεις προσώπων που εµπλέκονται ποικιλοτρόπως στις περιπέτειες της εποχής και του ήρωα, ψηφίδες ειδησεογραφίας και σπαράγµατα άλλων πηγών συµπλέκονται µε διαλεκτικό τρόπο –και βασανιστική, υποθέτω, δουλειά– σε ένα µυθιστόρηµα που αποτελεί πρότυπο µοντερνιστικής πεζογραφικής κατάθεσης». Νίκος Κουνένης

Αρχές του 20ού αιώνα. Μια ιστορία έρωτα και απώλειας την εποχή των Βαλκανικών Πολέµων στη Θεσσαλονίκη, στο Μελένικο (σηµερινό Μέλνικ στη Βουλγαρία), στη Σόφια, στο Βουκουρέστι και στο Παρίσι. Η αφήγηση, που παρακολουθεί τη σχέση ανάµεσα στην ωραία αρχοντοπούλα Ελένη και τρεις φίλους, τον Στέφανο, τον Θεόδωρο και τον Βούλγαρο Γκεόργκι, ξεκινά µε τη φωτογραφία του Γάλλου φωτογράφου Ωγκύστ Λεόν στο Σιδηρόκαστρο, το 1913: "Έλληνες πρόσφυγες από το Μελένικο". Με ολόκληρη την τότε οθωµανική Μακεδονία σε αναβρασµό καθώς ο βαλκανικός κόσµος γεννιόταν από την αρχή, σε µια ατµόσφαιρα που µυρίζει µίση, καταστροφή και προσφυγιά, ο πόλεµος φέρνει βίαιες ανατροπές στη ζωή των ηρώων. Όµως, ένας αιρετικός, ανεπίτρεπτος έρωτας έρχεται να υπενθυµίσει τη φωτεινή πλευρά της ζωής και να ρίξει άλλο φως στη φωτογραφία των προσφύγων από το Μελένικο που, διασχίζοντας τον χρόνο, συνδέει το παρελθόν µε το παρόν µέσω της µνήµης.

Αθήνα, Οκτώβριος 1989. Ένα ανώνυµο τηλεφώνηµα πληροφορεί τον δηµοσιογράφο Δηµήτρη Κ. για την εν ψυχρώ εκτέλεση του εικοσιεπτάχρονου «Άτακτου» από αστυνοµικές δυνάµεις, πυροδοτώντας µια σειρά απρόβλεπτων και ανεξέλεγκτων καταστάσεων. Μέσα στο ιδιαίτερα ταραγµένο πολιτικό κλίµα της εποχής, η εκτέλεση του νεαρού αναρχικού ανατρέπει εκ θεµελίων τις βεβαιότητες τόσο του στενού του φίλου Δηµήτρη Κ. όσο και του µεγαλύτερου αδερφού του Τάσου, στελέχους της κοµµουνιστικής αριστεράς. Οι δύο άντρες, που έχουν µεγαλώσει από παιδιά µαζί, θα προσπαθήσουν να κατανοήσουν πότε και πώς ο Άτακτος πέρασε «στη σκοτεινή πλευρά του φεγγαριού». Θα βρεθούν έτσι αντιµέτωποι µε το νεανικό παρελθόν τους, της «ηρωικής» προηγούµενης δεκαετίας. Μέσα σε ένα εύφλεκτο εικοσιτετράωρο, θα προβληµατιστούν για τη στάση τους απέναντι στην πορεία προς την αυτοκαταστροφή του Άτακτου: ο µεν Δηµήτρης Κ. βουτηγµένος στα προσωπικά του αδιέξοδα, ο δε Τάσος ταγµένος στο, υπεράνω όλων, κοµµατικό του καθήκον. Τελικά θα αναγκαστούν να αναµετρηθούν µε τις πεποιθήσεις τους, τις επιλογές τους, τα λάθη τους, τις ψευδαισθήσεις τους, τις ενοχές τους. Καθώς η πολιτική κατάσταση θα αγριεύει, και στους δυο θα αποµείνει η πικρή γεύση ενός επικείµενου fin de siècle, των διαψεύσεων και των απογοητεύσεων της γενιάς τους. Ένα µυθιστόρηµα-ρέκβιεµ για µια εποχή που πέρασε ανεπιστρεπτί.