Όμηρος

Η Ιλιάδα και η Οδύσσεια κατέχουν εξέχουσα θέση στη λογοτεχνία εν γένει. Είναι τα πρώτα γραπτά έργα που δημιούργησε η Ελλάδα. Ευθύς εξ αρχής προκάλεσαν το γενικό θαυμασμό. Οι Έλληνες λυρικοί και τραγικοί ποιητές, οι ιστορικοί τράφηκαν απ' αυτά και τα μιμήθηκαν. Το κείμενό τους αποτέλεσε τη βάση της παροχής παιδείας στην αρχαία Ελλάδα. Οι ήρωες των δύο ποιημάτων πέρασαν εν συνεχεία στο σύγχρονο κόσμο, στα πλαίσια του οποίου λειτούργησαν ως πηγή έμπνευσης για τη δημιουργία νέων έργων, για τη διαμόρφωση υπαινιγμών, ποιητικών οραμάτων, ηθικών στοχασμών. Ο Αχιλλέας και ο Πάτροκλος, ο Έκτορας και η Ανδρομάχη, ο Οδυσσέας έχουν γίνει πλάσματα οικεία σε όλους και ικανά να ενσαρκώνουν, ανάλογα με τις περιστάσεις, την άλφα ή τη βήτα ανθρώπινη ιδέα. Επιπλέον, οποίος αρχίζει πάλι να διαβάζει το ίδιο το ομηρικό κείμενο, είναι δύσκολο ν' αντισταθεί στην ανεπιτήδευτη, κι όμως πλούσια σε αποχρώσεις, απλότητά του, στην εικόνα μιας ζωής που, αν και σκληρή, επιβάλλεται με το μεγαλείο της, στις τόσο ανθρώπινες -αν και κατάσπαρτες με υπερφυσικά φαινόμενα- αφηγήσεις που το συνθέτουν. Αξίζει λοιπόν τον κόπο να διερωτηθούμε, ποιοί παράγοντες μας παρέχουν τη δυνατότητα να εξηγήσουμε μια τέτοια κατάσταση. Οι παράγοντες αυτοί είναι κατά βάσιν φιλολογικού χαρακτήρα. Παρ' όλ' αυτά όμως πρέπει, πριν απ' ό,τιδήποτε άλλο, να δοθεί μια εξήγηση στην ακόλουθη περίεργη σύμπτωση: τα τόσο αξιόλογα αυτά έργα είναι και χρονολογικά τα πρώτα, με αποτέλεσμα να δημιουργείται η εντύπωση ότι ξεπήδησαν ολοζώντανα από το μηδέν. Πρέπει λοιπόν κατ' αρχάς να ασχοληθούμε με το πρόβλημα της γένεσής τους. Το πρόβλημα αυτό είναι δυσεπίλυτο και έδωσε την ευκαιρία να γίνουν πολλές και διάφορες συζητήσεις. Η κριτική ανάλυσή τους είναι ενδεχομένως κουραστική, η παρέμβαση όμως αυτή είναι αναγκαία, γιατί τα ασυνήθιστα χαρακτηριστικά των ομηρικών ποιημάτων κατανοούνται πλήρως, μόνο αν σχηματίσει κανείς μια αρκετά σαφή αντίληψη των συνθηκών οι οποίες αποτέλεσαν το πλαίσιο της γέννησης των εν λόγω έργων, αλλά και του ενδεδειγμένου για την ανάγνωσή τους τρόπου. Δεν πρέπει όμως να λησμονούμε, ότι οι συζητήσεις αυτές έχουν νόημα μόνο σε συσχετισμό με την ανάγνωση του ίδιου του έργου και ότι οι ανακαλύψεις των επιστημόνων πρέπει, σε τελική ανάλυση, να εντείνουν το θαυμασμό μας όταν, εν συνεχεία, επιστρέφουμε καλύτερα πληροφορημένοι, στο κείμενο των δύο ποιημάτων.