Ελλάδα

Ήρθαν πρόσφυγες από παντού. Γύρω από το έρημο αρχαίο Λιμάνι μαζεύτηκαν πρώτα Υδραίοι, Χιώτες, Μανιάτες, Κρητικοί, μετά Θρακιώτες, Πόντιοι, Νησιώτες, Μακεδόνες, Ρουμελιώτες, Πελοποννήσιοι, Θεσσαλοί, Ηπειρώτες και έφτιαξαν μια νέα ράτσα, λιμανίσια· τους Πειραιώτες.Μικρές ιστορίες από τη ζωή των Πειραιωτών στις δεκαετίες ’50 και ’60. Η σκληρή ζωή του λιμανιού, οι κάθε λογής χαρακτήρες, η ζωή με το ένα πόδι στη στεριά και το άλλο στη θάλασσα, η ανοιχτή ματιά των λιμανίσιων, η μετανάστευση, οι ιδιότυποι και περιθωριακοί τύποι, το ρεμπέτικο, οι συμμορίες και η κρατική βία, περνούν από τις σελίδες του βιβλίου και καταγράφονται με σκληρό χιούμορ.

Ένα σύμπαν κατάστικτο από άπειρους κόσμους που γεννιούνται, ακμάζουν και πεθαίνουν· μια θεωρία για την εξέλιξη των ειδών που προαναγγέλλει τον Δαρβίνο· μια θεολογία που ιχνογραφεί την Περί Θεόν αυταπάτη, κατηχεί την ανθρωπότητα στην αμέριμνη μακαριότητα θεών που ούτε τιμωρούν ούτε αμείβουν και εορτάζει τη θνητότητα της ψυχής· μια προτροπή για σεξ χωρίς ρομαντικές προσμείξεις· ένας Οδηγός Ευτυχίας που δεν καταδέχεται μεταφυσικές παρηγοριές. Μπορούν αυτά τα ζητήματα να γεννήσουν μεγάλη ποίηση; Την απάντηση τη δίνει ο ρωμαίος Λουκρήτιος, ο πιο πιστός των πιστών της υλιστικής και θεραπευτικής φιλοσοφίας του Επίκουρου, στο Περί Φύσεως, που γράφτηκε τον 1ο αιώνα π.Χ. Η έμμετρη μετάφραση του έπους συνοδεύεται από μια εκτεταμένη μελέτη για την επίμονη παρουσία του Λουκρήτιου στον χριστιανικό Μεσαίωνα, στην Αναγέννηση και τον Διαφωτισμό μέχρι τους γκουρού της μετανεωτερικότητας και τον ακτιβισμό της δεύτερης δεκαετίας του 21ου αιώνα - και από τον Μακιαβέλι και τον Βολταίρο μέχρι τον Παλαμά και τον Καρυωτάκη.

Τον Ιανουάριο του 1866 η Marie Esperance von Schwartz (1818-1899) αποβιβάζεται στο λιμάνι των Χανίων για ένα ταξίδι στην Κρήτη, το οποίο είχε τελικά πολύ μεγαλύτερη διάρκεια από τις αρχικές προβλέψεις. Γερμανίδα, αλλά βρετανή υπήκοος, εύπορη, διαζευγμένη, γνωστή για το φιλολογικό της σαλόνι στη Ρώμη, τη στενή σχέση της με τον Γαριβάλδη, η Ελπίς Μέλαινα αναζητά την εποχή εκείνη ένα νέο πεδίο δραστηριότητας και προσφοράς σε τόπο δύσκολο μεν, αλλά παράξενο και ελκυστικό. Η Κρήτη είχε μυθικές διαστάσεις στην κοσμοθεωρία της συγγραφέως, είναι η κοιτίδα του ευρωπαϊκού πολιτισμού, ο τόπος των πρωτογενών μυθολογικών και ιστορικών αναφορών, της μοναδικής άγριας φυσικής ομορφιάς, των ελεύθερων ανθρώπων. Με αυτές τις προσδοκίες επισκέφθηκε το νησί παραμονές μιας μεγάλης εξέγερσης που ίσως αποτέλεσε σημαντικό κίνητρο της απόφασής της να εγκατασταθεί εκεί.

Το βιβλίο "Περιηγήσεις στην Κρήτη 1866-1870" περιγράφει τα δύο πρώτα ταξίδια της Schwartz στην Κρήτη από τον Ιανουάριο ώς τον Δεκέμβριο του 1866 και από τον Δεκέμβριο του 1868 ώς τον Μάιο του 1870. Ως περιηγητικό βιβλίο, και μάλιστα γραμμένο από γυναίκα, διαφέρει από τα ανάλογα σύγχρονά του έργα, διότι δεν περιέχει μόνο περιγραφές τόπων, ανθρώπων και τρόπων ζωής από την οπτική ενός περαστικού -έστω και καλά πληροφορημένου- ταξιδιώτη. Πρόκειται για έργο με έντονη πολιτική χροιά αφού η συγγραφέας ήταν λόγω των ποικίλων επαφών της κάλλιστα ενημερωμένη, είχε ενεργό ανάμειξη στα γεγονότα της ταραχώδους εποχής 1866-1869 και γενικότερα εκδήλωνε βαθύ ενδιαφέρον και μεγάλη περιέργεια για πτυχές της κοινωνικής και πολιτικής ζωής του ξένου τόπου.

Ο «Επιτάφιος» είναι τρανό δείγμα φανατισμού. Αυτός ο λόγος του Περικλή είναι μαζί με την αρμονία του και κήρυγμα πάθους, που συμπορεύεται με τον πόνο και το θάνατο αλλά και με το συναίσθημα της υπεροχής. Όσο κι αν μόνον να εικάζουμε μπορούμε το βαθμό συμμετοχής του Θουκυδίδη στο πλαίσιο του «Επιταφίου», μπορούμε ωστόσο να προβληματιζόμαστε και πάνω στη γνώμη ότι ο ιστορικός βρίσκεται στη σκιά του μεγάλου πολιτικού και ρήτορα, όταν αυτός εκφωνούσε τον «Επιτάφιο», μνημείο αρετής και τόλμης. Πρέπει να σημειώσουμε ότι ο Θουκυδίδης μένει μακριά από τις πολιτικές παρατάξεις και από ιδεολογίες. Επικρίνει όμως αδίστακτα τους δημοκρατικούς για τα λάθη τους και για τις παρεκκλίσεις τους από τους κανόνες της γνήσιας δημοκρατίας, αυτής που εγκωμιάζει ο Περικλής, ενώ συγχρόνως κατηγορεί την ολιγαρχία και τους οπαδούς της, και μάλιστα αυτούς που διαδραμάτισαν κάποιο ρόλο στα πράγματα της πολιτικής ζωής στη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου. Η αντικειμενικότητα του ιστορικού είναι αρετή του. Κάποιες ασήμαντες παρεκκλίσεις του δεν αναιρούν τον κανόνα. Η αντικειμενικότητά του στο ξεδίπλωμα των διαδραματιζόμενων στο προσκήνιο της ιστορίας είναι η δύναμή του. Επικρίνει το δίκαιο του ισχυρού και την επιβολή της βίας». (…)

"Πες, πού είναι η Αθήνα" ρωτάει ο ρομαντικός ποιητής τον θεό του Αρχιπελάγους καθώς περιπλανιέται νοερά ανάμεσα στην Ευρώπη και την Ασία. Αναρωτιέται αν έχει βουλιάξει ολόκληρη η πόλη ή αν έχει μείνει κάποιο σημάδι για να την ξεδιακρίνει και να την προσεγγίσει στο θαλασσινό του ταξίδι. Ξαφνικά, μέσα στο μακρόσυρτο πένθος του για τη χαμένη πόλη, "σε νέες πράξεις καλώντας", βλέπει την Αθήνα του μέλλοντος να "ανοίγει τώρα σαν λουλούδι". Στο παρόν βιβλίο επιχειρείται να αναζητηθεί το έδαφος, δηλαδή η τοπολογία, το "πού είναι" η Αθήνα σήμερα. Η αναζήτηση της τοπολογίας των Αθηνών δεν γίνεται ούτε αναλυτικά ούτε με μια άλλη μορφή επιστημονικής αποτίμησης της πραγματικότητας. Γίνεται μόνο σε αναζήτηση του περιεχομένου μιας "νέας πράξης". Το περιεχόμενο της "νέας πράξης" προδιαγράφεται μέσα από τους δρόμους της αρχιτεκτονικής σκέψης. Αποφεύγεται όμως πάντα η σκέψη αυτή να γίνει εδώ μορφή, προκειμένου να μη χάσει την πιθανή παραδειγματική της δύναμη, για την ώρα όπου πράγματι μπορεί να χρειαστούν κάποια σχέδια για το πέρασμα από την Αθήνα του Λεκανοπεδίου στην Αθήνα της Αττικής Χερσονήσου.

Η Ακαδημία Αθηνών, λίγα χρόνια μετά την ίδρυσή της, αποφάσισε τη δημιουργία μιας σειράς εκδόσεων «αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων μετά νεοελληνικής μεταφράσεως, εισαγωγής και ερμηνευτικών σημειωμάτων». Ο πρώτος τόμος της σειράς εξεδόθη το 1934 από τον Ιωάννη Συκουτρή, ο οποίος, έχοντας ολοκληρώσει τις μεταπτυχιακές του σπουδές στη Γερμανία, διορίστηκε το 1929 βιβλιονόμος της Ακαδημίας Αθηνών και συνέβαλε με καθοριστικό τρόπο στην οργάνωση της Ελληνικής Βιβλιοθήκης, όπως αυτή ονομάστηκε, συνεχίζοντας την παράδοση της ομώνυμης εκδοτικής προσπάθειας του Αδαμαντίου Κοραή κατά τον 19ο αιώνα.
Τον πρώτο τόμο, Πλάτωνος Συμπόσιον. Κείμενον, μετάφρασις και ερμηνεία υπό Ι. Συκουτρή (έκδοσις δευτέρα βελτίων, 1950), ακολούθησε το 1936 ο τόμος Πλουτάρχου των Επτά Σοφων Συμπόσιον. Κείμενον, μετάφρασις και ερμηνεία υπό Εμμανουήλ Δαυίδ, ενώ το 1937 δημοσιεύθηκε ο τρίτος τόμος με τίτλο Αριστοτέλους Περί Ποιητικής. Μετάφρασις υπό Σίμου Μενάρδου. Εισαγωγή, κείμενον και ερμηνεία υπό Ι. Συκουτρή. Τη σειρά θα κλείσει ο τόμος Θεοφράστου Χαρακτήρες. Κείμενον, μετάφρασις και ερμηνεία υπό Εμμανουήλ Δαυίδ, ο οποίος κυκλοφόρησε το 1940.
Σήμερα, ενενήντα σχεδόν χρόνια από την ίδρυση της σειράς Ελληνική Βιβλιοθήκη, η Ακαδημία Αθηνών προχωρεί στη φωτοαναστατική επανέκδοση και των τεσσάρων τόμων της, διατηρώντας το αρχικό σχήμα και τη μορφή που αυτοί είχαν στο ξεκίνημά της. Το Κέντρον Έρεύνης της Ελληνικής και Λατινικής Γραμματείας (ΚΕΕΛΓ) της Ακαδημίας Αθηνών, που ανέλαβε κατά κάποιον τρόπο να συνεχίσει τους οραματισμούς του Ιωάννη Συκουτρή ως προς το εκδοτικό του πρόγραμμα, επωμίστηκε τη φροντίδα αυτού του εγχειρήματος, το οποίο δεν θα είχε επιτευχθεί χωρίς την ευγενική προτροπή, τη συμπαράσταση και ενθάρρυνση του Γενικού Γραμματέα της Ακαδημίας Αθηνών, καθηγητή Χρήστου Ζερεφού. Η ευτυχής συγκυρία της ανάληψης της προεδρίας της Ακαδημίας Αθηνών για το έτος 2022 από τον καθηγητή Αντώνη Ρεγκάκο συνέβαλε στην ταχύτατη ολοκλήρωση του έργου.
Ο Διευθύνων το ΚΕΕΛΓ Αθανάσιος Στεφανής

Ο Ι. Ν. Θεοδωρακόπουλος θεωρούσε αδιανόητη κάθε είδους σοβαρή ενασχόληση με τη φιλοσοφία χωρίς μια μόνιμη αναστροφή με τα αρχαία ελληνικά φιλοσοφικά κείμενα. Ήταν επομένως φυσικό να κατέχουν οι πλατωνικοί διάλογοι κεντρική θέση στο πρόγραμμα της διδασκαλίας του στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Ο `Φαίδρος`, ο διάλογος για το κάλλος και τον έρωτα, συγκέντρωνε περισσότερο από όλους τους άλλους την προσοχή και την αγάπη του: τον δίδαξε και τον ξαναδίδαξε στους φοιτητές του και, μονιμότερα, χάρισε σε όλους μας μια εξαίρετη έκδοσή του (1948). Οι τετρακόσιες σελίδες της εισαγωγής, στις οποίες ο αναγνώστης θα διαβάσει μια λαμπρή, σημείο προς σημείο, ερμηνεία του `Φαίδρου`, σε συνδυασμό με το κλασικό πλέον έργο του `Εισαγωγή στον Πλάτωνα` (1941), αποτελούν το πολύτιμο δίπτυχο της πλατωνικής παρακαταθήκης του Ι. Ν. Θεοδωρακοπούλου στους νεότερους.

«Ο Πλούταρχος έγινε δημοφιλής επειδή πραγματευόταν συγκεκριμένα ανθρώπινα προβλήματα, στα οποία απέφευγε να δίνει λύσεις που δεν επαρκούσαν. Η φιλοσοφία του ήταν εκλεκτική, καθώς συγκέντρωνε δάνεια στοιχεία από τους Στωικούς, τους Πυθαγόρειους, τους Περιπατητικούς, γύρω από έναν Πλατωνικό πυρήνα. Η επίδραση που άσκησε ο Πλούταρχος τα κατοπινά χρόνια υπήρξε βαθιά και σπουδαία. (…) Τον 19ο αιώνα η απήχηση του αρχαίου συγγραφέα άρχισε να εξασθενεί, γεγονός που οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην επικράτηση του ρεύματος του Ρομαντισμού»

Τα τρία κείμενα του Πλούταρχου που περιέχονται στον παρόντα τόμο, εμπίπτουν θεματικά στην περιοχή της πρόγευσης του μέλλοντος, που καθίσταται δυνατή χάρη σε δυνάμεις μη ανθρώπινες, οι οποίες όμως συνεργούν με τον άνθρωπο ή φιλοξενούνται για το σκοπό της πρόβλεψης όσων πρόκειται να συμβούν. Μεθοδικά ο Πλούταρχος διερευνά τις ρίζες της σχετικής προκατάληψης η οποία έχει να κάνει με την υφέρπουσα αλλά ασυνείδητη πεποίθηση ότι το μέλλον υπάρχει προτού να προκύψει, και ο άνθρωπος ενδέχεται να το δει, με οράματα ή όνειρα

Αναφερόμενος ο Πλούταρχος στο κυρίαρχο ζεύγος των θεών της Αιγύπτου, την Ίσιδα και τον Όσιρι, ξεδιπλώνει απο το γεμάτο πανέρι του ανεξάντλητου γνωστικού του αποθεματικού όχι μόνο την ευρυμάθειά του και στα θρησκευτικά ζητήματα, αλλά ταυτόχρονα διατυπώνει με παρρησία την άποψη ότι, τουλάχιστον γλωσσολογικά και ετυμολογικά, τα ονόματα των θεών αυτών είναι Ελληνικά.