Ελλάδα

. . .) Στην Αθήνα είχε διαμορφωθεί μια σαφώς φιλομακεδονική παράταξη, με την έννοια ότι υπηρετούσε τα συμφέροντα του Φιλίππου. Το σύνολο των Αθηναίων πολιτικών εκκινούσε από την προάσπιση των αθηναϊκών συμφερόντων, όπως άλλωστε ο ίδιος ο Δημοσθένης παραδέχονταν (πρβ. Γ’ Φιλιππικός 1 «πάντων οιδ’ ότι φησάντων γ’ αν, ει και μη ποιούσι τούτο, και λέγειν δειν και πράττειν όπως εκείνος [Φίλιππος] παύσεται της ύβρεως και δίκην δώσει», και Περί της παραπρεσβέιας 132 ). Οι διαφορές εντοπίζονταν στα μέσα προάσπισης του στόχου και όχι στο στόχο καθαυτόν. Ο Δημοσθένης, επομένως, αμέσως μετά το 346 δεν αναδείχθηκε ως υπέρμαχος μιας παράταξης, αλλά ως υπέρμαχος της πόλης του και σε κάθε ευκαιρία στηλίτευε δράσεις και πρακτικές που ήταν (ή του φαίνονταν) αντίθετες προς ό,τι θεωρούσε συμφέρον της Αθήνας

Ο Γ΄ Φιλιππικός εκφωνήθηκε λίγο μετά το λόγο «Περί των εν Χερσονήσω», δηλαδή γύρω στο Μάιο του 341, τόσο σύμφωνα με το Διονύσιο Αλικαρνασσέα και το Δίδυμο όσο και σύμφωνα με χρονολογικές πληροφορίες που μας παρέχει το ίδιο το κείμενο. Το πλαίσιο των γεγονότων που σημαδεύουν την εκφώνηση του λόγου αυτού είναι σε γενικές γραμμές ανάλογο με αυτό του προηγούμενου λόγου. Μόνο που τώρα δεν πρωταγωνιστεί ο Διοπείθης, (ο οποίος προφανώς διατηρήθηκε στη θέση του ως αρχηγός του αθηναϊκού στρατού στη Θράκη), αλλά ο κατευθυντικός λόγος του πολιτικού Δημοσθένη: ο Φίλιππος εγκαθιστά φιλικά προς αυτόν καθεστώτα σε πόλεις της Ελλάδας, βρίσκεται στη Θράκη και απειλεί το Βυζάντιο· γεγονότα και καταστάσεις που δεν αποτελούν απλώς ευκαιρία για τον Αθηναίο ρήτορα να εκφράσει τα αντιφιλιππικά του αισθήματα, αλλά σηματοδοτούν μελλοντικές εξελίξεις που ο Δημοσθένης έχει την ικανότητα να διαβλέψει. Ο λόγος αυτός, ένας από τους μεγαλύτερους σε έκταση του ρήτορα, συμπυκνώνει με μεγαλύτερη σαφήνεια και καθαρότητα όλα τα επιχειρήματα που είχε κατά καιρούς διατυπώσει εναντίον του Φιλίππου και της επεκτατικής του πολιτικής: παρόλο που ο βασιλιάς της Μακεδονίας διατείνεται ότι βρίσκεται σε ειρήνη με την Αθήνα, συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο, όπως αποδεικνύουν οι πράξεις του, και αυτό πρέπει να το συνειδητοποιήσουν οι Αθηναίοι αλλά και όλοι οι Έλληνες και να δράσουν ανάλογα και προπαντός έγκαιρα· την ιστορική ευθύνη να αναλάβει αυτή τη συλλογική δράση έχει σαφώς η Αθήνα

Η Μαρίνα Καραγάτση φωτογραφίζει προς τα τέλη της δεκαετίας του ’70 -αρχές του ’80 την Άνδρο, τους ανθρώπους της και τα κτίρια, σε ένα μεταιχμιακό όριο πριν τη ραγδαία αλλαγή και την ταχύρρυθμη εξέλιξη. Διασώζεται ένας κόσμος αιώνων, προτού εμφανιστούν οι επιδοτήσεις και τα ευρωπαϊκά προγράμματα, κόσμος που έμοιαζε ασάλευτος. Τα βόδια με το υνί μοιάζουν να έρχονται από τα χρόνια του Ησίοδου. Τα αλώνια δείχνουν προϊστορικά. Οι περίτεχνες και πολυσύνθετες μοναδικές ανδριώτικες λιθοδομές, οι οποίες στην πλειονότητά τους έχουν σήμερα σοβαντιστεί, έρχονται από έναν παρελθόντα χρόνο - πριν αλλάξουν οι τεχνικές. Τα ρούχα και τα υφάσματα είναι άλλα. Και οι άνθρωποι είναι διαφορετικοί, πριν την ενοποίηση του στύλ από την τηλεόραση. Τα μοναδικά πορτραίτα της Μαρίνας Καραγάτση, εστιασμένα στο βλέμμα των φωτογραφιζόμενων, με τη δύναμή τους και τη βαθιά ανθρώπινη και φιλική ματιά της φωτογράφου, ξεφεύγουν από την παγίδα της γραφικότητας και του φολκλόρ. Ένας κόσμος εκατονταετηρίδων, ο οποίος όμως φέρει τα σημάδια του επερχόμενου κόσμου, σε συνδυασμό με τον κοσμοπολιτισμό της ναυτοσύνης, που αποτελεί τη μοναδική ιδιομορφία αυτού του νησιού. Μια εικονογραφική ελεγεία για τον τόπο, τους ανθρώπους και τα έργα τους.

Όταν ο Heidegger αφηγείται το πρώτο του ταξίδι στην Ελλάδα το 1962 στο κείμενο "Διαμονές", ενδιαφέρουσα -όσο και αινιγματική- είναι η επιδίωξή του να προσεγγίσει τα τοπία με φιλοσοφικό τρόπο. Ποιες σκέψεις τού προκάλεσαν οι αρχαιότητες αλλά και οι ίδιοι οι τόποι: ο Ψηλορείτης, η πεδιάδα της Νεμέας, η κοιλάδα του Πλειστού, ο βράχος του Σουνίου, το Αρχιπέλαγος; Πώς κατορθώνει να συνδυάσει τα αρχαιολογικά ευρήματα και τα αγάλματα μεταξύ τους και με το τοπίο και όλα αυτά με τον Όμηρο, τον Πίνδαρο, τον Αισχύλο, τον Ηράκλειτο, τον Πλάτωνα; Ο Heidegger περνά με δεξιοτεχνία από την περιγραφή στη φιλοσοφική ανάλυση, από τον θαυμασμό στον στοχασμό, σ' ένα βιβλίο που παρουσιάζει τον φιλόσοφο όταν δουλεύει στο εργαστήρι των εννοιών - ένα εργαστήρι που δεν μπορεί παρά να είναι ο ίδιος ο κόσμος.

Η σημερινή Ελλάδα παραμένει κατ’ ουσίαν απόλυτα εξωευρωπαϊκή και δυσκολεύεται να ευθυγραμμιστεί με τον σκληρό ευρωπαϊκό πυρήνα. Ο εκδυτικισμός της είναι μιμητικός και προσποιητός. Κατά τον Π. Γεννηματά, αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η κληρονομιά του ύστερου Βυζαντίου (θεοκρατική ανατολική παράδοση, αντιδυτισμός, κρατικομονοπωλιακή οικονομία και ιδεολογία της διαμεσολάβησης) εξακολουθεί να υπερκαθορίζει ως σήμερα ασφυκτικά την υποτιθέμενη «εθνική ταυτότητα» και, στην πραγματικότητα, έχει διαμορφώσει τις ιδεολογικές παραστάσεις και τα συμπεριφορικά αντανακλαστικά της νεοελληνικής κοινωνίας. Η μακροχρόνια συμβίωση με τον Οθωμανό κατακτητή ολοκλήρωσε τη μακραίωνη σκοταδιστική βυζαντινοχριστιανική διαπαιδαγώγηση. Και τούτο παρά το ότι η έκρηξη της ευρωπαϊκής Αναγέννησης αποτελεί κοινή ελληνολατινική υπόθεση. Ο ελληνικός λαός καταδικάστηκε, εν ονόματι της διαφύλαξης της ανατολικής ορθοδοξίας, σε αποκλεισμό από την πολιτισμική πρωτοπορία της ιστορίας και σε μακροχρόνια οθωμανική καραντίνα.
Ο συγγραφέας, επίτιμος αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων, στοιχειοθετεί με εντυπωσιακή ευρυμάθεια την άποψη ότι η ανατολική ορθοδοξία έχει ιστορικά αναδειχθεί ως ιδεολογία της οικονομικής καθυστέρησης, της κοινωνικής υπανάπτυξης και του εσωστρεφούς κοινοτικού βίου. Είναι καιρός –τονίζει– να ξεφύγουμε από τα πρότυπα του Βυζαντίου, το κόστος των οποίων έχει υπάρξει ιλιγγιώδες για τον νεοελληνισμό.
Η πρόκληση της εθνικής υπέρβασης των βυζαντινών καταβολών, όσο κι αν εκ πρώτης όψεως φαίνεται ίσως ανεδαφική και «προδοτική» απέναντι στη διαχρονική «εθνική ταυτότητα», ιστορικά παραμένει επιτακτική. Δεν ζητείται βεβαίως η εκούσια αλλοτρίωση εν ονόματι ενός καινούργιου ευρωπαϊκού προσωπείου. Ζητείται μια σύγχρονη νεοελληνική αλήθεια, μια νέα σύνθεση, ικανή να εξασφαλίσει τη δημιουργικότερη εθνική συμμετοχή στο ευρωπαϊκό και παγκόσμιο γίγνεσθαι – θεμελιωμένη σε μια νέα παραγωγική αντίληψη στην οικονομία και ένα νέο μορφωτικό πρότυπο στην παιδεία. Μόνον έτσι –καταλήγει ο Π. Γεννηματάς– θα μπορέσουμε ως έθνος να ακολουθήσουμε τα παραδείγματα ιστορικής αναγέννησης που προσφέρει σήμερα ο κόσμος.

Το βιβλίο αυτό είναι γραμμένο από έναν αρχιτέκτονα που γεννήθηκε στην Αθήνα και ζει στην Αθήνα. Χωρίς δεσμεύσεις και πολιτικά ορθές αναστολές, λέει αλήθειες που συχνά μένουν κάτω από το χαλί. Γιατί γράφτηκε αυτό το βιβλίο όταν διαχρονικά έχουν γραφτεί τόσα πολλά για την Αθήνα; Είναι ανεξάντλητο το κεφάλαιο «Αθήνα»; Ναι, είναι ανεξάντλητο. Και πάντα θα είναι. Μέσα από τις σελίδες του ο αναγνώστης θα βρει σκέψεις για το παρόν, αλλά και για το άμεσο και το απώτερο μέλλον της Αθήνας. Διαβάζοντάς τις, και παρά τις όποιες αρνητικές πτυχές της καθημερινότητας, είναι πιθανό να ενισχυθεί η πεποίθηση των περισσοτέρων από εμάς ότι είμαστε τυχεροί που ζούμε σε αυτή τη μοναδική πόλη. Και ότι αυτή πάντα θα μας χαμογελάει μέσα από εικόνες και οπτικές γωνίες που μιλάνε στον καθένα μας διαφορετικά. Χωρισμένο σε ενότητες και σε φαινομενικά ανεξάρτητα μεταξύ τους επιμέρους θέματα, όλα τα κείμενα μαζί συνθέτουν, αθροιστικά, μια συνολική εικόνα και μια συνολική θεώρηση. Στόχος της εικονογράφησης είναι να συμπληρωθούν τα κείμενα με ματιές στον περίγυρό μας, ματιές σε γνωστά και σε λιγότερο γνωστά σημεία της πόλης. Γραμμένο για όλους τους Αθηναίους που νοιάζονται για την πόλη τους, το βιβλίο περιλαμβάνει και απόψεις για έργα που έχουν γίνει ή που προγραμματίζονται, καθώς και για την πολεοδομική, λειτουργική και κοινωνική πραγματικότητα της Αθήνας. Αν η ανάγνωση όλων αυτών των επιμέρους παρατηρήσεων αποτελέσει έναυσμα για δράσεις προς όφελος αυτής της πόλης, ο σκοπός του βιβλίου θα έχει επιτευχθεί.

Η σημασία ορισμένων αρχαιολογικών ανακαλύψεων δεν γίνεται πάντοτε αντιληπτή από την πρώτη στιγμή. Αυτό ακριβώς συνέβη το 1901, όταν σφουγγαράδες ανέσυραν μια μάζα σκουριασμένου μπρούντζου από ένα ναυάγιο που βρισκόταν στον βυθό κοντά στην ακτή των Αντικυθήρων. Κανένας δεν μπορούσε να φανταστεί τότε ότι είχε μόλις ανακαλυφθεί ο αρχαιότερος αναλογικός υπολογιστής, ένας εκπληκτικός μηχανισμός που κάποτε προσομοίωνε τις κινήσεις των ουράνιων σωμάτων όπως τις είχαν συλλάβει οι αρχαίοι Έλληνες αστρονόμοι, και που έγινε γνωστός ως «ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων». Εκτός από το χρονικό της απίθανης αυτής ανακάλυψης, ο συγγραφέας του ανά χείρας βιβλίου εξηγεί λεπτομερώς πώς λειτουργούσε ο Μηχανισμός, πώς κατασκευάστηκε και για ποιον σκοπό, αλλά και πώς κατέληξε στο πλοίο που ναυάγησε στις ελληνικές ακτές γύρω στο 60 π.Χ. Το κορυφαίο αυτό έργο της μηχανικής ήταν επίσης και μία από τις πρώτες φορητές συσκευές υποστήριξης της διδασκαλίας. Η τεχνογνωσία που ενσωμάτωνε είναι ό,τι πιο προηγμένο έχουν συναντήσει από την κλασική ιστορία οι σύγχρονοι μελετητές, ενώ εκπληκτικά είναι και τα όσα φανέρωσε για την ελληνορωμαϊκή αστρονομία και επιστημονική τεχνολογία καθώς και για τη θέση τους στην αρχαία ελληνική κοινωνία. Γραμμένο από έναν παγκοσμίου φήμης μελετητή του Μηχανισμού των Αντικυθήρων, το βιβλίο Ένας φορητός κόσμος θα συναρπάσει όλους τους αναγνώστες που ενδιαφέρονται για την αρχαία ιστορία, την αρχαιολογία και την ιστορία των επιστημών και της τεχνολογίας.

Το πρώτο εκτεταμένο και συνθετικό κείμενο του Ρολάν Μπαρτ έχει ως θέμα την αρχαία ελληνική τραγωδία, και συγκεκριμένα τις επικλήσεις και τις επωδές, δηλαδή τους τελετουργικούς και λεκτικούς τρόπους μέσω των οποίων οι άνθρωποι επιχειρούν να επηρεάσουν τη βούληση των θεών και των νεκρών. Το αδημοσίευτο μέχρι σήμερα κείμενο, που έχει γραφεί μέσα στη δίνη του πολέμου και των περιπετειών της υγείας του Μπαρτ, συνδέεται με την προσπάθεια για αναβίωση της σκηνικής παρουσίασης του αρχαίoυ δράματος εκ μέρους της Θεατρικής Ομάδας της Σορβόννης, η οποία είχε ανεβάσει, μεταξύ άλλων, τους Πέρσες του Αισχύλου. Το ενδιαφέρον του συγγραφέα για το θέατρο θα εκδηλωθεί και σε κατοπινά κείμενά του, εδώ όμως εκφράζεται απερίφραστα ο οίστρος του για το «θαύμα» του ελληνικού δράματος, αλλά και το μέλημά του για την παράπλευρη θεατρικότητα του κειμένου (χορός, μουσική, υποκριτική κ.λπ.), για την οποία ελάχιστα γνωρίζουμε. Η ανάλυση των δομών και της υλικότητας του σημαίνοντος προοιωνίζονται με έκδηλο τρόπο τον μελλοντικό, γνωστό σε όλους, συγγραφέα του S/Z.

Ο ιδιότυπος κόσμος των εταίρων της αρχαίας Αθήνας ζωντανεύει στις «Επιστολές Εταίρων» του Αλκίφρονα. Οι εταίρες, οι πιο ελεύθερες από τις αρχαίες γυναίκες, μας «ξεναγούν» στα προβλήματά τους, στα αισθήματα και τον τρόπο ζωής τους ζωντανεύοντας μια ολόκληρη εποχή με τις ιδιαίτερες αντιλήψεις της και την μοναδική της κοσμοθέαση. Ο Αλκίφρων ήταν ένας από τους εξοχότερους επιστολογράφους της ύστερης αρχαιότητας και έζησε τον 2ο-3ο αιώνα μ.Χ. Οι επιστολές του, που χωρίζονται σε αγροτικές, αλιευτικές, «παρασίτων» και εταίρων, τοποθετούνται στην κλασική Αθήνα και μας παρέχουν πολύτιμες πληροφορίες για την ιδιωτική ζωή των Αθηναίων του 4ου αιώνα π.Χ. Οι «Επιστολές Εταίρων» αποτελούν μια μοναδική σύνοψη της ηθικής αντίληψης των αρχαίων Αθηναίων για την αγάπη και την ουσία της συντροφικότητας και των ερωτικών σχέσεων.