Γιώργος Κόκκινος

Το βιβλίο αυτό περιγράφει την οργανική συνάφεια των δυο μορφών της ευγονικής, της θετικής και της αρνητικής. Παρακολουθεί επίσης, σε αδρές γραμμές, την πορεία διολίσθησης της επιστημονικής κοινότητας των ευγονιστών, αλλά και των πολιτικών για τη δημόσια υγεία, από τη θετική ευγονική στην αρνητική. Η κυριαρχία της δεύτερης ανακόπτεται αυτονόητα στο τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, όταν η αρνητική ευγονική απαξιώνεται και δαιμονοποιείται. Όμως η θετική ευγονική επιβιώνει, παρά τον εξορκισμό της "δίδυμης αδελφής" της. Υφίσταται υβριδικές μεταμορφώσεις και μεταλλάξεις που -έστω και με συγκαλυμμένη μορφή- τείνουν να αποκτήσουν ιδιαίτερη δυναμική στις σύγχρονες κοινωνίες. Άλλοτε, υπό το σχήμα της καλής μάγισσας, η θετική ευγονική γίνεται πεδίο θεμελίωσης της θεραπευτικής γενετικής, άλλοτε λαμβάνει εργαλειακό και δυστοπικό χαρακτήρα («τράπεζες γενετικού υλικού», κλωνοποίηση, ταυτοποίηση μέσω του DNA), άλλοτε υποστυλώνει άτεγκτες δημογραφικές πολιτικές που αλλοτριώνουν το γυναικείο σώμα και καταργούν την ελευθερία της βούλησης (Κίνα), ενώ άλλοτε περιβάλλεται με τον μανδύα του υγιεινιστικού κινήματος εξυπηρετώντας όμως στην ουσία νέες μορφές χειραγώγησης στο πλαίσιο της εντεινόμενης παγκοσμιοποίησης (μεταλλαγμένοι σπόροι, γενετικά μεταλλαγμένα τρόφιμα).

Το παραδοσιακό σπίτι της Ικαρίας και γενικά η δομή του κτιστού περιβάλλοντος του νησιού είναι σχεδόν άγνωστα, σε αντίθεση με τη λαϊκή αρχιτεκτονική και τη δομή των οικισμών των άλλων νησιών του Αιγαίου που έχουν μελετηθεί διεξοδικά και είναι πασίγνωστα τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Πολλοί λόγοι θα μπορούσαν να αναφερθούν γι' αυτό. Ένας από τους βασικότερους είναι το γεγονός ότι η λαϊκή αρχιτεκτονική άλλων νησιών, όπως των Κυκλάδων, χρησίμευε ως βασικό στοιχείο προβολής της μεγάλης τουριστικής ανάπτυξής τους κατά το β' μισό του 20ού αιώνα (Μύκονος, Σαντορίνη κ.ά.) σε αντίθεση με ότι συνέβη στην Ικαρία. Όμως ο σημαντικότερος, ίσως, λόγος είναι η διαφορετικότητα της ικαριακής αρχιτεκτονικής από εκείνη όλων των άλλων νησιών του Αιγαίου, αλλά και το ίδιο το ουσιώδες και συστατικό χαρακτηριστικό της, που είναι ακριβώς η μη προβολή, η αφάνεια, η απόκρυψη. Στο βιβλίο αυτό γίνεται προσπάθεια να καταγραφούν οι βασικοί τύποι, οι μορφές και οι ιδιαιτερότητες της παραδοσιακής ικαριώτικης κατοικίας που κτίζονταν στο νησί μέχρι την επικράτηση του σύγχρονου τρόπου δόμησης, δηλαδή περίπου μέχρι το 1950 [. . .]. Παράλληλα γίνεται προσπάθεια περιγραφής και ερμηνείας της ιδιόμορφης πολεοδομικής συγκρότησης των οικισμών του νησιού, καθώς και μια συνοπτική αναφορά σε άλλα κτίσματα και κατασκευές που παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον.

Το βιβλίο αυτό έρχεται να συνοψίσει αλλά και να αξιολογήσει τον ιστοριογραφικό, θεωρητικό και παιδαγωγικό στοχασμό που έχει διατυπωθεί αφενός για τις κρατικές πολιτικές μνήμης που αφορούν το Ολοκαύτωμα και αφετέρου για τους ειδικότερους τρόπους και τις μορφές προσέγγισης της τραυματικής του μνήμης από την πρώτη μεταπολεμική περίοδο έως τις μέρες μας.

Εύλογα, η Γερμανία ανάγεται σε παραδειγματική μελέτη περίπτωσης, όπως επίσης, σε μικρότερο εντούτοις βαθμό, η προσοχή στρέφεται στα κράτη-συνοδοιπόρους του γερμανικού εθνικοσοσιαλισμού. Όμως, η ανάλυση του συγγραφέα δεν αφήνει στο περιθώριο του προβληματισμού και τους τρόπους διαχείρισης που επέλεξαν τα κράτη τα οποία μετατράπηκαν άθελά τους σε "εργοστάσια θανάτου" (Πολωνία).

Ιδιαίτερα αναδεικνύονται θέματα όπως: 1) η ιστορική μοναδικότητα του Ολοκαυτώματος και ο παραδειγματικός του χαρακτήρας, 2) ο ρόλος της τέχνης ως διαδικασίας αποτραυματοποίησης και αισθητικοποίησης, καθώς και η δυνατότητα ή η θεμιτότητα της αισθητικής αναπαράστασης του τραύματος, 3) η απονομή ιστορικής δικαιοσύνης και 4) η παιδαγωγική θεωρία αναφορικά με τη διαχείριση τραυματικών γεγονότων ή εμπειριών.

Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος εξακολουθεί να εγείρει έντονα πάθη και να οδηγεί σε συγκρουσιακές αναγνώσεις τις ευρωπαϊκές κοινωνίες. Η μνήμη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου ενώνει και διαιρεί ταυτόχρονα τους λαούς των χωρών που συμμετείχαν στην ανθρωποθυσία, όχι μόνο διότι η εχθρότητα του παρελθόντος εξακολουθητικά ανακαλείται στη μνήμη τους, αλλά και διότι κάθε λαός βίωσε διαφορετικές εμπειρίες, τις οποίες προκάλεσε το ίδιο γεγονός με διαφορετικό τρόπο. Στοιχεία τα οποία υπονομεύουν κάθε απόπειρα ομογενοποίησης των τραυματικών μνημών του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου σε ενιαίο, συμπαγές και κυρίαρχο αφήγημα στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Διαιρετικές τομές έχουν σχηματιστεί και στο εσωτερικό των κρατών, ειδικά στις περιπτώσεις εκείνες που δεν έχουν ακόμα διαλευκανθεί ζητήματα όπως η κοινωνική διασπορά του αντισημιτισμού, το μέγεθος του δωσιλογισμού (πολιτικού και οικονομικού) ή, στον αντίποδα, της αντίστασης στον Άξονα, καθώς και οι ευθύνες για τον εκτοπισμό των Εβραίων. Η αναζωπύρωση της μνήμης του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου υπάγεται κατά βάση σε δυο εγχειρήματα ανάκλησης του παρελθόντος: πρώτον, στην τάση διεθνοποίησης - οικουμενικοποίησης της τραυματικής μνήμης, με επιτομή τη θεώρηση του Ολοκαυτώματος ως κοινής αρνητικής κληρονομιάς ολόκληρης της ανθρωπότητας, κατεξοχήν όμως της Ευρώπης. Και δεύτερον, σε μια τάση καλπάζουσας ποινικοποίησης, η οποία ασφαλώς και έχει οργανική σχέση τόσο με τη δυναμική που εμφανίζουν ο ιστορικός αναθεωρητισμός και η άρνηση του Ολοκαυτώματος όσο και, προς την αντίθετη κατεύθυνση, με το ηθικό αίτημα της αναδρομικής απονομής ιστορικής δικαιοσύνης, κυρίως για την ικανοποίηση του δημόσιου αισθήματος.