T. S. Eliot

Non exchangeable & non refundable

Αν μπορούμε να είμαστε σίγουροι για ένα γεγονός στην περίπτωση του Τόμας Στερνς Έλιοτ, τότε αυτό δεν είναι παρά η αμφισημία του. Η αμφισημία ή, αν προτιμούμε, η «διττότητα». Η τειρεσιακή διττότητα την οποία ο ίδιος ο ποιητής επέλεξε απολύτως συνειδητά προκειμένου να φέρει την ποιητική του προσώπου του στα μέτρα του οικουμενικού, αποκαλύπτοντας με τον τρόπο της απόκρυψης και αποκρύβοντας με τον τρόπο της αποκάλυψης. Στη μετάφραση του Γιάννη Αντιόχου, που περιλαμβάνει τα έργα Η Έρημη Χώρα, Το Ερωτικό Τραγούδι του Τζ. Άλφρεντ Προύφροκ και Οι Κούφιοι Άνθρωποι, ο αναγνώστης θα συναντήσει αφενός μια νέα πρόταση ανάγνωσης αυτού του μέρους του ποιητικού έργου του Τ.Σ. Έλιοτ, βάσει της ακρίβειας των λέξεων οι οποίες επελέγησαν προκειμένου να αποδοθούν στα ελληνικά σημεία τα οποία παρέμεναν μέχρι σήμερα είτε σκοτεινά είτε παρερμηνευμένα, και αφετέρου ένα σχοινοτενές και ριζοσπαστικό επίμετρο στο οποίο ο μεταφραστής αποκαλύπτει την πραγματική φύση των προσώπων που παρελαύνουν στα ποιήματα σαν σε μια επί γης (και όχι υπό την γην) Νέκυια. Μια Νέκυια ζωντανών και όχι νεκρών, καθώς και μια Νέκυια νεκρών που καταδικάστηκαν να ζήσουν. Σε ανοιχτό «διάλογο» με παλαιότερες και νεότερες, ιστορικές και μη μεταφράσεις, με εκτενή σχολιασμό, σημειώσεις, ελληνική και ξένη βιβλιογραφία, σκοπός αυτού του βιβλίου δεν είναι μόνο η διάνοιξη ενός νέου αναγνωστικού δρόμου στην απαιτητική αυτή «Χώρα» του συνόλου του ελιοτικού έργου, αλλά και μια πρόκληση απευθυνόμενη στον ίδιο τον μεγάλο ποιητή, του οποίου η διάνοια ανατέμνεται σήμερα, σε ένα σήμερα κατά το οποίο η ιστορική σπείρα συγχρονίζει πια τον 20ό με τον 21ο αιώνα, φέρνοντας ίσως την ίδια «στέγνια» (κατά τον Γιώργο Σεφέρη), τον ίδιο άγονο καιρό, την ίδια ερημιά που εμείς οι άνθρωποι του παρόντος θα πρέπει, σαν να ακούγαμε μια φρικαλέα μαντεία, να φοβηθούμε.

Βαδίζουμε ήδη με γοργά βήματα προς την τρίτη χιλιετία μετά Χριστόν. Το έτος 2000 και μαζί ο 21ος αιώνας πλησιάζουν. Μόλις δέκα χρόνια μας χωρίζουν απ' αυτό το μεγάλο ορόσημο. Και στον κόσμον ολόκληρο -ιδίως όμως στην Ανατολική Ευρώπη- σημειώνονται τέτοιες κοσμογονικές διεργασίες και ανακατατάξεις που είναι σίγουρο ότι στο τέλος του 20ού αιώνα θα έχει αλλάξει όχι φυσικά ο χάρτης της Ευρώπης (που κι αυτό ως ένα σημείο δεν αποκλείεται), αλλά θα έχει μεταβληθεί η κοινωνική, οικονομική και πολιτική συγκρότηση πολλών ανατολικών ευρωπαϊκών χωρών. Αλλ' αν παρατηρούνται αυτές οι σοβαρότατες διεργασίες και ανακατατάξεις στα κράτη της Ανατολικής Ευρώπης, και στα κράτη της Δυτικής Ευρώπης επίσης σημειώνονται κοσμογονικές διεργασίες και συνεργασίες που οδηγούν, κατά τρόπο πια αναπόφευκτο, στην ισχυροποίηση της ενότητάς τους. [...]

Ένα από τα διασημότερα κείμενα των νεότερων χρόνων, ένα θεμελιακό ποίημα του 20ού αιώνα σε δίγλωσση έκδοση, σύγχρονη μετάφραση και πλούσια σχόλια που φωτίζουν το περιεχόμενο κι αναδεικνύουν τη σημασία του για τη σύγχρονη λογοτεχνία. Η "Έρημη Γη" εκδόθηκε το 1922, το "θαυμαστό έτος" της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας, όπως ονομάστηκε, αφού την ίδια χρονιά εκδόθηκαν επίσης ο Οδυσσέας του Τζόις και Οι ελεγείες του Ντουίνο του Ρίλκε. Είχε μάλιστα τόση επίδραση όσο κανένα άλλο ποίημα εκείνη τη χρονιά. Ο πρώτος αναγνώστης του, ο Έζρα Πάουντ, το χαρακτήρισε "από τις σπουδαιότερες σελίδες που γράφτηκαν ποτέ στην αγγλική γλώσσα» και "νομιμοποίηση του μοντερνιστικού αιτήματος". "Οι νεότερες γενεές", είδαν σε αυτό, όπως έγραψε ο Τάκης Παπατσώνης, "την πιο πιστή και μορφικά την πιο τέλεια προσαρμοσμένη απεικόνιση ενός κόσμου που κατέρρευσε και σάπισε, που έχασε την έννοια της κάθε αξίας κι αποξενώθηκε από το οποιοδήποτε ιδανικό". Λίγο μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ο κόσμος παρουσιάζεται σαν μία έρημη γη "στην οποία κάθε εμπειρία χρωματίζεται από το κυρίαρχο αίσθημα του εν ζωή θανάτου", όπως γράφει ο Συμεών Σταμπουλού, και όπου παρηγοριά αναζητάται μόνο "στους ήσκιους". Με δεκάδες φωνές, και πολυάριθμες αναφορές στην παγκόσμια λογοτεχνία, κράμα απελπισίας, σάτιρας, προφητείας, το πενταμερές ποίημα "θυμίζει", συνεχίζει ο μεταφραστής του, "μοντερνιστικό μοντάζ σε μια εποχή που ο κινηματογράφος δεν είχε αναγάγει ακόμη τη συρραφή εικόνων σε τέχνη. Αν ο Τζέιμς Τζόυς εικονίζει τις μεταβολές μιας συνείδησης μέσα σε μια μέρα, ή ο Πωλ Βαλερύ σε μια νύχτα, ο Έλιοτ συρράπτει σε τετράδιο τις μεγάλες ρωγμές και τα χάσματα της γηρασμένης ηπείρου μας στα τελευταία 2.000 χρόνια".

"Η ποίηση", είπε ο T.S. Eliot, "είναι κάτι που κατορθώνεται με τη σύγκλιση και τη συνέργια όλων των ψυχικών δυνάμεων του ποιητή, από τις πλέον ασυνείδητες ως -και κυρίως- τις πλέον συνειδητές, οι οποίες συνθέτουν το λόγο μέσω μιας διαδικασίας αποπροσωποποίησης, μετασχηματίζοντας το προσωπικό σε πανανθρώπινο και υποτάσσοντας το επικαιρικό στο διαχρονικό". Ο T.S. Eliot, κατά πολλούς ο μεγαλύτερος ευρωπαίος ποιητής της εποχής μας, διαμόρφωσε μια καινούργια ποιητική γλώσσα, πολυδύναμη και πολυεπίπεδη, επηρέασε, όσο λίγοι, τους συγχρόνους του και θα επηρεάζει πάντα τους μεταγενέστερους. Στη δίγλωσση αυτή έκδοση -την πρώτη μετάφρση του 21ου αιώνα στα ελληνικά- περιλαμβάνονται τα κύρια ποιητικά του έργα: - Το ερωτικό τραγούδι του Τζ. Άλφρεντ Προύφροκ - Γερόντιο - Η Έρημη Χώρα - Η Τετάρτη της Σποδού - Τέσσερα Κουαρτέτα

Η ποίηση του Έλιοτ αποτελεί αστείρευτη πηγή τέρψης και το συνεχές παγκόσμιο ενδιαφέρον γι’ αυτήν εδράζεται στην ικανότητα που είχε ο κορυφαίος μοντερνιστής ποιητής να εκφράζει τον προσωπικό του κόσμο μέσα από μια πρωτότυπη ποιητική γραμμή.

Σε αυτό το βιβλίο περιλαμβάνονται δύο από τις σπουδαιότερες συνθέσεις του μαζί με αναλύτικα σχόλια. Αμφότερες αποτελούν σταθμούς στην ποιητική ανέλιξη του Έλιοτ και ορόσημα της αγγλοσαξωνικής και παγκόσμιας ποίησης.

Σύμφωνα με τον καθηγητή ποίησης του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης Πήτερ Λήβι: "O Ρόης Παπαγγέλου επαναιχμαλωτίζει τα πρωτότυπα κείμενα με έναν καταπληκτικό τρόπο. Δεν υπάρχει κανένας μεταφραστής από Ελληνικά σε Αγγλικά που μεταφράζει το ίδιο καλά. Πολλές στροφές του Έλιοτ του, κι εννοώ μέχρι 4 και 5 αράδες κάθε φορά, ώστε κανείς να αισθάνεται τη συνέχεια και την αντιδιαστολή του ρυθμού, καθώς και το αδιαμφισβήτητο των κατακλείδων του, είναι ώσαν κρυφή γραφή του Έλιοτ στα Ελληνικά... Παρ’ όλα αυτά η "Χέρσα γη" του Έλιοτ είναι ένας κόσμος που οι νέοι πρέπει να ’χουν στη δική τους γλώσσα, και ο Ρόης Παπαγγέλου, με τη μετάφραση του "Προύφροκ" και τις προηγούμενες μεταφράσεις του άλλων ποιημάτων του Έλιοτ τους εξυπηρέτησε".

Το Εγχειρίδιο Πρακτικής Γατικής του Γερο-Πόσουμ. (Old Possum's Book of Practical Cats), ένα βιβλίο κεφάτο, σπινθηροβόλο, πλούσιο, με παιγνιώδεις ρυθμούς και ομοιοκαταληξίες, είναι τελείως διαφορετικό απ' όλα τα άλλα έργα του Έλιοτ. Και παρά το γεγονός πως, κατά μία έννοια, έχει γνωρίσει τη μεγαλύτερη δημοσιότητα (εφόσον έδωσε το λιμπρέτο του περίφημου μιούζικαλ Cats, που παίζεται για δεκαετίες στο Λονδίνο και τη Νέα Υόρκη), εξακολουθεί να παραμένει το λιγότερο μεταφρασμένο έργο του Έλιοτ και το λιγότερο σχολιασμένο.
Πολλοί απ' τους μελετητές το θεωρούν απλώς ένα παιχνίδι, μια ανάλαφρη στιγμή του αυστηρού νομπελίστα ποιητή, και το προσπερνάνε. Ο Genesius Jones λ.χ., ενώ αναλύει δια μακρών τη σημασία των σκύλων και των αρκούδων στην ποίηση του Έλιοτ (σύμβολα της γονιμότητας οι πρώτοι και των ψυχών στην κόλαση οι δεύτερες - που σαν τον αστερισμό της Άρκτου στριφογυρνούν συνέχεια χωρίς να δύουν ποτέ), είναι πολύ ολιγόλογος όταν συναντά γάτες. Αναφέρει βέβαια τις άλλες γάτες, αυτές που κάνουν την εμφάνισή τους στα σοβαρά ποιήματα του Έλιοτ ( την Ομιχλόγατα στο Ερωτικό Τραγούδι του Τζ. Άλφρεντ Προύφροκ, τη γάτα του δρόμου στη Ραψωδία, τις λευκές γάτες της Βεγγάλης, την Περσική Γάτα, τις Γάτες Πόρπενταϊν, και άλλες), υπαινίσσεται ότι χρησιμοποιούνται πιθανώς ως σύμβολο του ανθρώπου με τα πάθη του, τις ματαιοδοξίες του και τις μικρότητές του, ίσως και εν μέρει του ίδιου του ποιητή, αλλά εντέλει αφήνει το θέμα ανοιχτό. [...] (Από την εισαγωγή της έκδοσης)