Οικονομία

Πώς δημιουργήθηκαν –κατά το λεγόμενο Μεσαίωνα– και αναπτύχθηκαν σταδιακά τα φύτρα του καπιταλισμού στην Ευρώπη; Γιατί ο νέος τρόπος οργάνωσης της κοινωνίας αναπτύχθηκε για πρώτη φορά στην Ευρώπη και όχι σε άλλα μέρη, όπως η Κίνα, ο πολιτισμός της οποίας προηγήθηκε κατά 1.500 χρόνια του ευρωπαϊκού; Γιατί τα πρώτα αστικά κράτη ήταν η Ολλανδία και η Αγγλία; Πώς προσαρμόστηκε σταδιακά η πολιτική, πολιτισμική, διανοητική και θρησκευτική ζωή της Ευρώπης ως συνέπεια της ανάπτυξης των νέων κοινωνικών σχέσεων στην παραγωγική διαδικασία; Αυτά και πολλά ακόμη ερωτήματα απαντιούνται σε αυτό το συναρπαστικό βιβλίο, το οποίο καταπιάνεται με τη γέννηση του καπιταλιστικού κοινωνικοοικονομικού συστήματος μέσα από τη μήτρα της ευρωπαϊκής φεουδαρχικής κοινωνίας.

Ο κεντρικός στόχος του βιβλίου συνοψίζεται στη διερεύνηση και τεκμηρίωση των μειονεκτημάτων και των πλεονεκτημάτων, καθώς και των κοινωνικο-οικονομικών επιπτώσεων στην ελληνική οικονομία και κοινωνία της απόσπασης της επικουρικής κοινωνικής ασφάλισης από το αναδιανεμητικό σύστημα (κοινωνική αλληλεγγύη) στο κεφαλαιοποιητικό σύστημα των ατομικών λογαριασμών (εξατομικευμένη ασφάλιση). Αναδεικνύεται ότι με την επιλογή αυτή, κατά βάση νεοφιλελεύθερης έμπνευσης, που συντελείται στη χώρα μας όχι μόνο οργανώνεται η αγορά της επικουρικής σύνταξης και αμφισβητείται το κοινωνικό κράτος από το ίδιο το κράτος, αλλά αμφισβητείται το ίδιο το γεγονός, δηλαδή η κοινωνική πολιτική να ασκείται από το κράτος. Στην κατεύθυνση αυτή, που περιορίζεται στην πράξη η κοινωνική πολιτική ολικά ή μερικά να ασκείται από το κράτος προς όφελος των αγορών, των χρηματαγορών και των κεφαλαιαγορών, γίνεται φανερό ότι προδιαγράφεται στο μέλλον η σύνθλιψη της κοινωνικής συνοχής και η περαιτέρω διεύρυνση των ανισοτήτων και της κοινωνικής ανασφάλειας, ιδιαίτερα των νέων γενεών. Ως εκ τούτου, αναδεικνύεται η αναγκαιότητα αποκατάστασης της κοινωνικής και αναδιανεμητικής λειτουργίας της επικουρικής ασφάλισης.

Ύστερα από την ηχηρή οικονομική, πολιτισμική, κοινωνική και περιβαλλοντική αποτυχία των σχεδιασμένων οικονομιών, και μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου και τον οικονομικό μετασχηματισμό της Κίνας, η οικονομία της αγοράς έχει γίνει το κυρίαρχο μοντέλο οργάνωσης των κοινωνιών μας. Aκόμα και στον «ελεύθερο κόσμο», η πολιτική εξουσία έχει χάσει επιρροή έναντι της αγοράς και νέων φορέων οικονομικής δράσης. Οι ιδιωτικοποιήσεις, η έμφαση στον ανταγωνισμό και η παγκοσμιοποίηση, αλλά επίσης το ανεξάρτητο δικαστικό σύστημα και οι ανεξάρτητες ρυθμιστικές αρχές, περιορίζουν το πεδίο της κρατικής πρωτοβουλίας. Ωστόσο, η οικονομία της αγοράς δεν νίκησε κατά κράτος. Δεν κέρδισε ούτε τον νου ούτε τις καρδιές των ανθρώπων. Η εναντίωση σε αυτήν είναι διάχυτη: πολλοί στηλιτεύουν τον θρίαμβο της οικονομίας σε βάρος των ανθρωπιστικών αξιών, που διαμορφώνει έναν κόσμο δίχως έλεος και συμπόνια, παραδομένο στα ιδιωτικά συμφέροντα. Ένα σύνθημα δημοφιλές παντού υπενθυμίζει ότι «ο κόσμος δεν είναι εμπόρευμα προς πώληση».

Όταν ο Jean Tirole κέρδισε το βραβείο Nobel Οικονομικών Επιστημών, το 2014, άρχισε ξαφνικά να πολιορκείται από γνωστούς και αγνώστους οι οποίοι ζητούσαν τη γνώμη του για τα τρέχοντα οικονομικά ζητήματα, που ήταν συνήθως άσχετα με το ερευνητικό του έργο. Αυτό του έδωσε το κίνητρο να στοχαστεί βαθύτερα πάνω στον ρόλο του κράτους και των επιχειρήσεων, την ανεργία και την κλιματική αλλαγή, την ψηφιακή οικονομία και τη βιομηχανική πολιτική, τα δίκτυα και τον ρόλο της Ευρώπης, προσπαθώντας να αποσαφηνίσει πώς η οικονομική επιστήμη και οι οικονομολόγοι μπορούν στις μέρες μας να υπηρετήσουν με συνέπεια το συλλογικό κοινωνικό συμφέρον. Καρπός αυτής της διαδικασίας μετατροπής του Jean Tirole σε δημόσιο διανοούμενο είναι το παρόν βιβλίο.

Η εντυπωσιακή ανάπτυξη της Κίνας και ο αυξανόμενος ρόλος της στη διεθνή σκηνή οδήγησαν σε οράματα περί κυριαρχίας της στον 21 ο αιώνα. Στο βιβλίο αυτό ο Jonathan Fenby, εμπειρογνώμονας σε θέματα της Κίνας, καταδεικνύει γιατί αυτές οι υποθέσεις είναι εσφαλμένες. Παρουσιάζει μια ανάλυση των επιλογών της ηγεσίας του Σι Τζινπίνγκ και διερευνά τις κυριότερες πολιτικές, οικονομικές, κοινωνικές και διεθνείς προκλήσεις που αντιμετωπίζει σήμερα η Κίνα - καθεμία από τις οποίες εμπεριέχει τους διαρθρωτικούς φραγμούς που θέτουν σε δοκιμασία το σύστημα. Το εύστοχο αυτό βιβλίο μάς δίνει μια ρεαλιστική οπτική για το πού κατευθύνεται η Κίνα σε μια εποχή που το μέλλον της είναι πολύ σημαντικό για να περιορίζεται σε επιφανειακές αναλύσεις και θεωρητικά ευχολόγια.

Ο καπιταλισμός είναι ένα οικονομικό φαινόμενο με τεράστιες κοινωνικές, πολιτικές και πολιτισμικές διαστάσεις, που στις μέρες μας έχει διαποτίσει και την τελευταία σχεδόν γωνιά του πλανήτη. Πρόκειται για ένα φαινόμενο που συνδέεται με εντυπωσιακά επιτεύγματα, αλλά και με οξύτατες κρίσεις, αντιθέσεις, ανισότητες και αποτυχίες. Είναι, επίσης, ένα φαινόμενο με βαθιές ιστορικές ρίζες, το οποίο απασχόλησε, μεταξύ άλλων, διανοητές όπως ο Καρλ Μαρξ, ο Μαξ Βέμπερ και ο Γιόζεφ Σούμπετερ. Σε τούτο το πυκνό, συνοπτικό αλλά και ιδιαίτερα προσιτό βιβλίο, ο συγγραφέας Jürgen Kocka, ένας από τους σημαντικότερους σήμερα ειδήμονες στο πεδίο της κοινωνικής ιστορίας, αναλύει τον καπιταλισμό στην ιστορική του εξέλιξη, από τις μεσαιωνικές απαρχές του έως την κρίση του 2008 – πάντοτε σε συνάρτηση με το κοινωνικό, πολιτικό και πολιτισμικό πλαίσιο της εκάστοτε εποχής. Βασισμένο σε εκτεταμένη ιστορική και θεωρητική έρευνα, περιγράφει με μοναδικό τρόπο την πορεία από τον εμπορικό καπιταλισμό των Αράβων, της Κίνας και της προνεωτερικής Ευρώπης στην εκβιομηχάνιση του 19ου και του 20ού αιώνα, και στον παγκοσμιοποιημένο χρηματοπιστωτικό καπιταλισμό των ημερών μας, αναδεικνύοντας πόσο καταλυτικό ρόλο έπαιξε το σύνθετο αυτό φαινόμενο στη διαμόρφωση του σημερινού κόσμου.

Νο­μπε­λί­στες αμ­φό­τε­ροι οι συγ­γρα­φείς και συ­νά­δελ­φοι στο ΜΙΤ, ο Αμπι­τζίτ Μπά­νερ­τζι και η σύ­ζυ­γός του Εστέρ Ντου­φλό, δεν χρει­ά­ζο­νται να απο­δεί­ξουν το πα­ρα­μι­κρό για τον εαυ­τό τους. Το Κα­λά Οικο­νο­μι­κά για Δύ­σκο­λους Και­ρούς είναι χρή­σι­μο, συ­ναρ­πα­στι­κό και εν­δι­α­φέ­ρον, δι­ό­τι ασχο­λεί­ται με κρί­σι­μα ση­με­ρι­νά ζη­τή­μα­τα - με­τα­νά­στευ­ση, εμπό­ριο, ανά­πτυ­ξη, πε­ρι­βάλ­λον, δι­ο­γκού­με­νη ανι­σό­τη­τα, έλ­λει­ψη πί­στης στο κρά­τος - τα οποία βρί­σκο­νται στο επί­κε­ντρο των δη­μο­σί­ων συ­ζη­τή­σε­ων και έχουν πο­λώ­σει τις ση­με­ρι­νές κοι­νω­νί­ες. Το ευπρόσ­δε­κτο απο­τέ­λε­σμα είναι ότι ένας έξυ­πνος ανα­γνώ­στης με ελά­χι­στες γνώ­σεις στα Οικο­νο­μι­κά δεν χρει­ά­ζε­ται να πο­νο­κε­φα­λι­ά­σει για να το δι­α­βά­σει.

Στο βιβλίο του "Καπιταλισμός χωρίς αντίπαλο", ο Μπράνκο Μιλάνοβιτς αναλύει τη δυναμική του σύγχρονου καπιταλισμού, ο οποίος, σε όλες του τις εκδοχές (αμερικανικός, κινεζικός), έχει πλέον κυριαρχήσει απόλυτα, με δυσμενείς συνέπειες, καθώς ολισθαίνει προς την πλουτοκρατία, τη διαφθορά, την εμπορευματοποίηση των πάντων, την υποχώρηση του κράτους δικαίου και της δημοκρατίας. Το μέλλον προβλέπεται ζοφερό. Η αλλαγή του προϋποθέτει μια ριζοσπαστική πολιτική μείωσης των ανισοτήτων.

Η δημιουργία χρήματος και η άσκηση νομισματικής πολιτικής θα πρέπει να οδηγήσει σε ανάκτηση του δημοκρατικού ελέγχου. Σήμερα τα θέματα αυτά παραείναι σημαντικά για να τα πραγματεύονται από αμιγώς τεχνική σκοπιά οι ανεξάρτητες αρχές. Οι ανεξάρτητες διοικητικές αρχές έχουν ήδη βρει τη νομιμοποίησή τους στις δημοκρατίες μας.

Ωστόσο, τα αντίβαρα της ανεξαρτησίας (ευθύνη, διαφάνεια και αντανακλαστικότητα) θα πρέπει να ενι­σχυθούν και να προσαρμοστούν καλύτερα στις σημερινές δραστηριότητες των Κεντρικών Τραπεζών. Ανε­ξαρτησία δεν σημαίνει απουσία διαβούλευσης και συντονισμού με άλλες πολιτικές: αυτό ακριβώς είναι που λησμονήθηκε επί μακρόν. Το να ανακτήσουν οι Κεντρικές Τράπεζες τον προστατευτικό τους ρόλο, και να επαναπροσδιοριστεί η ανεξαρτησία τους, κρίνεται σήμερα ακόμα πιο αναγκαίο, καθώς η πολιτική των Κε­ντρικών Τραπεζών –όπως και άλλων δημοσίων αρχών, έπειτα από τη φιλελεύθερη στροφή που σημειώ­θηκε από τη δεκαετία του ’80 και μετά– ορισμένες φορές απομακρύνθηκε από τις αρχές του κοινωνικού κράτους, με αρνητικές συνέπειες στην οικονομία, τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα και τις ανισότητες.

Όπως ισχύει για κάθε δημοκρατικό θεσμό, το Δίκαιο δεν μπορεί από μόνο του να εγγυηθεί την ουσιαστική νομιμοποίηση της Κεντρικής Τράπεζας. Εκείνη κρίνεται με βάση τις πράξεις της, άρα και με βάση την ικανότητά της να εξασφαλίζει στην κοινωνία προστασία απέναντι στις οικονομικές και χρηματοπιστωτικές κρίσεις, όπως επίσης και να παρέχει τη δημόσια υπηρεσία του νομίσματος. Μόνο έτσι θα μπορέσει να διατηρήσει τη λαϊκή υποστήριξη, που αποτελεί και την πηγή της εξουσίας της.

Το βιβλίο αυτό αποτυπώνει την εξελικτική πορεία της κοινωνικής οικονομίας, τα πολιτικοϊδεολογικά ρεύματα που τη διαμόρφωσαν, την υιοθέτησή της και τη στήριξή της από την ΕΕ και άλλους διεθνείς οργανισμούς, τα πρόσωπα και τις πολιτικές που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωσή της, καθώς και τα προγράμματα και τα χρηματοδοτικά εργαλεία τα οποία στήριξαν και στηρίζουν τους φορείς της κοινωνικής οικονομίας. Επίσης, αποτυπώνει τις σχολές σκέψης για την κοινωνική επιχειρηματικότητα και τα επιχειρηματικά μοντέλα. Ακόμη, αναλύει όλους τους μηχανισμούς μέτρησης του κοινωνικού αντίκτυπου που απορρέει από τη λειτουργία και τη δράση των κοινωνικών επιχειρήσεων σε οικονομικό, κοινωνικό και περιβαλλοντικό επίπεδο. Το βιβλίο απευθύνεται σε φοιτητές προπτυχιακών και μεταπτυχιακών προγραμμάτων σπουδών σε διάφορα τμήματα και σχολές όλων των επιστημονικών κλάδων των ελληνικών πανεπιστημίων. Απευθύνεται επίσης σε εργαζομένους, συνδικαλιστές, επιχειρηματίες και στελέχη της τοπικής αυτοδιοίκησης που εφαρμόζουν κοινωνικά προγράμματα.

Το βιβλίο αυτό αποτελεί μια ολοκληρωμένη μελέτη της μακροοικονομικής από τη σκοπιά της σύγχρονης νομισματικής θεωρίας (Modern Monetary Theory). Σκοπός του είναι να κατανοήσει ο αναγνώστης πώς λειτουργεί ένα σύγχρονο νομισματικό σύστημα, πώς αλληλεπιδρούν οι κρατικοί και μη κρατικοί τομείς, πώς αλληλεπιδρούν η κεντρική τράπεζα και τα τραπεζικά ιδρύματα, πώς λειτουργεί η αγορά εργασίας, ποιον αντίκτυπο έχουν το εμπόριο και οι ροές κεφαλαίων στην οικονομία και πολλά άλλα. Οι συγγραφείς περιγράφουν τις διάφορες σχολές σκέψης, τις συνδέουν με την ιστορία των οικονομικών ιδεών και παρέχουν ιστορικές και θεσμικές λεπτομέρειες. Οι αναγνώστες καλούνται να προβληματιστούν, μεταξύ άλλων, για τους λόγους για τους οποίους οι οικονομολόγοι διαφωνούν και για τη σημασία που έχει η γλώσσα στην περιγραφή οικονομικών ζητημάτων. Η τάση που κυριάρχησε στη μακροοικονομική ανάλυση τις τελευταίες δεκαετίες εμφανίζει πλέον σοβαρές αδυναμίες και έχει οδηγήσει σε εσφαλμένες πολιτικές αποφάσεις. Για παράδειγμα, δεν μπόρεσε να προβλέψει την παγκόσμια οικονομική κρίση, δεν παρέχει επαρκείς εξηγήσεις για τα προβλήματα της ευρωζώνης και η έμφαση που δίνει στις περικοπές δαπανών για τη διατήρηση χαμηλών δημοσιονομικών ελλειμμάτων έχει οδηγήσει εκατομμύρια ανθρώπους στην ανεργία. Η σύγχρονη νομισματική θεωρία, από την άλλη, παρέχει τα κατάλληλα εργαλεία για να κατανοήσει κανείς ποιες επιλογές μιας κυβέρνησης θα μπορούσαν να συμβάλουν στην οικονομική ευημερία του λαού της.

«Πολύ απλά, το καλύτερο βιβλίο οικονομικής που έχω διαβάσει ποτέ και το οποίο θα πρέπει να καθιερωθεί σε πολλά πανεπιστήμια τα επόμενα χρόνια».
-Steven Hail, University of Adelaide, Aυστραλία

«Επιτέλους, μια εναλλακτική προσέγγιση στη μακροοικονομία και σε αυτά που λέει και, το πιο σημαντικό, σε αυτά που αδυνατεί να πει για τον πραγματικό κόσμο».
- John P. Watkins, Westminster College, Utah, ΗΠΑ

«Ένας πλήρης, ενημερωμένος και εξαιρετικός απολογισμός της μακροοικονομικής θεωρίας. Μια εξαιρετική κριτική του κυρίαρχου ρεύματος, η οποία εγείρει το αίτημα για πιο ρεαλιστικές προσεγγίσεις της ανθρώπινης συμπεριφοράς και ετερόδοξες ιδέες στην οικονομική. Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα και αξιόλογα εγχειρίδια μακροοικονομικής των τελευταίων ετών».
-Omar Feraboli, University of Dundee, Ηνωμένο Βασίλειο

«Οι συγγραφείς είναι εξαιρετικοί μελετητές της μακροοικονομικής και αυτό το βιβλίο θα πρέπει να διαφωτίσει την επόμενη γενιά φοιτητών. Το συνιστώ ολόψυχα».
-Dirk Ehnts, Europa-Universitat Flensburg, Γερμανία