Σαβέριο, ο σκληρός

Το "Saverio el cruel" είναι εμφανώς το πιο μελετημένο και πολυπαιγμένο θεατρικό έργο του Ρομπέρτο Αρλτ. Ανέβηκε πρώτη φορά το 1936 στο "teatro del Pueblo" στο Μπουένος Άιρες και πρόκειται για μια δραματική κωμωδία σε τρεις πράξεις. Δύο χρόνια νωρίτερα είχε κυκλοφορήσει στο περιοδικό "Gazeta de Buenos Aires" μια πρώτη εκδοχή του έργου με τίτλο "Escenas de un grotesco". Οι δύο εκδοχές διατηρούν πολλές ομοιότητες με την κυριότερη να αποτελεί τον πρωταγωνιστικό ρόλο του Σαβέριο, μόνο που η πλοκή αρχικά διαδραματιζόταν σε ψυχιατρείο όπου οι τρόφιμοι έπαιζαν μια παράσταση σε μια ομάδα δημοσιογράφων ως μέρος ψυχιατρικού πειράματος. Η ιδέα να μετατραπεί το ψυχιατρείο σε σπίτι υψηλής αστικής τάξης και οι ψυχασθενείς σε κακομαθημένα πλουσιόπαιδα προήλθε από τους συνεργάτες του στο "teatro del Pueblo", την οποία εκμεταλλεύτηκε ο ίδιος προκειμένου να πειραματιστεί και να ασκήσει τελικά αιχμηρή κριτική σε υπάρχοντα κοινωνικά ζητήματα όπως η ανισότητα, η ανηθικότητα, η εκμετάλλευση, η σκληρότητα, η αποξένωση, κλπ. Πέρα από την κοινωνική κριτική, βλέπουμε και μια έντονη διαμαρτυρία του συγγραφέα ως προς το παγκόσμιο πολιτικό προσκήνιο, λαμβάνοντας υπόψιν την κυριαρχία απολυταρχικών καθεστώτων στην πλειοψηφία των ευρωπαϊκών χωρών, όπως επίσης και στην Αργεντινή. Ωστόσο, το επίτευγμα του έργου αυτού δεν έχει μόνο να κάνει με τα σοβαρά κοινωνικοπολιτικά μηνύματα που το διατρέχουν. Ο Αρλτ έχει καταφέρει να δημιουργήσει μια αριστουργηματική σύνθεση ανομοιογενών στοιχείων, στην οποία πρωταγωνιστική θέση κατέχει το μεταθέατρο. Η συγκεκριμένη τεχνική συνίσταται στην έμφαση και επίγνωση της φύσης του θεάτρου, δηλαδή στην αυτοαναφορικότητά του. Η κυριότερη μορφή έκφρασής του είναι γνωστή ως "θέατρο μέσα στο θέατρο" και αφορά την παρεμβολή μιας δεύτερης -ή και τρίτης- πλοκής στην ήδη υπάρχουσα μεταβάλλοντας το αφηγηματικό επίπεδο. Με αυτόν τον τρόπο προκύπτει μια αναδιαμόρφωση των θεατρικών ρόλων καθώς πλέον οι ίδιοι οι χαρακτήρες μετατρέπονται σε θεατές ή/και σε σκηνοθέτες.