Θέατρο

Ο σύγχρονος -και κυρίως ο μη γερμανόφωνος-αναγνώστης, που θα θελήσει να μπει σήμερα στην περιπέτεια να διαβάσει τον Φάουστ, θα σκοντάψει σε δύο εμπόδια: πρώτον, στον τεράστιο όγκο του έργου (12.111 στίχοι, οι περισσότεροι σε μέτρο και ομοιοκαταληξία) και, δεύτερον, στην πεποίθηση (μέχρι προκαταλήψεως) ότι πρόκειται για ένα έργο περίπλοκο, βαθιά στοχαστικό· ένας ποιητικός λαβύρινθος. Και όμως, όποιος θα είχε, στην αυγή του 21ου αιώνα, την υπομονή και την τόλμη να διαβάσει τον Φάουστ, θα έμενε έκπληκτος από τα κωμικά στοιχεία, τις κωμικές σκηνές και καταστάσεις που είναι διάχυτες και στα δύο μέρη του έργου. Ο Γκαίτε χαρακτηρίζει τον Φάουστ "τραγωδία". Πράγματι, αν πλησιάσει κανείς το έργο από την οπτική της "Τραγωδίας των Λογίων", της "Τραγωδίας της Μαργαρίτας", της "Τραγωδίας της Ελένης", ή γενικότερα της "Τραγωδίας της Ανθρωπότητας", θα διαπιστώσει, χωρίς ιδιαίτερη δυσκολία, ότι ο Φάουστ είναι μια τεράστια τραγωδία, σε δύο μέρη, που χωρίζεται σε επιμέρους μικρότερες τραγωδίες.

Όταν το μέγεθος των πληροφοριών είναι τεράστιο, τα ιστορικά στοιχεία αναρίθμητα και πολλές φορές αντικρουόμενα μεταξύ τους, τα πρόσωπα και οι πράξεις τους φορτισμένα από ερμηνείες ιδεολογικά ποτισμένες, ενώ ταυτόχρονα ένα πλήθος στερεοτυπικών αναπαραστάσεων, τόσο στην εκπαίδευση όσο και στα γράμματα και τις τέχνες, ορίζει τον κυρίαρχο τρόπο πρόσληψης ενός ρηξικέλευθου και πολυδιάστατου ιστορικού και κοινωνικού φαινομένου -όπως η Ελληνική Επανάσταση- τότε, για να συνθέσεις μια νέα σκηνική ιστορία και να ορίσεις το νήμα της και τους χαρακτήρες που θα το ξετυλίξουν, δεν αρκεί μόνο το πάθος ή η μέθοδος. Χρειάζεται και ένα «σημάδι». Ένα κλειδί που θα ανοίξει όλες τις πόρτες.
Μετά από έρευνα μηνών, σημειώσεις, υπογραμμίσεις, ιδέες, αναιρέσεις και συγκινήσεις και ενώ βρισκόμασταν βυθισμένοι σε έναν ανεκτίμητο θησαυρό από ιστορικές μελέτες, αναλύσεις, άρθρα και τεκμήρια, το «σημάδι» εμφανίστηκε. Ήταν μια φράση του Αλέξανδρου Υψηλάντη, «στριμωγμένη» μέσα σε κάποια από τις μυριάδες παραπονετικές επιστολές του προς τους Φιλικούς, τυπωμένη σε μια παλιά, βίπερ έκδοση των Απομνημονευμάτων του Εμμανουήλ Ξάνθου.
«Όλων αι καρδίαι καταφλέγονται, από τον προς την πατρίδα ιερόν έρωτα».
Κάτω από τα επίσημα ιστορικά αφηγήματα και παράλληλα με το πλούσιο μυστικιστικό πέπλο που καλύπτει τη δράση της Φιλικής Εταιρείας, ένα είναι σίγουρο: οι εμπνευστές αυτής της αδελφότητας δεν θα δρούσαν όπως έδρασαν αν δεν ήταν ερωτευμένοι. Ερωτευμένοι με κάτι ιερό. Αυτό ήταν το κλειδί. Και αυτή την ιστορία αποφασίσαμε ότι θα πούμε.
Η συλλογική μας μνήμη συνήθως τοποθετεί τα πρόσωπα αυτά μακριά από την ανθρώπινή τους διάσταση. Αντίθετα, οι προσωπικές αφηγήσεις της ζωής των ηρώων από τους ίδιους, όπως επιχειρήθηκαν στο κείμενο που κρατάτε στα χέρια σας, μας οδηγούν ίσως ένα βήμα πιο κοντά στο ανεξερεύνητο και πολυσύνθετο αιτιώδες σύμπαν της ανθρώπινης μοίρας. Αυτοί οι άνθρωποι δεν υπήρξαν στη ζωή τους άψυχα μνημειακά κάδρα, ούτε λέξεις-κλειδιά σε μηχανές αναζήτησης. Είχαν κίνητρα, αδυναμίες, πάθη, ανάγκες, όνειρα και ματαιώσεις. Είχαν προέλευση και απέκτησαν και προορισμό.
Αυτός ο θεατρικός εξανθρωπισμός των ιστορικών προσώπων δείχνει πιθανόν έναν δρόμο για να κατανοήσουμε πώς γεννάται μια ηρωική προσωπικότητα, πώς σμιλεύεται μέσα σε έναν άνθρωπο η τεράστια δύναμη που χρειάζεται για να εναντιωθεί στον δυνάστη του με κάθε κόστος. Ταυτόχρονα, μας βοηθάει και να αποφύγουμε κάτι αρκετά επικίνδυνο. Να πιστέψουμε ότι τις μεγάλες αλλαγές δεν τις προκαλούν οι απλοί άνθρωποι. [...

Ένας άνθρωπος «μεταμορφώνεται» αλλάζοντας κάθε φορά τόπους μέσω της ρευστότητας της ταυτότητάς του. Έχοντας ως αφετηρία την κριτική της μάνας, οδηγείται στο δωμάτιο μιας ψυχιατρικής κλινικής, στα τραπεζάκια της πλατείας στο Γκάζι, στους πρόποδες του Λυκαβηττού. Η απότομη «προσγείωση» στο αστικό διαμέρισμα θα καταδείξει την αδυναμία του να δεχτεί την πραγματικότητα (Φλάι).Από την άλλη, η «εισβολή» της ξένης που θα αποκτήσει προνόμια χωρίς να έχει ελληνικό dna είναι λόγος ανησυχίας για τους κατοίκους μια μικρής επαρχιακής πόλης (Χήνες). Δυο διαφορετικοί άνθρωποι. Δυο διαφορετικές μεταμορφώσεις. Μια κοινωνία που μπαλώνει το δίχτυ της για το μεγάλο κυνήγι. Το κακό υπάρχει ριζωμένο στις καταβολές μας, στο πώς μας μεγαλώνουν, στο πώς ζούμε, και δεν έχει χρώμα, χώρα, φύλο… Και καμιά φορά το δίχτυ, αντί να σκεπάσει, όπως προορίζεται, το θήραμα, αποκαλύπτει τον κυνηγό. Το θεατρικό έργο Χήνες βραβεύτηκε από την Ένωση Ελλήνων Σεναριογράφων το 2017, ενώ το θεατρικό έργο Φλάι παρουσιάστηκε πρώτη φορά στην Αθήνα τον Οκτώβριο του 2015.

Ο Κένταυρος Χ(ε)ίρων είναι μισός, από το σώμα του έχει αποσπαστεί το αλογίσιο μέρος: η ζωώδης υπόστασή του εγκατέλειψε την ανθρώπινη, έχοντας σιχαθεί τις προμηθεϊκές ελπίδες της για πρόοδο -αιώνιο άλλοθι για κάθε λογής εγκλήματα και αιωνίως ματαιωμένη εξ αυτών. Ο Κένταυρος Χ(ε)ίρων μετανοημένος, καταφεύγει στην ταπείνωσή του (αλλά είναι οι Ερινύες που τον καταδικάζουν σ' αυτήν) και ξεκινά τον μακρύ δρόμο προς τα άβαθα βάθη της σιωπής. Δε θα ξαναμιλήσει και εύχεται να συναντήσει κάποτε το αλογίσιο του μισό, για να ενωθεί πάλι μαζί του, καλπάζοντας και χλιμιντρίζοντας, μακριά από τους ανθρώπους. Από τη σύνοψη του Μάριου Ποντίκα

Με αφετηρία ένα χαμένο έργο τού Ευριπίδη, με τον ίδιο τίτλο, μέρος μιάς επίσης χαμένης τριλογίας, έργο απ’ το οποίο, σύμφωνα με τα φιλολογικά ευρήματα, δεν έχουν απομείνει παρά μονάχα δύο γράμματα απ’ τον πρώτο στίχο, και το οποίο αφηγείται την απαγωγή του νεαρού και πανέμορφου Χρύσιππου, γιου του Πέλοπος, απ’ τον Λάιο, ο συγγραφέας Δημήτρης Δημητριάδης χτίζει το εν λόγω θεατρικό του έργο. Γράφει ο ίδιος για την φιγούρα του Χρύσιππου: "Ο Χρύσιππος είναι ο εκπρόσωπος του προσώπου το οποίο, ως φορέας μιάς απαράμιλλης και καθηλωτικής ομορφιάς, κρύβει το αληθινό πρόσωπο τού υποκειμένου· μήπως, με άλλα λόγια, η ομορφιά αυτή είναι παραπλανητική, υπό την έννοια ότι αποτελεί όχι το πρόσωπο αλλά το προσωπείο του άλλου προσώπου, του αληθινού, εκείνου το οποίο βρίσκεται από πίσω· και μήπως αυτό το δεύτερο πρόσωπο, το κρυμμένο, το αφανές, που δυσκολευόμαστε να το αντιληφθούμε εκ πρώτης όψεως και που το αντιλαμβανόμαστε πάντα, ή τις περισσότερες φορές, εκ των υστέρων, όταν πλέον είναι πολύ αργά για εμάς τους ίδιους, δεν είναι τίποτ’ άλλο παρά μία άμορφη, αδιαμόρφωτη ύλη, μία παραμορφωμένη σάρκα, ένα διεστραμμένο μόρφωμα, ένα, αμιγώς ανθρώπινο αλλά εντελώς ανυπόφορο, έκτρωμα, το οποίο εξευγενίζεται απ’ το εμφανές, ορατό, επιφανειακό κάλλος, και με τον εξευγενισμό αυτόν προετοιμάζει το έδαφος για την εξαπάτηση, την καταστροφή, την φρίκη; Όλοι οι υπόλοιποι που συναναστρέφονται, με τον έναν ή με τον άλλον τρόπο, τον Χρύσιππο, είναι όλοι εμείς που, χωρίς ν’ αποτελούμε εντελώς αθώα και ανεύθυνα θύματα, συναποτελούμε αυτήν την κοινότητα, η οποία δεν είναι άλλη απ’ το ανθρώπινο είδος, και η οποία βρίσκεται πάντα ενώπιον εκείνου που ο Εμμανουήλ Λεβινάς αποκάλεσε "το πρόσωπο τού Θεού" αλλά που, στην πραγματικότητα, δεν είναι παρά μόνον ο πλησίον μας, ένας άλλος άνθρωπος, ο συνάνθρωπος".

Ο πανέμορφος Χρύσιππος, λοιπόν, είναι ο πραγματικός δράστης, το κινούν κίνητρο, εφόσον χωρίς αυτόν δεν θα μπορούσε να προκύψει καμία κατάσταση πάθους, έλξης, πόθου, με ό,τι συνεπάγονται όλες αυτές οι βίαιες και πανίσχυρες ζωικές και ζωτικές δυνάμεις. Στην πλευρά τού Χρύσιππου θα πρέπει ν’ αναζητήσουμε την προέλευση τής ανάφλεξης, εμπρόθετης ή όχι. Η επισήμανση αυτή θέτει ένα πολύ σοβαρό ζήτημα, το οποίο μπορεί να τεθεί περίπου ως εξής: αλλιώς θα πρέπει ν’ αξιολογούνται και να βιώνονται πλέον οι ανθρώπινες συμπεριφορές, και ο βαθμός τής πρόσληψης και τής κατανόησής τους επείγει να επανεξεταστεί, προκειμένου ν’ αποδίδεται δικαιότε- ρα δικαιοσύνη. Χρειάζεται λεπτότητα μινιατουρίστα η οποία πρέπει πάραυτα ν’ αντικαταστήσει την χονδροειδή και βάναυση μεταχείριση τόσο λεπτεπίλεπτων κινήσεων τού ανθρώπινου ψυχισμού.

Τουλάχιστον εγώ δεν θα στερήσω τη Μούσα απ' τους παροξυσμούς που δικαιούται. Κι όποιος ακούσει, άκουσε· κι όποιος στραφεί και φύγει, κακό του κεφαλιού του. Έτσι κι αλλιώς, ο ποιητής γνωρίζεται απ' τα δόντια που χώνουν τα κοπρόσκυλα των λέξεων στο θρασύ χέρι της εξουσίας. Έτσι κι αλλιώς, ο ποιητής τεκμαίρεται απ' τα όνειρα που γρούζουν τα κοπρόσκυλα των στίχων στο ηλιόλουστο πλατύ της Ιστορίας. Χώρια ή μαζί, κοπρόσκυλο· εδώ ή εκεί, ο ξένος! Τι έχω να χάσω απ' τη φωνή, του Λόγου ο μετανάστης;