Ελληνικά

Η συγκεκριμένη μελέτη εξετάζει ένα σημαντικό πρόβλημα που απασχολεί σήμερα τον δημοσιογραφικό, πολιτικό και ακαδημαϊκό κόσμο, διεθνώς: τις παραποιημένες ειδήσεις (fake news), τις οποίες όμως διαχωρίζει από τις ψευδείς. Αν και τέτοιες ειδήσεις συναντάμε από τις απαρχές του Τύπου, στις μέρες μας αποτελούν πλέον ένα σύνθετο επικοινωνιακό, πολιτικό και οικονομικό φαινόμενο. Παρατηρείται στις «κοινωνίες της ενημέρωσης», στις οποίες κυριαρχούν τα (νέα) Μέσα και οι ειδήσεις, όταν πλέον δεν παρουσιάζονται τα γεγονότα υπό το πρίσμα κάποιων απόψεων, όπως ταιριάζει στη δημοσιογραφία, αλλά προβάλλονται απόψεις με τη μορφή γεγονότων, όπως ταιριάζει στην προπαγάνδα. Στις κοινωνίες αυτές η πολιτική προπαγάνδα, η διαφήμιση, ο προσηλυτισμός κ.ά. μορφές προπαγανδιστικού Λόγου ενδύονται το ένδυμα ίσως της πλέον δημοφιλούς μορφής πληροφορίας, προκειμένου να επικρατήσουν. Ο εν λόγω μετασχηματισμός της δομής των ειδήσεων συντελείται όταν λαμβάνουν χώρα σημαντικές αλλαγές στο κοινωνικό περιβάλλον, όπως η ανάδυση ενός νέου τρόπου επικοινωνίας, η μετάβαση από τις ταξικο-κεντρικές στις πολιτισμικές ιδεολογίες, η επικράτηση υβριδικών αφηγηματικών σχημάτων στις ειδήσεις, η επίταση της πολιτικής πόλωσης διεθνώς και στο εσωτερικό και η νεοφιλελεύθερης κοπής δικτατορία των κλικ (εμπορευματοποίηση και ανταγωνισμός) στον τομέα της ενημέρωσης.

"έχω επαναλάβει πλειστάκις ότι διηγούμαι εικονογραφίες λόγου, το έπος των ανύπαρκτων ανθρώπων και το πάθος των ιλαρών αισθημάτων" Τα κείμενα που παρελαύνουν εδώ σχηματίζουν ένα είδος φιλολογικής αυτοβιογραφίας με πρόσχημα (συνήθως) κάποιο βιβλίο, ένα λογύδριο, έναν κατά παραγγελία πρόλογο ή μια αιφνίδια ιδέα. Συμπολεμιστές του ρέοντος συλλογικού, σύμμαχοι εν λόγοις, συμπαραταγμένοι στο μέτωπο του κενού, πόσο απέχουμε εν τέλει "ανάμεσό μας"; Ο συγγραφέας προσπαθεί απεγνωσμένα, πίσω από τη διατύπωση Παρασάγγες (φαρσάγκ: λέξηπερσική, 30 στάδια= 5.350 μέτρα) να αποκαλύψει -ή μήπως να συγκαλύψει- τα σκάνδαλα της προσέγγισης με αναφορές σε μια στρατιά (νυν ή πρώην) φίλων, αλλά ο αναγνώστης δε θα χάσει την ευκαιρία να τον αγνοήσει και να διακλαδιστεί στους πλαταγισμούς των κατεσπαρμένων του βεγγαλικών απογειώσεων. "Το βιβλίο δεν περιλαμβάνει τί μου είπαν εκείνοι, ή τί λέω εγώ για τους ανθρώπους που θα ήθελα να έχω γνωρίσει, αλλά τι ψιθυρίζουν μεταξύ τους καμιά φορά στα όνειρά σας".

Αυτή η ποίηση συνάγεται στο διηνεκές υποτάσσοντας τις υπαγορεύσεις ή τις νοηματικές συνθέσεις, οι οποίες αποτελούν υπογεννήματα του περιεχομένου. Τα ποιήματα όντας περιδινούντα και υποπίπτοντα προκαλούν αυτή τη διαχρονική διαβάθμιση· η οποία εδώ παρουσιάζεται σε μία ακολουθία δώδεκα ποιητών.

Ο Wittgenstein είχε γράψει 1000 σελίδες περίπου, αφιερωμένες στη λογική και τα μαθηματικά, οι περισσότερες από τις οποίες περιλαμβάνονται στις "Φιλοσοφικές παρατηρήσεις" και τη "Φιλοσοφική γραμματική" (τα λεγόμενα "μεταβατικά κείμενα"). Μολονότι τα δύο αυτά κείμενα περιέχουν εκτενείς αναφορές σε θέματα ανωτέρων μαθηματικών, οι ωριμότερες απόψεις, που περιέχονται στο ανά χείρας βιβλίο, κινούνται κυρίως στο στοιχειώδες επίπεδο. Ο λόγος είναι ότι, στο βιβλίο αυτό, ο Wittgenstein εκθέτει, τρόπον τινά, τα πορίσματα των ερευνών που διεξήγαγε στα μεταβατικά κείμενα, και, έχοντας πεισθεί ότι τα προβλήματα που αναφύονται στις φιλοσοφικές συζητήσεις για τα μαθηματικά οφείλονται σε συγχύσεις που συμβαίνουν στο στοιχειώδες επίπεδο, κατέληξε ότι, αν ήθελε να διαλύσει αυτές τις συγχύσεις, έπρεπε να τις εξαλείψει πριν αυτές ανδρωθούν σε περίπλοκες θεωρίες. Βέβαια, και εδώ οι παρατηρήσεις του αφορούν τα ανώτερα μαθηματικά, αλλά η έμφαση δίνεται στη συζήτηση για τις υποκείμενες έννοιες, όπως εκείνες της απόδειξης και της εποπτευσιμότητας, της διδασκαλίας, εκμάθησης και ακολουθίας ενός κανόνα, του υπολογισμού σε αντιδιαστολή με το πείραμα, του status των αξιωμάτων, του σχηματισμού των εννοιών, της αλήθειας και της βεβαιότητας των μαθηματικών προτάσεων, της έκτασης και της έντασης στην αριθμοθεωρία κλπ. Όπως στη φιλοσοφία της γλώσσας, έτσι και εδώ, η συμβολή του Wittgenstein είναι ριζοσπαστική: Παρά τις προσπάθειες ένταξής του στα υπάρχοντα ρεύματα της θεμελιωτικής δραστηριότητας, ο Wittgenstein απορρίπτει συλλήβδην λογικισμό, φορμαλισμό και δομισμό. Κηρύσσει ότι τα μαθηματικά είναι ένα "πολύχρωμο συνονθύλευμα τεχνικών" απορρίπτοντας τις απόπειρες ομογενοποίησής τους κάτω από μια ενιαία αξιωματική θωράκιση, η οποία θα συγκαλύπτει τις σημαντικές λειτουργικές διαφορές τους.

Αυτό το δοκίμιο απευθύνεται κυρίως σε όλους εκείνους που μένουν αμήχανοι –τουλάχιστον μετά το ξέσπασμα της πανδημίας– μπροστά στην προφανή αταξία του σύγχρονου κόσμου, στην πολυπλοκότητά του και στα πολλαπλά του μπερδέματα, στους μάταιους κομπασμούς του, στις εξαγγελίες του χωρίς αποτελέσματα, στα σοβαρά προβλήματά του που αποσιωπούνται και στις πάμπολλες άλλες σκοτεινές του επιμέρους πλευρές.

O Aλαίν Μπαντιού διαπιστώνει σε αυτό το δοκίμιο μια γενική αταξία, μια σύγχυση των συνειδήσεων και την αίσθηση ενός μέλλοντος σε μεγάλο βαθμό απρόβλεπτου, φαινόμενο που το αποκαλεί αποπροσανατολισμό. Ο απροσανατολισμός αυτός, παρόλο που προϋπήρχε της πανδημίας, η οποία ωστόσο αποκάλυψε το εύρος του, έχει τις ρίζες του τόσο στο έλλειμμα της αλήθειας –προς όφελος των απόψεων– όσο και στην κυρίαρχη ιδεολογία και βρίσκει έκφραση στα πιο διαφορετικά πεδία. Μέσα από συγκεκριμένα παραδείγματα –τις πολιτικές πολώσεις και τα κινήματα διαμαρτυρίας, τον σύγχρονο φεμινισμό, την οικολογία, την εκπαίδευση, την ανεξιθρησκεία– και υπό το πρίσμα της δικής του πολιτικής δέσμευσης, ο Αλαίν Μπαντιού παραδίδει μια ανάλυση που στηρίζεται στην παρατήρηση και την επιχειρηματολογία. Με την προσφιλή σε εκείνον ιδέα που βασίζεται στη θέση του ότι « μια προφανής αταξία δεν φωτίζεται παρά μόνο εάν τη θεωρήσουμε αποτέλεσμα της τάξης από την οποία προέρχεται».

Ο φιλοσοφικός στοχασμός των "Παρατηρήσεων πάνω στα χρώματα" αναπτύσσεται στη διασταύρωση γραμματικής και φαινομενολογίας. Και πρόκειται πραγματικά για έναν πλούσιο στοχασμό: αγγίζει ευθέως το περιβόητο ζήτημα της διαπλοκής του διαθέσιμου χρωματικού λεξιλογίου και του χρωματικού ρεπερτορίου που είναι ικανός να δει κανείς (με πολλά σχόλια πάνω στο πώς η αχρωματοψία μπορεί να σταθεί ως ένα εναλλακτικό ρεπερτόριο αντίληψης των έγχρωμων αντικειμένων)· συγχρόνως προκαλεί τη φαντασία ζητώντας μας να συλλάβουμε τι θα μπορούσε να μετρήσει, για παράδειγμα, ως «διαφανές λευκό» (π.χ. ένα διάφανο λευκό γυαλί) - κι αν δεν μπορούμε, να εξηγήσουμε γιατί. Ο αναγνώστης καλείται, λοιπόν, να δει τις "Παρατηρήσεις πάνω στα χρώματα" ως μια πρόκληση στη φαντασία του και μια πρόσκληση να δώσει προσοχή όχι μόνο στο τι βλέπουν τα μάτια του αλλά και στη λογική που διέπει τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του λόγου του για όσα βλέπονται, για τις λεπτές αποχρώσεις που εντοπίζονται, για τις μορφολογικές διαφορές που υπόκεινται αυτού του τόσο καθημερινού και κοινότοπου φαινομένου - της αντίληψης των χρωμάτων.

"Το υπέροχο ταράσσει, το ωραίο γοητεύει". "Το υπέροχο απαιτεί την απλότητα, το ωραίο ανέχεται τον καλλωπισμό". "Δεν υπάρχει στο ωραίο τίποτε πιο ενοχλητικό από μια κοπιώδη τέχνη, ούτε τίποτα πιο εκνευριστικό από την επίπονη αναζήτηση της γοητείας". "Η ευφυία είναι υπέροχη, το ευφυολόγημα είναι ωραίο. Η τόλμη είναι μεγάλη και υπέροχη· η πανουργία είναι ελάσσων αλλά ωραία". "Η φιλία έχει κατεξοχήν το χαρακτήρα του υπέροχου, ο έρωτας αυτόν του ωραίου".[...]

Η γυναίκα κάρφωσε τα μάτια της πάνω του. Μέσα στο πλήθος τον ξεχώρισε και τον απομόνωσε. Ένας άντρας, μια γυναίκα. Για εκείνον είναι η αιώνια μούσα και ερωμένη. Για εκείνην αποτελεί τον μεγάλο έρωτα της ζωής της, αυτόν που νόμιζε ότι ποτέ δε θα γνώριζε. Ζουν το απόλυτο πάθος. Νιώθουν έναν ακατάλυτο δεσμό. Τα σώματά τους μιλούν την ίδια γλώσσα. Όμως η ζωή, με τις μικρές της παγίδες, θα τους οδηγήσει σε μεγάλα λάθη: έριδες, αμφιβολίες, αναζητήσεις, ερωτηματικά, παιχνίδια ρόλων, παρανοήσεις και υπεκφυγές. Χωρίζουν. Ξαναβρίσκονται τυχαία δεκατέσσερα χρόνια μετά, μια καλοκαιρινή νύχτα, στο γεμάτο κόσμο θέατρο της Επιδαύρου. Κατά τη διάρκεια της παράστασης αναβιώνουν στο μυαλό τους οι μέρες του έρωτά τους. Η συνάντησή τους μοιάζει αναπόφευκτη και όλα είναι ανοιχτά... Θα ξαναζήσουν όπως και τότε τη φωτεινή ένωση του ενός; Ή σαν σκιές που βγήκαν για λίγο στο φως θα χαθούν ξανά στο σκοτάδι; Μια θυελλώδης ερωτική ιστορία που εξελίσσεται σε μια βαθιά υπαρξιακή περιπέτεια.

Νιώθω πως αυτός ο κόσμος δεν μπορεί να ναι το σπίτι μας. Η εξορία μας ίσως. Πάει καλά! Θα μας χωρέσει ή θα τον χωρέσουμε, θα μας αφανίσει ή θα τον αφανίσουμε.