Γλώσσα

Το βιβλίο αυτό περιέχει περίπου 4.500 λέξεις του βλάχικου λόγου, οι οποίες όλες είναι ομηρικές, βυζαντινές και, φυσικά, νεοελληνικές! Οι κυριότερες διαπιστώσεις που προκύπτουν από το βιβλίο αυτό είναι οι εξής: Πρώτον, πολλές (δεκάδες) λέξεις στο βλάχικο λόγο δεν αποτελούν δάνεια ή επιδράσεις από την αρχαία ελληνική ή τη λατινική, αλλά είναι συνέχεια της μυκηναϊκής, ομηρικής και βυζαντινής γλώσσας. Δεύτερον, η διαπίστωση αυτή μαζί, με εκείνη που αφορά την κυριαρχία χιλιάδων νεοελληνικών ριζών στο βλάχικο λόγο, καταδεικνύουν ότι οι Ελληνό-βλαχοι είναι αυτόχθονες, ότι κατοικούν συνεχώς στον ελλαδικό χώρο από τα βάθη των αιώνων. Τρίτον, οι σημερινές εξελίξεις στην ελληνική αλλά και άλλες γλώσσες εξαιτίας της παγκοσμιότητας και της επιβολής της αγγλικής και άλλων γλωσσών ως αναγκαίων για τη συνεννόηση, την προώθηση επιχειρηματικών δραστηριοτήτων και την επαγγελματική καταξίωση, επιβεβαιώνουν τη διαπίστωση ότι ο βασικός αρχικός κορμός της ελληνοβλάχικης διαλέκτου ήταν αρχέγονος, ήταν αρχαιοελληνικός. Τέταρτον, στο βλάχικο λόγο, που δεν γράφτηκε ποτέ, είναι κυρίαρχη η μεταβολή γραμμάτων, θεμάτων και καταλήξεων πολλών λέξεων, όπως συμβαίνει άλλωστε και σήμερα σε περιοχές της χώρας μας, όπου κατοικούσαν και κατοικούν αγράμματοι. Πέμπτον, η κυριαρχία χιλιάδων μυκηναϊκών, ομηρικών, βυζαντινών και νεοελληνικών ριζών στο βλάχικο λόγο καταδεικνύει ότι η μόνη σχέση που υπάρχει μεταξύ της ελληνοβλάχικης γλώσσας και των άλλων βλάχικων γλωσσών μη Ελλήνων, κυρίως στη Βαλκανική, είναι η χρήση λέξεων της δημώδους λατινικής.

Αντιδάνειος όρος είναι η λέξη η οποία έχει γεννηθεί εδώ, έχει μεταναστεύσει και έχει επιστρέψει στην προκειμένη περίπτωση στους κοινώς ομιλουμένους όρους.

Η ιστορία των γλωσσών είναι επίσης και ιστορία των ομιλητών τους, αντικατοπτρίζοντας την ιστορία, τις πολιτισμικές διακυμάνσεις, την εξάπλωση, το κύρος, την ακμή και περιστασιακά την παρακμή των χρηστών της. Μέσω της μελέτης των γλωσσών του κόσμου, ανακαλύπτουμε μια συμπυκνωμένη αφήγηση της ίδιας της ιστορίας του κόσμου μας.Οι "Λογοκρατορίες" είναι το πρώτο και μοναδικό βιβλίο που αφηγείται αυτή την αξιοθαύμαστη ιστορία σε όλη της τη μεγαλοπρέπεια και ποικιλομορφία. Αποκαλύπτει τις καταπληκτικές καινοτομίες στην παιδεία, τον πολιτισμό και τη διπλωματία, που καθιερώθηκαν από τους ομιλούντες τη Σουμερική και τις διάδοχες γλώσσες στη Μέση Ανατολή· εξερευνά την εκπληκτική αντοχή της Κινεζικής γλώσσας διαμέσου είκοσι αιώνων εισβολών· χαρτογραφεί την πρόοδο της Σανσκριτικής από τη βόρεια Ινδία προς την Ιάβα και την Ιαπωνία· αναλύει την αξιαγάπητη αυτοεκτίμηση της Ελληνικής· περιγράφει τις επίπονες διαδικασίες που γέννησαν τις γλώσσες της σύγχρονης Ευρώπης και προσμετρά την παγκόσμια εξάπλωση της Αγγλικής. Τελικά μας δείχνει ότι οι γλώσσες του μέλλοντος θα είναι, όπως οι γλώσσες του παρελθόντος, γεμάτες εκπλήξεις. Οι "Λογοκρατορίες" αποτελούν την πρώτη ιστορία των μεγάλων γλωσσών του κόσμου, είναι ένα βιβλίο φόρος-τιμής στο θαύμα των λέξεων που συνέχουν τις κοινότητες και καθιστούν δυνατή τόσο τη βίωση όσο και την αφήγηση μιας κοινής ιστορίας.

Οι παροιμίες είναι λιγόλογες λαϊκές φράσεις που εκφράζουν με μεταφορικό και αλληγορικό τρόπο μιαν αλήθεια. [...]  Με σκοπό να βοηθήσουμε τους μαθητές να συλλαμβάνουν τη σημασία του περιεχομένου των παροιμιών, να ιδιοποιούνται τις ηθικές και κοινωνικές αξίες στις οποίες αναφέρονται να κάνουν δικό τους αυτόν τον εκφραστικό θησαυρό της γλώσσας μας, συγκεντρώσαμε 400 παροιμίες και παροιμιώδεις φράσεις τις οποίες παρουσιάζουμε στο βιβλίο αυτό.

Στο χρηστικό αυτό εικονογραφημένο λεξικό, το τελευταίο που προστίθεται στη σειρά, πλάι στο αγγλικό, το γαλλικό, το γερμανικό, το ισπανικό, το ιταλικό, το αραβικό, το ρωσικό και το τουρκικό, περιέχεται το βασικό λεξιλόγιο της βουλγαρικής (1.500 λέξεις), συνοδευόμενο από οδηγό προφοράς και εικόνες που μπορούν να αξιοποιηθούν για επικοινωνία στο περιβάλλον της ξένης χώρας. Σε μικρό σχήμα, που διευκολύνει τη μεταφορά του, το λεξικό αυτό αποτελεί έναν άριστο βοηθό επικοινωνίας για ανθρώπους που ταξιδεύουν στη Βουλγαρία για αναψυχή ή επαγγελματικούς λόγους. Περιέχονται αναλυτικά ευρετήρια, τόσο στα ελληνικά όσο και στη βουλγαρική γλώσσα.

Η ταχύτατη διόγκωση του αστικού χώρου σε βάρος του αγροτικού, κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα, παρέσυρε στην λήθη του ιστορικού χρόνου έναν αφάνταστο σε ποικιλία και αριθμό πολιτισμικών, κοινωνικών, οικονομικών, πολιτικών και θρησκευτικών στοιχείων της προβιομηχανικής εποχής. Το εννοιολογικό περιεχόμενό τους μπορεί, σε πρώτο επίπεδο, να εξηγήσει πολλές από τις σχέσεις του προβιομηχανικού ανθρώπου) με τον γεωγραφικό ή φυσικό περίγυρό του και, σε δεύτερο επίπεδο, να συμβάλλει στην κατανόηση ενός μακραίωνα πολιτισμού, απόμακρου, πλέον, του ενεστώτα χρόνου. Η ανθρωπογεωγραφία, έχουσα ως αντικείμενο τις σχέσεις του ανθρώπου με τον γεωγραφικό ή φυσικό περίγυρό του, αλλά και λόγω του διεπιστημονικού χαρακτήρα της, επιλέχθηκε ως το καταλληλότερο επιστημονικό μεθοδολογικό εργαλείο διερεύνησης των ανωτέρω σχέσεων, ήτοι, των παραγωγικών και μη υποδομών, των αναπλάσεων του εδάφους, των παραγωγικών διαδικασιών, των κοινωνικών δομών, των οικιστικών και αρχιτεκτονικών μορφών, καθώς και των τοπικών πολιτισμικών αποχρώσεων. Ειδικότερα, διαφυλάσσοντας, ως κόρην οφθαλμού, τον παρά πάνω στόχο, καταγράφηκε, ό,τι σχετίζεται ή συσχετίζεται με τον γεωγραφικό ή φυσικό χώρο της Ηπείρου και αποδίδει, δια της υλικής, αλλά και εννοιολογικής υπόστασής του, πολλά από τα ανθρωπογεωγραφικά, ήγουν πολιτισμικά χαρακτηριστικά της. Κατ' αυτόν τον τρόπο, τοπωνύμια, ονομασίες, λέξεις και εκφράσεις της καθημερινής γλώσσας σχημάτισαν, στη διάρκεια πενήντα χρόνων αναζήτησης, ένα κοινωνικό λεξιλόγιο ή ένα οικονομικό γλωσσάριο ή ένα γλωσσολόγιο ανθρωπογεωγραφίας ή, ακόμη, θα τολμούσαμε, νεολογίζοντας, να πούμε, ένα ιδίωμα Οικογεωγραφίας της Ηπείρου. Αρχικώς, αυτό το ιδιότυπο γλωσσολόγιο αποκάλυπτε λαογραφικά στοιχεία της Ηπείρου, τα οποία, όμως, ενώ κέντριζαν την όρεξη και πρόσφεραν την τέρψη στην προσωπική κι επιστημονική περιέργεια και γνώση, μολαταύτα, άφηναν ένα μεγάλο κενό στη βαθειά και προς όλες τις κατευθύνσεις γνωριμία με την ανθρωπογεωγραφία της, ήτοι, τον πολιτισμό της. Αλλ' όταν, κάποια στιγμή, η αρνητική στάση μας απέναντι στην καθημερινή ομιλία έγινε θετική και η τοπική λαλιά άρχισε, σταδιακώς, να έχει διαφορετικό νόημα και περιεχόμενο, τότε αντιληφθήκαμε, πως η γνωριμία με την ηπειρώτικη ανθρωπογεωγραφία, και κατ' επέκταση, με τον πολιτισμό της, δεν είναι παρά η προδιάθεση για μια ιδιαίτερη αίσθηση του τόπου. Πολλοί εξ ημών πιστεύουμε, πως ο αγροτικός χώρος κατοικείται μόνον από γεωργούς και κτηνοτρόφους. Αυτό δεν είναι παρά μια άγνοια, ιδεοληψία ή προκατάληψη, γιατί, εκτός από γεωργούς και κτηνοτρόφους, ο αγροτικός χώρος φιλοξενεί, εμπόρους, γιατρούς, διδασκάλους, κτίστες, υπαλλήλους, εργάτες, τυροκόμους, κρεοπώλες, εκδοροσφαγείς, υλοτόμους, ξυλουργούς, χρυσοχόους, ζωγράφους, ψαράδες, αγωγιάτες, πανδοχείς, ιερείς, συγγραφείς, ηθοποιούς, σιδεράδες, χορευτές, αργυραμοιβούς, μουσικούς, αρτοποιούς, εστιάτορες, βυρσοδέψες, κυρίες εύθυμες, γραφιάδες, διερμηνείς, καλλιτέχνες, κλέφτες, ταβερνιάρηδες και κάθε άλλη επαγγελματική δραστηριότητα, εξειδίκευση ή πρακτική. Στον αγροτικό, εν ολίγοις, χώρο, και δη στον ορεινό, αναπτύσσεται μία πολύ απασχόληση ή μια οικονομική πολύ δραστηριότητα, η οποία οφείλεται, κατά πρώτο, στα γεωγραφικά χαρακτηριστικά του και, κατά δεύτερο, στις κοινωνικές και οικονομικές δομές του. Ο αγροτικός χώρος της Μεσημβρινής Ευρώπης και, συνεπώς, της Ηπείρου, αποτελεί ένα τυπικό και, συγχρόνως, εξαιρετικό παράδειγμα μιας κοινωνίας συγκροτούμενης και συγκροτημένης στη βάση της οικογενειακής κοινότητας και μιας οικονομίας δομούμενης και δομημένης στη βάση της πολύ απασχόλησης ή οικονομικής πολύ δραστηριότητας

"Οι παροιμίες που εδώ και αιώνες κληρονομούνται από στόμα σε στόμα και από γενιά σε γενιά, είναι ένα λαογραφικό είδος λόγου από τα πλέον ζωντανά, σπουδαία και χρήσιμα της λαϊκής μας παράδοσης, ένας λαογραφικός θησαυρός που βοήθησε να διασωθούν εθνικά λαογραφικά στοιχεία από την άγνοια και την αφάνεια". "Από τότε και μέχρι σήμερα συνεχίζουμε να τις χρησιμοποιούμε στο γραπτό και προφορικό μας λόγο για να εκφράσουμε βιώματα και εμπειρίες της φυσικής, ψυχικής και πολιτιστικής ζωής μας, για να δώσουμε δηλαδή με σύντομες φράσεις (αλληγορικά, μεταφορικά και ενίοτε σκωπτικά), συμπυκνωμένα νοήματα και διδαχές που αντιστοιχούν σε σημαντικές αλήθειες και είναι πολύτιμα στη ζωή μας".

Τα συμπεράσματα της μελέτης αφορούν τόσο τα ιδιώματα της χερσαίας Ελλάδας όσο και, ώς ένα βαθμό, τα λοιπά ιδιώματα και διαλέκτους, καθώς και την κοινή νεοελληνική γλώσσα. Παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της αναζήτησης δάνειων λέξεων από τις νεολατινικές γλώσσες και από τα λατινικά στο γλωσσικό ιδίωμα του Γράμμου Ν. Καστοριάς, προκειμένου να εκτιμηθεί η επίδραση των γλωσσών αυτών στο αντίστοιχο ελληνικό ιδίωμα. Παρουσιάζονται: η γεωγραφική διασπορά των δάνειων λέξεων στις ελληνικές διαλέκτους· οι παράλληλοι τύποι· λατινογενή επιθήματα ανθρωπωνύμια και τοπωνύμια· συνώνυμα και άλλα στοιχεία. Εμφανίζεται ο δυναμισμός της πρωτότυπης λέξης στον τομέα της παραγωγικής μορφολογίας-σύνθεσης

Το 1846 ο λόγιος δικηγόρος I. Βενιζέλος, θέλοντας κι αυτός να συμβάλει με αποδεικτικά στοιχεία στην προσπάθεια που κατέβαλλε τότε η Ελλάδα να πείσει τους ξένους για τα κληρονομικά δικαιώματα των Νεοελλήνων και για την ιστορική συνέχεια της παράδοσης, εξέδωσε την πλούσια συλλογή "Παροιμίαι δημώδεις". Μαζί με τις παροιμίες δίνει και την εξήγηση, αναφέρει τις περιστάσεις στις οποίες λέγονται και συνδέει συχνά το νόημα με αντίστοιχα χωρία από αρχαία κείμενα. Το έργο θεωρείται πολύ σημαντικό και είναι πάντα επίκαιρο και ζωντανό, διότι οι παροιμίες, ως προϊόντα της λαϊκής πείρας και σοφίας, εξακολουθούν να λειτουργούν και συχνά να καθοδηγούν την πρακτική ζωή των ανθρώπων. Οι παροιμίες, γράφει ο Δημ. Λουκάτος, είναι τα σοφά κληροδοτήματα των αιώνων, που με φραστική συντήρηση παραδίδονται από τη μια γενεά στην άλλη, διδάσκοντας την εμπειρία τους και δίνοντας έτοιμους τύπους αλληγορίας και παρομοίωσης, που χρειάζονται για να στηρίζουν ή να τεκμηριώνουν το λαϊκό λόγο. Είναι ένας σύντομος λόγος (έμμετρος ή πεζός), που διατυπώνει με τρόπο πυκνό, παραστατικό και συχνά αλληγορικό μια σοφή γνώμη, μια διαπίστωση, μια συμβουλή που βοηθάει τον άνθρωπο στην απόκτηση πείρας και φανερώνει τη δημιουργική δύναμη του λαού.