Art

Η μελέτη του Χάρη Σαββόπουλου, το λέω όσο πιο απλά κι έντιμα γίνεται, αποτελεί ένα μοναδικό γεγονός στην ελληνική βιβλιογραφία κι ένα επίτευγμα στην εγχώρια έρευνα ως προς την ιστορία της τέχνης. Επιστημονική, αλλά συγχρόνως γλαφυρή, κομίζει καινά δαιμόνια, κυρίως γιατί αμφισβητεί –τι τολμητίας!– την επίσημη άποψη και την κυρίαρχη προπαγάνδα περί μοντερνισμού, σύμφωνα με τις οποίες το σχετικό φως προέρχεται αποκλειστικά από τις ΗΠΑ, με τη Γηραιά Ευρώπη να παραμένει απλώς ουραγός. Με άλλα λόγια, όπως πρεσβεύουν και οι δικοί μας σύγχρονοι μελετητές, η Αφαίρεση είναι κατάκτηση της νέας αμερικάνικης τέχνης όπως αυτή διαμορφώνεται από την σχολή της Nέας Υόρκης κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου κι όπως εξαπλώνεται μετά σ’ ολόκληρο τον υπόλοιπο κόσμο ως το πιο εξαγώγιμο πολιτιστικό προϊόν της αναδυόμενης υπερδύναμης.
Ο Σαββόπουλος αντιμετωπίζει κριτικά αυτόν τον κυρίαρχο μύθο, αποδεικνύοντας ότι προετοίμασαν τον Pollock οι ευρωπαίοι Ντανταϊστές που μετακόμισαν στη Νέα Υόρκη, αλλά και ότι οιονεί τον πρόλαβαν καλλιτέχνες του μεγέθους ενός Fautrier, ενός Wols ή ενός Fontana. Eπίσης, ότι τη μεγάλη αλλαγή δεν την κάνει ο ένας, ο «φωτισμένος», όπως θα το ήθελε το κυρίαρχο μάρκετινγκ ή η νεορομαντική θεωρία περί «γέννησης του ήρωα» αλλά η ωρίμανση μιας διαδικασίας και η ανάγκη μιας ολόκληρης εποχής. Η σχολή της Νέας Υόρκης, ειδικότερα, αμφιρρέπει ανάμεσα στον Picasso και τον Mondrian, τον Kandinsky και τον Malevich, τον Klee και τον Matisse.
Στο βιβλίο κατατίθενται αναλυτικά οι ποικίλες εκδοχές της αφαίρεσης κι από τις δύο πλευρές του Ατλαντικού, επίσης στοιχίζονται μεθοδικά οι προσπάθειες, όχι μονάχα των καλλιτεχνών αλλά και των θεωρητικών και των κριτικών της τέχνης, ώστε να αποδοθούν οι διαφορετικές, «αγωνιστικές» εκφράσεις της μίας βασικής ιδέας. Για παράδειγμα, αναφέρεται η διεθνής έκθεση που οργάνωσε στο Παρίσι το 1951 ο Michel Tapie, με συμμετέχοντες τους Pollock, de Kooning, Capogrossi, Rio pelle, Mathieu, Wols, Hartung κ.ά.

Τέσσερις καλλιτέχνες του δρόμου με έδρα την Αθήνα και διεθνή απήχηση, ο Μανώλης Αναστασάκος, ο Cacao Rocks, ο WD (Wild Drawing) και η Όλγα Αλεξοπούλου, ενώνουν τις δυνάμεις τους και παρουσιάζουν τα έργα τους σε ένα μοναδικό λεύκωμα που περιλαμβάνει επίσης κείμενα του ιστορικού τέχνης και Αναπληρωτή Καθηγητή στο ΕΚΠΑ Μάνου Στεφανίδη και του αρχιτέκτονα, ιστορικού τέχνης και Αναπληρωτή Καθηγητή στην Αρχιτεκτονική Σχολή του Πολυτεχνείου Κρήτης Θανάση Μουτσόπουλου. Η κυκλοφορία του βιβλίου συνδυάζεται με την πρώτη ομαδική street art έκθεση στην Ελλάδα, με τη συμμετοχή των τεσσάρων καλλιτεχνών, που οργανώνει ο Εικαστικός Κύκλος Sianti, και η οποία εγκαινιάζεται την Παρασκευή 10 Νοεμβρίου, στις 7:00 το απόγευμα, και θα διαρκέσει έως τις 2 Δεκεμβρίου 2017. O Μάνος Στεφανίδης χαρακτηριστικά αναφέρει: "Ο απαγορευμένος τοίχος και η σχεδόν μεταφυσική του λειτουργία στη συνείδηση εκείνων των νεαρών που αισθάνονται διαρκώς φυλακισμένοι μέσα σε τοίχους, διαθέτει στις μέρες μας τη γοητεία του βιβλικού, απαγορευμένου καρπού καθώς συμφιλιώνει την αμαρτία με τον παράδεισο. Αυτό είναι το γκράφιτι, αυτή είναι η τέχνη του δρόμου!". Τέλος ο Θανάσης Μουτσόπουλος υπογραμμίζει: "Πολλοί καλλιτέχνες του δρόμου πιστεύουν ότι "ομορφαίνουν" το περιβάλλον με τις ζωγραφιές τους και θεωρούν ότι επιτελούν κοινωνικό έργο, καταρρίπτοντας έτσι τις προθέσεις πιο αριστερών ή αναρχικών θεωρητικών που βάζουν την έμφαση στην παραβατικότητα του πράγματος. Αποφασίστε εσείς ποια είναι η αλήθεια...".

[...] "Ποιος είναι ο ρόλος ενός σημείου που έχει χάσει τη σημασία του; Τι μπορεί να σήμαινε η Παναγία των Παρισίων σ' έναν Έλληνα του 15ου αιώνα που είχε εγκαταλείψει πρόσφατα την κυριευμένη Κωνσταντινούπολη και είχε χάσει την Αγία Σοφία; Απ' αυτούς τους σύο καθεδρικούς ναούς ποιος είναι ο αυθεντικός: ο Γοτθικός ή ο Βυζαντινός; ποια από τιςς δύο αυτές εκκλησίες είναι αφιερωμένη στον πραγματικό Θείο Λόγο ; Ποια στεγάζει το αιρετικό, το άτοπο μήνυμα;"

Ο Νικόλας Κάλας υπέγραψε ένα από τα τελευταία άρθρα που δημοσίευσε στο Artforum με τίτλο "Ενάντια στην επιστροφή στην ομαλότητα" τον Δεκέμβριο του 1983 ως ποιητής, διαγνωστής και ασκών την πολεμική (poet, diagnostician, and polemist). Μας παρέδωσε έτσι ένα ακριβέστατο και απέριττο αυτοβιογραφικό σημείωμα.

Ο Νικόλας Κάλας ή Νίκος Καλαμάρης ή Νικήτας Ράντος ή Ν. Σπιέρος -ένα από τα "πιο φωτεινά και τολμηρά πνεύματα της εποχής" κατά τον χαρακτηρισμό του Αντρέ Μπρετόν, δίπλα στους Bataille, Peret, Leonora Carrington, Masson, Proust κ.ά.- παρουσιάστηκε ως αιχμηρός κριτικός σε ελληνικά περιοδικά και ως ένας από τους πρώτους Έλληνες υπερρεαλιστές ποιητές στη δεκαετία του '30. Το 1938 εξέδωσε, στους κόλπους των Γάλλων υπερρεαλιστών, στις Εστίες Πυρός ενώ αργότερα στη Νέα Υόρκη, όπου κατέφυγε με τον Πόλεμο, συμμετείχε ενεργά στο κίνημα του μοντερνισμού, κατορθώνοντας να γίνει ένας από τους πιο πολυδιαβασμένους και μαχητικούς κριτικούς της σύγχρονης τέχνης, υπέρμαχος μιας νέας και ευρείας δραστηριότητας της τέχνης και της ανανέωσης της ζωτικότητας της κριτικής.
Μέχρι το θάνατό του συνεργάστηκε με τα σημαντικότερα περιοδικά τέχνης όπως το View, Village, Voice, Artforum, Arts Magazine, Art International και συγκέντρωσε σε βιβλία μεγάλο μέρος από τα μαχητικά και αποκαλυπτικά του κείμενα για τη σύγχρονη τέχνη.
Ο παρών τόμος παρουσιάζει την άγνωστη στην Ελλάδα -εκτός από σποραδικές δημοσιεύσεις- αμερικανική πλευρά του Κάλας. Δημοσιευμένος το 1968, συγκεντρώνει 25 από τα σημαντικότερα δοκίμιά του με αντικείμενο τους Αμερικανούς κληρονόμους του Υπερρεαλισμού, τη σχέση της ποίησης με την εικόνα, την Ποπ Αρτ της δεκαετίας του '60, την κριτική της εποχής (E. Wind, E. Gombrich, H. Rosenberg κ.ά.) και καλλιτέχνες όπως τον Ράουσενμπεργκ, τον Τζιμ Ντάιν, τον ντ' Αρκάντζελο, τον Α. Κατζ και τον Αλ Χελντ. Ο τόμος συμπληρώνεται από τους περίφημους αφορισμούς του. "Εν μέσω σιωπής".

 

Όταν η Στέλλα Άτλερ έμπαινε σε μια αίθουσα διδασκαλίας, οι ηθοποιοί της Νέας Υόρκης σηκώνονταν όλοι μαζί χωρίς δεύτερη σκέψη και χειροκροτούσαν: είχαν μπροστά τους ένα μέλος της πνευματικής αριστοκρατίας. Τα μαθήματα αυτής της ηγετικής μορφής του αμερικάνικου θεάτρου του εικοστού αιώνα, της ηθοποιού του Group Theatre που μαθήτευσε δίπλα στον Στανισλάφσκι, της δασκάλας μετέπειτα κάποιων από τους σπουδαιότερους ηθοποιούς του θεάτρου και του κινηματογράφου, εξέδωσε μετά τον θάνατό της ο Χάουαρντ Κίσσελ. [...]

Το βιβλίο αυτό δηλώνει με τόλμη ότι η τέχνη έχει μια ξεκάθαρη χρησιμότητα: πρόκειται για θεραπευτικό εργαλείο που μας βοηθά να βιώνουμε πιο ολοκληρωμένα τη ζωή μας.

Σε αυτό το βιβλίο σκιαγραφείται το κλίμα υποδοχής του ιταλικού φουτουρισμού στην Ελλάδα μέσα από δύο οπτικές: την καταγραφή της παρουσίασης του πρωτοποριακού κινήματος στον ελληνικό τύπο της εποχής και την κατάδειξη των όποιων επιδράσεων άσκησε αυτό το κίνημα στους έλληνες λογοτέχνες του μεσοπολέμου. Γίνεται παρουσίαση των κυριότε-ρων και χαρακτηριστικότερων φουτουριστικών αρχών, καθώς και των συνθηκών που οδήγησαν στη γένεση του ιταλικού φουτουρισμού. Εξετάζεται η επίδραση που άσκησε σε έλληνες λογοτέχνες η φουτουριστική λογοτεχνική παραγωγή. Εντοπίζονται οι κυριότεροι φορείς αυτών των επιδράσεων, οι οποίοι παρουσιάζονται με χρονολογική διάταξη και με την παράθεση των άρθρων και των κριτικών του κινήματος, όπως αυτές δημοσιεύονταν στον ελληνικό τύπο. Φουτουριστικές επιδράσεις εντοπίζονται στο έργο του Κωστή Παλαμά, του Φώτου Γιοφύλλη, του Γιώργου Θεοτοκά και του Νικήτα Ράντου (Νίκου Καλαμάρη). Ως ξεχωριστή περίπτωση έλληνα φουτουριστή, ο οποίος έδρασε επισήμως στον κύκλο των φουτουριστών καλλιτεχνών σε ιταλικό έδαφος ωστόσο, εξετάζεται ο Αλκιβιάδης Γιαννόπουλος. Επίσης παρατίθεται ολόκληρο το κείμενο του μανιφέστου που συνέγραψε ο ιδρυτής του κινήματος Filippo Tommaso Marinetti κατά την επίσκεψή του στην Αθήνα και το αφιέρωσε στην ελληνική νεολαία. Καταδεικνύονται τέλος ot παράγοντες που συνέβαλαν στην καθυστερημένη ή μερική αποδοχή των φουτουριστικών καλλιτεχνικών αρχών από πλευράς της ελληνικής διανόησης του μεσοπολέμου.

Το πρώτο δοκιμιακό έργο του Τζον Ράσκιν στα ελληνικά! Το κείμενο που –όσο κανένα άλλο– συμπυκνώνει τη σκέψη και την αισθητική του.

Γραμμένο το 1853, συνιστά μια σπουδαία ανθρωπολογική ανάλυση της τέχνης, ένα περίτεχνο και ιδιαίτερο γραπτό, μια γοητευτική αποτύπωση της κοινωνικής διάστασης της αισθητικής, ένα πραγματικό μανιφέστο του ρομαντικού αντικαπιταλισμού, τον οποίο πρέσβευε με πάθος ο βικτωριανός συγγραφέας. Όπως σημειώνει στον πρόλογο ο ομοϊδεάτης του, Ουίλιαμ Μόρις, πρόκειται για "ένα από τα σπάνια κι απαραίτητα έργα που μας αφήνει ως παρακαταθήκη ο αιώνας μας".

Το ελληνικό τοπίο έχει, ειδικά τις τελευταίες δεκαετίες, κεντρίσει σε μεγάλο βαθμό τη συλλογική συνείδηση και το φαντασιακό. Η φωτογραφία υπήρξε αναμφίβολα ένα από τα βασικά οχήματα στην καλλιέργεια της λιγότερο ή περισσότερο εξιδανικευμένης εικόνας του. Ποιά ιδεολογήματα όπλισαν τη φωτογραφία για να προχωρήσει στην αναπαράσταση του ελληνικού τοπίου; Πώς μεταλλάχθηκε σταδιακά η εικόνα αυτού του τοπίου από τη γέννηση της φωτογραφίας, στο πρώτο μισό του 19ου αιώνα, ως την αυγή του 21ου; Πόσο διαπέρασε τη φωτογραφία τοπίου η αναζήτηση εθνικής ταυτότητας; Διαδόθηκε τελικά περισσότερο ως ερασιτεχνική και στερεότυπη τουριστική εικόνα ή ως καλλιτεχνικό έργο με υψηλότερες πνευματικές απαιτήσεις; Ποιά ήταν η διαφορά ανάμεσα στην επίσημη εικόνα, που καλλιέργησαν τα μαζικά έντυπα,ο τουρισμός και η λεωφόρος της ανάπτυξης, και την ανεπίσημη, που φιλοτεχνήθηκε σε ένα πνεύμα εγγύτερο στη δημοτική παράδοση; Ασκήθηκε τελικά η φωτογραφία τοπίου στην Ελλάδα περισσότερο ως τέχνη ή ως γλώσσα μαζικής επικοινωνίας που συμπορεύτηκε με την επίσημη ιδεολογία; Υπήρξε η ελληνική φωτογραφία τοπίου ένα βήμα αυτογνωσίας μέσα από την αναπαράσταση του οικείου τόπου ή περισσότερο μια πτυχή της ευρύτερης διαδικασίας εκδυτικισμού που έπαιξε ρόλο στην αθόρυβη αποίκηση της συνείδησης με αισθητικές και ιδεολογικές αξίες; Το βιβλίο αυτό επιχειρεί να συμβάλει στην απάντηση τέτοιων ερωτημάτων, αναγνωρίζοντας την εγγενή πολυπλοκότητα και την ιδιαίτερη βαρύτητα που διαθέτουν το μέσον της φωτογραφίας και η έννοια του τοπίου όταν αποκτούν εθνικό πρόσημο. - Η έκδοση συνοδεύεται από ένθετο 112 σελίδων με 184 φωτογραφίες.

Ποιος βλέπει το Σάββατο της Ανάστασης τους Βοσκούς του Νίκου Παπατάκη στον υπολογιστή του; Ζούμε ακόμα στην Ελλάδα της Τώνιας Μαρκετάκη; Ποιος γράφει πέντε ιστορίες για την Εκδρομή του Τάκη Κανελλόπουλου; Και ποια θυμήθηκε τον Κηφισό ξεμπάζωτο και τα τραγούδια του Στράτου Διονυσίου βλέποντας τον Έρωτα του Οδυσσέα του Βασίλη Βαφέα; Τριάντα πέντε κείμενα νέων καλλιτεχνών για τριάντα πέντε ελληνικές ταινίες της περιόδου 1960-1990. Παράξενα, παραγνωρισμένα, παραμελημένα, παραπονεμένα, κλασικά και καταραμένα ελληνικά φιλμ αποτελούν το έναυσμα για μικρά διηγήματα, σύντομα κριτικά δοκίμια, προσωπικές εξομολογήσεις, φανταστικές συνομιλίες, ποιητικές δοκιμές και πιθανά σενάρια που ξαναγράφουν την ιστορία του ελληνικού κινηματογράφου, φέρνουν στο φως άγνωστες συγγένειες λόγου και εικόνας, ερμηνεύουν όψεις της σύγχρονης ελληνικής πραγματικότητας και της σχέσης της με το σινεμά.

Η "Χάρτα των Αθηνών" είναι ίσως το πλέον αμφιλεγόμενο κείμενο του "μοντέρνου κινήματος" στην αρχιτεκτονική. Θεωρήθηκε από πολλούς υπαίτια για την κατάπτωση των πόλεων κατά την περίοδο της μεταπολεμικής ανοικοδόμησης, και ιδίως στις δεκαετίες 1950 και 1960. Άλλοι πάλι, συνεχίζουν να τη θεωρούν ως ένα ανεκπλήρωτο μανιφέστο της σύγχρονης πολεοδομίας, που συνοψίζει ταυτόχρονα τις προσπάθειες του 19ου και 20ου αιώνα για την αντιμετώπιση των προβλημάτων των πόλεων. Αυτή είναι η πρώτη ελληνική έκδοση της "Χάρτας των Αθηνών", που συμπεριλαμβάνει μια εισαγωγή του αρχιτέκτονα Γιώργου Σημαιοφορίδη και ένα επίμετρο με τις προσωπικές απόψεις των γνωστών αρχιτεκτόνων-πολεοδόμων Γιώργου Κανδύλη και Αριστομένη Προβελέγγιου.