Art

Η Χάρτα των Αθηνών είναι ίσως το πλέον αμφιλεγόμενο κείμενο του «μοντέρνου κινήματος» στην αρχιτεκτονική. Θεωρήθηκε από πολλούς υπαίτια για την κατάπτωση των πόλεων κατά την περίοδο της μεταπολεμικής ανοικοδόμησης, κυρίως στις δεκαετίες 1950 και 1960. Άλλοι πάλι, συνεχίζουν να τη θεωρούν ως ένα ανεκπλήρωτο μανιφέστο της σύγχρονης πολεοδομίας, που συνοψίζει τις προσπάθειες του 19ου και του 20ού αιώνα για την αντιμετώπιση των προβλημάτων των πόλεων.

Η παρούσα έκδοση πραγματοποιήθηκε με αφορμή τη δωρεά του φωτογραφικού αρχείου του Κώστα Μπαλάφα προς το Μουσείο Μπενάκη. Πρόκειται για μία αναδρομική παρουσίαση του έργου του μεγάλου αυτού Έλληνα φωτογράφου και περιλαμβάνει 190 περίπου θέματα που ο ίδιος επέλεξε, ένα απάνθισμα από την πολύχρονη φωτογραφική πορεία του στη χώρα που αγάπησε. Την έκδοση συνοδεύει προλογικό σημείωμα του συγγραφέα Αντώνη Σουρούνη, εισαγωγή της επιμελήτριας του Φωτογραφικού Αρχείου του Μουσείου Μπενάκη Φανής Κωνσταντίνου καθώς και εκτενές κείμενο του Κώστα Μπαλάφα σχετικό με τη ζωή και το έργο του.

Ξανακυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Άγρα το περίφημο βιβλίο με τις συζητήσεις του David Sylvester με τον Francis Bacon, ενός από τους σημαντικότερους ζωγράφους του β΄ μισού του 20ου αιώνα, που είχε πρωτοεκδοθεί το 1989. Θεωρείται παγκοσμίως ως ένα από τα σημαντικότερα κείμενα περί ζωγραφικής. ... Το αν οι παραμορφώσεις, που εγώ πιστεύω πως μερικές φορές βοηθούν να βγει η εικόνα προς τα έξω με πιο βίαιο τρόπο, είναι καταστροφές, μου φαίνεται πολύ αμφισβητήσιμο. Δεν νομίζω ότι πρόκειται για καταστροφή. Μπορεί να θεωρηθεί σαν καταστροφή στο εικονογραφικό επίπεδο. Πάντως όχι σ' αυτό το πράγμα που εγώ θεωρώ ότι είναι τέχνη. Καθένας φέρνει στην επιφάνεια την αντίληψη και την αίσθηση της ζωής με τον μοναδικό τρόπο που μπορεί. Δεν λέω ότι αυτός είναι καλός τρόπος, όμως ο καθένας προσπαθεί να πείσει με τον οξύτερο δυνατό τρόπο ...(Francis Bacon). Όταν πρωτοεκδόθηκε αυτό το βιβλίο, πριν αρκετά χρόνια, έγινε δεκτό σαν μια μοναδική συνεισφορά στη βιβλιογραφία της σύγχρονης τέχνης. Ο Stephen Spender υποστήριξε σ' ένα κύριο άρθρο του στο Times Literary Supplement ότι "ίσως επηρεάσει τη ζωγραφική του τελευταίου τέταρτου του αιώνα μας τόσο, όσο επηρέασαν την ποίηση του '20 και του '30 τα κριτικά κείμενα του Ezra Pound και του T.S. Eliot". Ο Graham Greene, που το επέλεξε ως το βιβλίο της χρονιάς εκείνης, έγραψε στον Observer: "...Ένα συναρπαστικό ντοκουμέντο που μπορεί να θεωρηθεί ανάλογο των Ημερολογίων του Delacroix και των επιστολών του Gauguin". Ο Michel Leiris έχει παρατηρήσει: "Η δουλειά του Bacon κουβαλάει τα ίχνη των πράξεών του, όπως η ανθρώπινη σάρκα φέρει τα τραύματα ενός δυστυχήματος ή μιας επίθεσης". Αυτές οι εξαιρετικά αποκαλυπτικές συνεντεύξεις του ζωγράφου Francis Bacon στον διάσημο κριτικό της τέχνης David Sylvester έγιναν στο διάστημα 1962-1986. Σ' αυτές βρίσκεται συμπυκνωμένη μια μοναδική κατάθεση του Bacon πάνω στην τέχνη του και την τέχνη γενικά. Με μια σπάνια και σπινθηροβόλα χρήση της γλώσσας ο Bacon μιλά για τους στόχους του σαν ζωγράφος, τον τρόπο που δουλεύει, τη ζωή του, απαντώντας με κέφι και ειλικρίνεια στις διερευνητικές ερωτήσεις του Sylvester. Η έμμονη προσπάθεια του Bacon να επαναδημιουργήσει την ανθρώπινη φόρμα, η δουλειά του πάνω σε έργα παλιών ζωγράφων και σε φωτογραφίες, η εξάρτησή του απ' το τυχαίο, οι απόψεις του για τους τρόπους με τους οποίους έχει ερμηνευθεί η δουλειά του, είναι μερικά από τα θέματα που συζητήθηκαν και διερευνήθηκαν σε βάθος κατά τη διάρκεια αυτών των συναντήσεων. Οι συνεντεύξεις έχουν ξαναμονταριστεί δημιουργικά απ' τις πρωτότυπες μαγνητοφωνήσεις. Το αποτέλεσμα είναι ένα επίτευγμα της τέχνης του μοντάζ: ένα βιβλίο που δεν διακρίνεται μόνο για τη συνεκτικότητα και μοναδικότητά του, αλλά διατηρεί συγχρόνως το ενδιαφέρον, τη φρεσκάδα και την ατμόσφαιρα της συζήτησης ανάμεσα σε δύο ανθρώπους αναλόγου πνευματικού επιπέδου, που όμως οι διαφορετικές ευαισθησίες τους αναπτύσσονται ελεύθερα. Τα κείμενα συνοδεύονται από 146 φωτογραφίες. Την ελληνική έκδοση συμπληρώνουν ένα χρονολόγιο, ένα δοκίμιο του Andrew Durham για την τεχνική του Bacon καθώς και 14 έγχρωμες εικόνες (8 μονά έργα και 2 τρίπτυχα).

Το 1944 ο Φρανσουά Λε Λιονναί συλλαμβάνεται και οδηγείται στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Ντόρα-Μιττελμπάου, στη Γερμανία. Ακόμη κι εκεί, όμως, συνεχίζει την αντίσταση που είχε ξεκινήσει στο Παρίσι, σαμποτάροντας την κατασκευή των συστημάτων κατεύθυνσης των πυραύλων V2, εργασία που του αναθέτουν λόγω της ιδιότητάς του ως μαθηματικού και χημικού μηχανικού. Όμως αυτός δεν είναι ο μοναδικός τρόπος με τον οποίο αντιστέκεται και επιβιώνει μέσα στη φρίκη του στρατοπέδου. Ανατρέχει σ’ ένα από τα πολλά πράγματα που αγαπά με πάθος, τη ζωγραφική, και συμπαρασύρει σ’ αυτή του την απόδραση έναν νεαρό συγκρατούμενό του, τον Ζαν Γκαγιάρ. Του περιγράφει κάθε φορά έναν από τους περίφημους πίνακες κάποιου μεγάλου ζωγράφου, αναπαριστώντας νοερά το έργο, αναλύοντας με εξαιρετική ακρίβεια λεπτομέρειες, χρώματα, σχήματα και τεχνοτροπίες. Αργότερα, όταν θα αποχωριστεί τον φίλο του, συνεχίζει μόνος το "παιχνίδι" του, φτιάχνοντας τους δικούς του, φανταστικούς πίνακες... Το σύντομο αυτό εγχειρίδιο ζωγραφικής -και κατ’ επέκταση επιβίωσης- αποτελεί τον καρπό της παραμονής του στο στρατόπεδο συγκέντρωσης κι ένα από τα ελάχιστα αυτοβιογραφικά κείμενα που άφησε πίσω του ο ιδρυτής του κινήματος Oulipo Φρανσουά Λε Λιονναί. Ταυτόχρονα, δίνει στον αναγνώστη μια μοναδική ευκαιρία να ξεναγηθεί σ’ ένα μουσείο γεμάτο αριστουργήματα και να στοχαστεί πάνω στις στενές σχέσεις που συνδέουν την τέχνη με τη ζωή.

«Αντάρτης, κλέφτης, παλικάρι πάντα είναι ο ίδιος ο λαός!» Αυτόν το στίχο αντικατοπτρίζουν τα έργα του Ηλία Φέρτη που περιλαμβάνονται στο Λεύκωμα της Σύγχρονης Εποχής με δημιουργίες του, το οποίο είναι αφιερωμένο στα 80 χρόνια από την ίδρυση του ΕΛΑΣ.

..Κοιτώ αυτές τις φωτογραφίες. Έγχρωμες εικόνες που έγιναν στο νησί της Σκοπέλου. Φέρνουν μνήμες χαράς, φόβου, περιέργειας, αισιοδοξίας και αλληλεγγύης με το χώρο και τους ανθρώπους. Η «φωτογραφία» σπάνια ήταν ο κύριος στόχος. Επικρατούσε η λαχτάρα για μια νέα πραγματικότητα, επιβάλλοντας διαφορετική οπτική στα ίδια πράγματα που μας βαραίνουν. Αυτές οι εικόνες σήμερα μοιάζουν κοσμητικά επίθετα, ενώ οι ερωτήσεις παραμένουν ερωτήσεις. Ωστόσο συνεχίζω να δουλεύω, όχι για να πετύχω αυτό που έχασα, αλλά για να κατανοήσω τι συντελείται όταν αποτυγχάνω. [...] (Στράτος Καλαφάτης)

"Το Ημερολόγιο Τέχνης του Βλάση Φρυσίρα έχει πολλούς πρωταγωνιστές. Καταρχάς την ίδια τη συλλογή και την περιπέτεια συγκρότησής της. Τους καλλιτέχνες και τα έργα τους. Τους θεατές της. Διάσημους και μη. Το Μουσείο που τη στεγάζει. Το κτίριο με τη βουβή ιστορία του. Που υποδέχεται πάντα ολόφωτο και με την ίδια προσμονή υποψιασμένα και ανυποψίαστα βλέμματα. Κυρίως όμως, τον άνθρωπο πίσω απ' όλα αυτά. Όσα καθόρισαν τον ίδιο και τις επιλογές του. Και εκείνους που τον στήριξαν και τον στηρίζουν στην υλοποίηση του δημιουργικού του πάθους. Πάθος που σε τελική ανάλυση υπερασπίζεται μια ζωγραφική ζωντανή, ανθρωποκεντρική, παραστατική, σκοτεινή και πολύχρωμη, μελαγχολική κι ελπιδοφόρα. Χωρίς να προεξοφλεί το μέλλον της. Αντιμετωπίζοντάς την, όμως, με όρους μέλλοντος. (ΑΝΔΡΕΑΣ ΜΑΡΑΤΟΣ) "Γράφοντας αυτό το χρονικό ο Βλάσης Φρυσίρας, δεν αφήνει αμφιβολίες αν υπάρχει ιστορία και αν υπάρχουν δημιουργοί της. Η επιθυμία και η θέληση οδηγούν τις πράξεις των ανθρώπων. Και όταν υπάρχει επιθυμία ισχυρή, ανάλογες είναι και οι πράξεις. Έτσι χαρακτηρίζουμε κάποιον ισχυρό, από τις πράξεις του. Η συλλογή του τόσο σπάνιου ανθρώπου Βλάση Φρυσίρα, τον οποίο χαρακτηρίζει ιδιαιτέρως η θεληματικότητα, είναι το αποτέλεσμα επιθυμίας-πάθους, που τόσο εύχονται να υπάρχει εκεί έξω στον κόσμο οι καλλιτέχνες. Ο ιδεώδης θεατής μαζί με τον ισχυρό άντρα σε ένα πρόσωπο. Όχι ένας αγοραστής αλλά ένα ισχυρό στήριγμα για το όφελος της τέχνης και των καλλιτεχνών, ενάντια στην αγοραία πεποίθηση του ανώφελου της τέχνης. Όπως τον γνώρισα έτσι παραμένει, πατρικός και στέρεος. Με φυσικό τρόπο άνοιξε την ακτίνα δράσης του σε όλη την Ευρώπη και έκανε σώμα ενιαίο τη νέα ελληνική ζωγραφική και τη νέα ζωγραφική των Ευρωπαίων καλλιτεχνών, για πρώτη και μοναδική φορά. Συναντήθηκε με τους πιο ξεχωριστούς και ιδιαίτερους ανθρώπους της ηπείρου κάνοντας μια συλλογή έργων τους. Μεγάλης χειρονομίας άνθρωπος, κατά την ταπεινή μου γνώμη. (ΚΩΣΤΑΣ ΝΤΑΟΥΛΑΣ)

Συνηθίζουμε ν’ αντιλαμβανόμαστε τη μουσική σαν μια μορφή ψυχαγωγίας ― σαν μια πολυτέλεια, τελικά σαν κάτι το περιττό. Και πράγματι η μουσική που συνήθως ακούμε αυτόν το σκοπό έχει: να διασκεδάσει. Ποια ήταν όμως η πρωταρχική λειτουργία της μουσικής; Για ποιο λόγο άρχισαν κάποτε οι άνθρωποι να τραγουδούν και να χορεύουν;Ο Κρίστοφερ Κινγκ, βραβευμένος μουσικός παραγωγός και μανιώδης συλλέκτης δίσκων γραμμοφώνου, υποστηρίζει ότι η μουσική στην πρωταρχική της μορφή είναι ένα γιατρικό για τις πληγές της ψυχής ― κάτι εξίσου απαραίτητο με τον αέρα και την τροφή.Σταδιακά η μουσική έπαψε να έχει αυτή τη λειτουργία. Τα εύθραυστα πολιτισμικά οικοσυστήματα μες στα οποία η μουσική επιτελούσε το ιαματικό της έργο καταστράφηκαν.Μ’ εξαίρεση μια απόμερη γωνιά της Ελλάδας, στις εσχατιές της Ευρώπης ― την Ήπειρο. Εδώ, σαν από θαύμα, κρατήθηκε ζωντανός ένας πανάρχαιος τρόπος ζωής που επέτρεψε στη μουσική να διατηρήσει το θεραπευτικό της ρόλο. Ο Κινγκ αναλαμβάνει να μας ξεναγήσει σ’ αυτόν το σκληρό μα μαγικό τόπο, όπου η μουσική γίνεται ένα με την ποίηση, το χορό και τη γιορτή.Ο Κινγκ γράφει για την ιστορία της Ηπείρου και το μεγαλείο του το πίου, για τα πανηγύρια, τα τσίπουρα και τους Τσιγγάνους οργανοπαίχτες, για τα συλλογικά βιώματα και τις κοινές αναμνήσεις. Μας μιλά για τη μουσική σαν θρήνο, σαν νανούρισμα και σαν παρηγοριά. Μας μιλά γι’ ανθρώπους που ξέρουν να πενθήσουν και ξέρουν να γλεντήσουν.Συνδυάζοντας το φιλοσοφικό στοχασμό με την ιστορική περιγραφή, τη μουσικολογική ανάλυση με την ανθρωπολογική ματιά, η παθιασμένη και παιγνιώδης αυτή αφήγηση παίρνει τελικά τη μορφή ενός ερωτικού γράμματος στη μουσική και τους ανθρώπους της Ηπείρου.

«Κύριος σκοπός της έκδοσης είναι να ανιχνευθεί η πολύπλευρη τόσο θεματικά όσο και μορφοπλαστικά παραγωγή της Φλωρά-Καραβία και να συνδεθεί το έργο της με νεωτερικά καλλιτεχνικά ρεύματα, όπως ο συμβολισμός, αλλά και με ένα υπαιθριστικό ιδίωμα ιμπρεσιονιστικής υφής. Άλλωστε, η έμμονη ενασχόληση της ζωγράφου με τα προβλήματα που δημιουργεί ο διάλογος φωτός και χρώματος ήδη από τις αρχές του 20ού αιώνα ωθεί τον μελετητή στην επαναθεώρηση και επανεξέταση του έργου της πέρα από τα όρια που θέτει ο ακαδημαϊσμός της λεγόμενης «Σχολής του Μονάχου», μέσα στην οποία σαφώς εγγράφεται η Φλωρά-Καραβία.»

Η ζωντανή, καθημερινή, γοητευτική, ιδιαίτερη εικόνα της Αθήνας έτσι όπως την αποτύπωσαν δύο συνεργάτες, φωτογράφος και δημοσιογράφος, που επί χρόνια κάθε μέρα έβλεπαν από ψηλά, πετώντας με ελικόπτερο και αναμετέδιδαν στους ακροατές του ραδιοφώνου την εικόνα της.