Art

Ο Στέφανος Μίλλερ μάς παρουσιάζει τις σημαντικότερες αρχαιολογικές του ανακαλύψεις στη Νεμέα, μια προσωπική αυτοβιογραφία, μια κοινωνική ιστορία με πολλά τοπικά ανέκδοτα περιστατικά, μια περιγραφή της δημιουργίας ενός περιφραγμένου αρχαιολογικού πάρκου 180 περίπου στρεμμάτων, που πλαισιώνεται από κυπαρίσσια, την ανέγερση ενός αρχαιολογικού μουσείου και την ανακάλυψη χιλιάδων αρχαίων τέχνεργων που στεγάζονται σ’ αυτό, την αναβίωση των Νεμέων Αγώνων (www.nemeangames.org), την αναστήλωση έξι κιόνων του Ναού του Νεμείου Διός, που προστέθηκαν στους τρεις που πάντοτε παρέμεναν όρθιοι ―αυτά είναι μερικά μόνο από τα αποτελέσματα του έργου ζωής του συγγραφέα. Η υπερηφάνειά του γίνεται ίσως περισσότερο αισθητή καθώς εξιστορεί τη συμβολή των κατοίκων της περιοχής στην πραγματοποίηση του ονείρου του και την αναπτυσσόμενη υπερηφάνειά τους για το έργο τους, όπως και για το δικό του. Εξηγεί πώς ξεκίνησε το προκαταρκτικό έργο του στην Αθήνα και το Μπέρκλεϋ το 1971 και τις αρχικές του προσπάθειες στον χώρο το 1973. Παραδέχεται ότι, όταν ξεκινούσε, δεν πίστευε πως θα βρισκόταν ακόμα στη Νεμέα, μισό αιώνα μετά, αλλά αυτή η ιστορία έγινε σύντομα αναπόφευκτη. Ίσως δεν είναι σαφές στον αναγνώστη γιατί ένας νεαρός από τη Μεσοδυτική Αμερική, με ελβετο-γερμανική καταγωγή, πέρασε τη ζωή του στην Ελλάδα, ξεκινώντας το 1967, αν και ο Μίλλερ φαίνεται να πιστεύει ότι αυτό είχε προκαθοριστεί. Αλλά, όποια και να ήταν η αιτία, καθώς διαβάζουμε τη Νεμέα και εγώ, μπορούμε να είμαστε ευτυχείς που ο Ιντιάνα Μίλλερ είναι πια Έλληνας πολίτης.

Τί έχει απομείνει από την πολιτική που ακολούθησαν για τον πολιτισμό ο Malraux, o Pompidou και ο Lang, στο διάστημα από το 1959 έως το 1993 ή και μέχρι το 1999 ακόμη; H υπόθεση Landowski – Boulez, η υπόθεση Langlois, το σκάνδαλο της έκθεσης του 1972, ο «οβολός ή μολότοφ» του Maurice Druon, τα ρούχα μάρκας Thierry Mugler που φορούσε ο Ζάκ Λανγκ στην Εθνοσυνέλευση, η υπόθεση με την κιονοστοιχία του Buren, η υπόθεση με την ανάθεση του Πέμπτου καναλιού στον Σύλβιο Μπερλουσκόνι; Τις υποθέσεις αυτές, τα σκάνδαλα, τις άγνωστες έως τώρα ιστορίες, ο Κλωντ Μολλάρ τις συγκεντρώνει σε σύνολα για να αναδείξει ανάγλυφες τις δυνάμεις που μετασχηματίζουν ριζικά την πολιτιστική ζωή: το καινοτόμο πνεύμα των καλλιτεχνών, τα κονδύλια των προϋπολογισμών, τα μήντια, την τοπική αυτοδιοίκηση, το κοινό, τους θεσμούς καλλιτεχνικής εκπαίδευσης, την επαγγελματοποίηση των πολιτιστικών ενασχολήσεων. Ποτέ άλλοτε δεν σημειώθηκαν τόσες ανατροπές σε έναν πολιτικό σχεδιασμό και, ταυτόχρονα, ποτέ άλλοτε δεν επινοήθηκαν με τόση οξυδέρκεια καινοφανείς τρόποι για την άσκηση της πολιτικής και για να βιώσεις την πολιτική. Μέσα από αυτή τη διαδρομή, η πολιτική για τον πολιτισμό, η αναζωογονητική δύναμή της, αποτέλεσε μια εναλλακτική πορεία στην πολιτιστική πολιτική. Στις σελίδες του Από τον Malraux στον Lang παρουσιάζονται επίσης τα πεπρωμένα των υπουργών Πολιτισμού. Στο ζεύγος Ντε Γκωλλ–Μαλρώ αντιπαρατίθεται το ζεύγος Μιττεράν –Λανγκ. Απέναντι στο άγαλμα του Διοικητή του Μαλρώ υψώνεται η εικόνα του Δον Ζουάν του πολιτιστικού που ενσαρκώνει ο Ζακ Λανγκ, στον καλύτερο ρόλο του. Ο Μιττεράν και ο Λανγκ, με την περίπλοκη σχέση τους που αποκρυπτογραφείται με κλειδί μια τεράστια και ανέκδοτη αλληλογραφία, ανανεώνουν σε βάθος την εθνική και τη διεθνή πολιτιστική ζωή, καθώς επίσης το πρόσωπο του γαλλικού σοσιαλισμού. Ο Κλωντ Μολλάρ, σημαντικός παράγοντας επί Πομπιντού και Λανγκ, έγραψε την πρώτη ιστορία της πολιτιστικής πολιτικής, στην Πέμπτη γαλλική Δημοκρατία. Έχοντας ήδη στο ενεργητικό του τη θεσμοθέτηση του κονδυλίου για την κρατική πολιτιστική παρέμβαση, την κατασκευή του κέντρου Πομπιντού, τη θητεία του ως σύμβουλος του Ζακ Λανγκ, την ίδρυση της Αντιπροσωπείας Εικαστικών Τεχνών, ειδικός ο ίδιος σε θέματα πολιτισμού, εδώ μας αποκαλύπτεται με την ιδιότητα του ιστορικού. Κρατώντας πένα οξυδερκή και καυστική, μας ξεναγεί σε μια συλλογή από πορτρέτα των «μεγάλων» του μικρού κόσμου του πολιτισμού και μας ανοίγει τις προοπτικές για τον 21ο αιώνα.

Γεννημένος στο Βέλγιο, ο Φρανς Μαζερέελ (1889-1972) ήταν ένας από τους σπουδαιότερους εξπρεσιονιστές χαράκτες του 20ου αιώνα. Απεικονίζοντας ιδιοφυώς την ανθρώπινη εμπειρία στη σύγχρονη μεγαλούπολη του Βερολίνου, η Πόλη, αυτό το μυθιστόρημα χωρίς λόγια, που αποτελείται από 100 λεπτοδουλεμένες ξυλογραφίες, θεωρείται το αριστούργημά του.
Δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά στη Γερμανία το 1925.
Οι ξυλογραφίες του, αξιοσημείωτης δύναμης και ομορφιάς, αποδίδουν το τεταμένο κλίμα στην ταραγμένη Βαϊμάρη και έχουν πρόγονό τους τα κοινωνιολογικά κείμενα της Μητροπολιτικής αίσθησης του Γκέοργκ Ζίμμελ, συνδιαλέγονται με την κινηματογραφική Μητρόπολη του Φριτς Λανγκ, τα πρώιμα εξπρεσιονιστικά θεατρικά του Μπρέχτ, τις ζωγραφιές του Γκρος και εικονοποιούν τα χρονικά για το Βερολίνο του Γιόζεφ Ροτ και του Βάλτερ Μπένγιαμιν.
Ο Μαζερέελ δημιούργησε ένα νέο είδος εικαστικής ποίησης : το μυθιστόρημα, τη νουβέλα, τη μικρή διήγηση σε εικόνες χωρίς λόγια. Μέσα από κάθε φύλλο, με την απλή αρμονία του μαύρου και του άσπρου, περνά σαν αστραπή ο ιλιγγιώδης ρυθμός του βιαστικού 20ου αιώνα.
Αν τα παλαιότερα βιβλία του ήταν μεγάλα, το τελευταίο του, Η πόλη, είναι κυριολεκτικά μνημειώδες. Με αυτό το έργο ο καλλιτέχνης προχώρησε κατά κάποιον τρόπο από τη σονάτα στη συμφωνία.

Κείμενα
Alfred Hitchcock, Carl T. Dreyer, Fritz Lang, Howard Hawks, Jean Renoir, Luis Buñuel, Michelangelo Antonioni, Orson Welles, Robert Bresson, Roberto Rossellini
Επιμέλεια
André Bazin, Charles Bitsch, Claude Chabrol, Eric Rohmer, Fereydoun Hoveyda, François Truffaut, Jacques Becker, Jacques Doniol-Valcroze, Jacques Rivette, Jean Domarchi, Jean Douchet, Jean-Luc Godard, Maurice Schérer, Michel Delahaye

Ντοκουμέντο του λόγου για τον κινηματογράφο, ο τόμος αυτός περιλαμβάνει συνεντεύξεις με δέκα από τους σημαντικότερους σκηνοθέτες της ιστορίας του: Ρενουάρ, Ροσσελλίνι, Λανγκ, Χίτσκοκ, Χωκς, Μπουνιουέλ, Ουέλλες, Ντράγιερ, Μπρεσσόν, Αντονιόνι.

Οι κατοικίες και όλα τα κτίρια αμιλλώνται μεταξύ τους ως προς τη λειτουργικότητα και τη μεγαλοπρέπεια τους, αποκρυσταλλώνουν όμως εξίσου και τα ανθρώπινα πάθη. Αυτή η ανθολογία κειμένων για την αρχιτεκτονική δεν έχει σκοπό να αμφισβητήσει τις δηλωμένες προθέσεις τους ούτε να καταστεί ευρετήριο αρχιτεκτονικών στυλ και τάσεων. Δεν αντιπαραθέτει θεωρίες ούτε αποτελεί πραγματεία περί αναλογιών η παρουσίαση των νέων δυνατοτήτων που προσφέρει η τεχνολογική εξέλιξη. Θέλει να αποτίσει φόρο τιμής, μέσω μιας ποικιλίας μαρτυριών, σε έναν κλάδο που επιβάλλεται με τα έργα στο βλέμμα μας. Το βιβλίο προτείνει έναν γενικότερο στοχασμό δομημένο γύρω από προσωπικές εντυπώσεις –χωρίς να παραλείψουμε και κάποια εμβληματικά κείμενα που αφορούν ονειρικά και φανταστικά κτίρια–, ευνοώντας μια ποικιλία τόνων και χρωματισμών, έναντι των στείρων δογματικών παρουσιάσεων, ακολουθώντας, θα μπορούσαμε να πούμε, τον Ρώσο ποιητή Ossip Mandelstam στην επιθυμία του να ακούσει «τον αχό και τη γέννηση της εποχής». Δίνεται λοιπόν εδώ ο λόγος σε μερικούς από εκείνους που συνέβαλαν στη δημιουργία των χώρων στους οποίους έχει σφυρηλατηθεί η ιστορία του ανθρώπου. Και από το πολυφωνικό τραγούδι τους κάποιοι ακούγονται πιο δυνατά από άλλους: Leon Battista Alberti, Alvar Aalto, Walter Gropius, G.E. Haussmann, Victor Hugo, Friedensreich Hundertwasser, Alfred Kubin, Adolf Loos, Lewis Mumford, Le Corbusier, Christian de Portzamparc, Jean Prouve, Camillo Sitte, Viollet-le-Duc, Frank Lloyd Wright, Hassan Fatih, Renzo Piano...

Δεν είναι απαραίτητο να μάθεις πώς παράγονται οι ήχοι – ένα άγγιγμα του πλήκτρου αρκεί και αυτό θα αρχίσει να τραγουδά. Τόσο απλά. Το πιάνο έχει αυτή την ιδιαιτερότητα σε σχέση με τα υπόλοιπα όργανα. Τα ογδονταοκτώ του πλήκτρα, ορατά με μια ματιά, προσφέρονται για τους άπειρους πιθανούς συνδυασμούς του μέλλοντος και του παρελθόντος της δυτικής μουσικής. Αύταρκες, επιβλητικό, μοναχικό, είναι το όργανο του βιρτουόζου και το εργαλείο του διευθυντή ορχήστρας, ικανό να συμπυκνώσει όλη την πολυπλοκότητα μιας όπερας ή συμφωνίας.

Το πιάνο συναρπάζει, και όχι μόνο τους μουσικούς. Ο Ρουσσώ, ο Ντιντερό, ο Φλωμπέρ, ο Φοντάνε, όπως και ο Τολστόι, η Τζέην Ώστιν, ο Ζολά, η Ζωρζ Σαντ, ο Βερλαίν ή ο Προυστ έγραψαν για το πιάνο. Μουσικοί και συνθέτες υπέκυψαν στον πειρασμό να γράψουν και εκείνοι. Πρώτα ο Μότσαρτ και ύστερα ο Μπερλιόζ, ο Ρόμπερτ και η Κλάρα Σούμαν, ο Λιστ και άλλοι. Όλος ο 19ος αιώνας ανέπτυξε έναν στοχασμό γύρω από το νέο, ογκώδες, φλογερό και μαγικό όργανο. Ο 20ος  αιώνας παραμένει γοητευμένος από αυτό, όπως μας δείχνουν τα κείμενα του Τόμας Μανν, του Βιάν, της Σαγκάν, της Κολέτ, της Ντυράς ή του Άλφρεντ Μπρέντελ. Όσο για τον 21ο αιώνα, συγγραφείς όπως ο Εσενόζ και ο Μπαρνς διαιωνίζουν τον απόηχό του.

Η σημειωτική των κόμικς είναι ένα πεδίο το οποίο έχει εξετασθεί ελάχιστα. Αυτό το βιβλίο θέτει τις βάσεις της έρευνας, ξεκινώντας από τις κλασικές έννοιες της εκφοράς και της αφηγηματικότητας, για να συμπεριλάβει το ιδιαίτερο νόημα της αφήγησης μέσω των κόμικς. Το κάνει μέσα από τις αναλογίες και τις αντιπαραθέσεις που προκύπτουν από τη σύγκριση με τον κινηματογράφο και το μυθιστόρημα. Στη συνέχεια ερευνά τα γραφικά χαρακτηριστικά των κόμικς στην ιδιόμορφη αλληλεπίδραση που αναπτύσσεται μεταξύ εικόνας και γραφής. Καταλήγει με τη δημιουργία του ρυθμού, τη διαχείριση της προσοχής του αναγνώστη και τις τεχνικές καθοδήγησης των αφηγηματικών εντάσεων, που ίσως είναι κοινές σε όλα τα αφηγηματικά είδη, αλλά παρ’ όλα αυτά αποδεικνύονται διαφορετικές ανά περίπτωση.
Το βιβλίο ―που απευθύνεται σε επαρκείς αναγνώστες και ειδικούς― προσπαθεί να αντιμετωπίσει με έναν απλό τρόπο ιδιαιτέρως πολυσύνθετα προβλήματα, αντιπαραβάλλοντας μια θεωρία του κειμένου σε μορφή κόμικς με τις υπάρχουσες θεωρίες του κινηματογράφου, του μυθιστορήματος και του ποιητικού κειμένου.

Το βιβλίο επιχειρεί να περιγράψει, να αναλύσει και να ερμηνεύσει τη διαδικασία ανάδυσης και εδραίωσης του επαγγέλματος και της τέχνης του σκηνοθέτη στο ελληνικό θέατρο, από τις αρχές του 19ου αιώνα έως το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η γέννηση και η εδραίωση της σκηνοθεσίας στην Ελλάδα ήταν μια διαδικασία εξαιρετικά αργή, δύσκολη και επίπονη. Σε πολύ γενικές γραμμές, έπειτα από μια μακρά περίοδο προετοιμασίας -από την εποχή του ελληνικού Διαφωτισμού μέχρι τους Βαλκανικούς Πολέμους- ο Έλληνας σκηνοθέτης αναδύθηκε, τελικά, μέσα από τις μεγάλες ανακατατάξεις που έφερε ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος· και κατόρθωσε να εδραιώσει την παρουσία του στο Μεσοπόλεμο, από τη στιγμή που εντάχθηκε σε μια ευρύτερη προσπάθεια ανασυγκρότησης του θεάτρου της χώρας. Ο νέος παράγοντας της θεατρικής τέχνης συνάντησε δυσκολίες από τη σφοδρή κρίση της εποχής αλλά και αντιδράσεις από το εγχώριο θεατρικό κατεστημένο, που είχαν σημαντικές επιπτώσεις τόσο στη φυσιογνωμία του επαγγέλματος όσο και στο καλλιτεχνικό και ιδεολογικό περιεχόμενο της σκηνοθεσίας. Ωστόσο, στα τέλη της δεκαετίας του 1930, ο νέος καλλιτέχνης του θεάτρου ήταν πλέον μια ιστορική πραγματικότητα για την ελληνική κοινωνία.

ΔΕΚΑΤΕΣΣΕΡΑ ΔΟΚΙΜΙΑ για τις τύχες της έκφρασης απέναντι στην ταραχή των ανθρωπίνων, από το δημοτικό τραγούδι ως τον Καβάφη, τον Μαβίλη, τον Τέλλο Άγρα και τον Ελύτη, από τον Ουίλλιαμ Μπλαίηκ ως την Έμιλυ Ντίκινσον, τον Ουίλλιαμ Μπάτλερ Γέητς, τον Ρόμπερτ Φρόστ και τον Φίλιπ Λάρκιν, από τη στήλη της Αμφαρέτης ως τον Σαίξπηρ και τον Πρίμο Λέβι.

Οι υπερβολές των ποιητών, που ψηλαφούν το φθαρμένο ύφασμα του κόσμου εκεί όπου είναι ακόμα λαμπερό, στον έρωτα, τη φιλία, τη βαθιά αλληλεγγύη των ανθρώπων· και ο κατεδαφιστικός γέλως, όπου ακούγονται τα κουδούνια του γελωτοποιού αλλά και το μαστίγιο της σάτιρας, ίσως αυτές οι δυναμικά αντίρροπες στάσεις να κατεβαίνουν στο ίδιο βάθος πόνου και απορίας και να ενεργοποιούνται από τον ίδιο ηθικό πυρήνα: μια τραγική αντίληψη του κόσμου, η οποία συνομιλεί βαθύτερα με αυτό που η βλοσυρή φιλοσοφία δυσκολεύεται να αναγνωρίσει – το τρομαχτικό ηθικό κύρος της τύχης στις υποθέσεις των ανθρώπων. Δεν αλλάζει σε τίποτε αν την τύχη αυτή την ονομάσουμε χρησμό, μοίρα η πεπρωμένο· ούτε ωφελεί να διαπιστώσουμε, όπως το ακούμε στις Τραχίνιες, κουδέν τούτων ο τι μη Ζευς : δεν υπάρχει τίποτε σ᾽ όλα αυτά που να μην είναι Δίας, δηλαδή εκ θεού. Δεν ωφελεί, γιατί, όπως παρατηρεί ο Ουίλλιαμς, η φράση απλώς καταγράφει την ανεξήγητη αναγκαιότητα, μιαν αναγκαιότητα που μπορεί βεβαίως να αποδοθεί στη δράση των θεών, αλλά, σ᾽ αυτή την περίπτωση, σε θεούς που ούτε εξηγήσεις δίνουν ούτε την παραμικρή σημασία στον πόνο που προκαλούν ..

Το σύντομο μελέτημα του Martin Heidegger "Η τέχνη και ο χώρος" εκδόθηκε το 1969 και μπορεί να θεωρηθεί το "κύκνειο άσμα" του μεγάλου Γερμανού φιλοσόφου. Πρόκειται για μιαν ακόμη ματιά στα δυο αυτά θέματα, που τον απασχόλησαν από τα νεανικά του χρόνια, με συνδετικό κρίκο τώρα τη γλυπτική. Η εμπεριστατωμένη εισαγωγή και τα σχόλια του Γιάννη Τζαβάρα φωτίζουν τόσο την ειδική σκοπιά απ' όπου ο ώριμος στοχαστής θεωρεί τη συνάρτηση χώρου και τέχνης στην ανθρώπινη ζωή όσο και τις διαφοροποιήσεις του έναντι των προηγούμενων προσεγγίσεών του.