Philosophy

Συλλογή κειμένων και συνεντεύξεων του Φουκώ, ανέκδοτων στα ελληνικά, που ξεκινούν με ένα από τα σημαντικότερα κείμενα του γάλλου φιλοσόφου (για τον Ζωρζ Μπατάιγ) και ολοκληρώνονται με ένα εξίσου διάσημο κείμενο για τις ετεροτοπίες. Ανάμεσα στο πρώτο και το τελευταίο κείμενο, μια σειρά παρεμβάσεις φωτίζουν τη διαδρομή του Φουκώ, από τις Λέξεις και τα πράγματα (κι ακόμη νωρίτερα, από τις πρώτες μελέτες για την ψυχολογία και τη λογοτεχνία) μέχρι την Ιστορία της σεξουαλικότητας, από την προβληματική της αρχαιολογίας των επιστημών του ανθρώπου μέχρι την προβληματική της αισθητικής της ύπαρξης και των τρόπων υποκειμενοποίησης.
Η συλλογή κειμένων εστιάζεται κυρίως στην πρώτη και την τελευταία περίοδο του στοχασμού του Φουκώ και περιλαμβάνει ορισμένες από τις σημαντικότερες παρεμβάσεις του γάλλου φιλοσόφου, καθώς και συνεντεύξεις και συζητήσεις για τη φιλοσοφία, την ηθική, τον μαρξισμό, τη γαλλική αριστερά κ.λπ. Ξεχωριστή θέση κατέχει η εκτενής συζήτηση για τον δομισμό και τον μεταδομισμό, όπου ο φιλόσοφος αναφέρεται στην ιστορία του φορμαλισμού και του δομισμού, στην προσωπική του φιλοσοφική διαδρομή, στον καθοριστικό ρόλο του Νίτσε, αλλά και στη σχέση του με τον Φρόυντ και τον Μαρξ, δηλώνοντας επιγραμματικά: `Δεν ήμουν ποτέ φροϋδιστής, δεν ήμουν ποτέ μαρξιστής, δεν ήμουν ποτέ δομιστής`.

ΜΠΕΣΤ ΣΕΛΕΡ ΤΩΝ NEW YORK TIMES Κανείς δεν θα μαντέψει τα όριά σου, εσύ θα τα θέσεις και θα απαιτήσεις να τα σεβαστούν. Τα όρια δεν λένε στους άλλους τι να κάνουν, τους λένε όμως τι θα κάνεις εσύ. Ένας πρακτικός οδηγός με περισσότερα από 130 σενάρια για να βρεις τα λόγια και τις τεχνικές ώστε να θέσεις όρια στις σχέσεις σου: με αφεντικά και συναδέλφους, συντρόφους, συγγενείς, φίλους, γείτονες, αγνώστους και τον εαυτό σου. Το απαραίτητο βιβλίο για να πάψεις να δικαιολογείς και να απολογείσαι, αλλά επιτέλους να κερδίσεις μια ζωή πιο υγιή και ελεύθερη. Χάρη στις διασκεδαστικές ιστορίες και την εμπειρία της συγγραφέα, θα καταφέρεις να αναγνωρίσεις τις ανάγκες σου, να βρίσκεις τις σωστές λέξεις για να επικοινωνήσεις αλλά και τα εφόδια για να μεταμορφώσεις τις σχέσεις σου και την αυτοεκτίμησή σου.

Ένα από τα φιλοσοφικά αριστουργήματα του περασμένου αιώνα, που εξάσκησαν τη μεγαλύτερη επίδραση στο νεώτερο πνεύμα, στην ίδια τη ζωή ακόμα, και που αληθινά πρόσθεσαν νέα κριτήρια στα προηγούμενα και νέες αξίες, ακόμα και νέα συναισθήματα, στάθηκε το "Έτσι μίληαεν ο Ζαρατούστρα" του Φρειδερίκου Νίτσε. Ο ίδιος ο Νίτσε, με το έργο του, την προσωπικότητά του, την ακτινοβολία των ιδεών του, την τόλμη και τον πλούτο των συνθημάτων του, συνοψίζει ένα από τα σπουδαιότερα κεφάλαια της ανθρώπινης παρουσίας πάνω στη γη. Γι' αυτό, η μετάφραση του "Ζαρατούστρα", από τον Άρη Δικταίο, έρχεται να καλύψει, σήμερα, ένα μεγάλο κενό. [...] (Ανδρέας Καραντώνης, ραδιοφωνική ομιλία, 1958)

Πολλές γυναίκες και άνδρες που αναζητούν την ερωτική ευτυχία μαζί βρίσκονται άοπλοι απέναντι στον τρίτο πρωταγωνιστή που εισβάλλει στο σαλόνι τους ή στο κρεβάτι τους: την πατριαρχία. Το βιβλίο αυτό προτείνει μια σειρά από διασαφηνίσεις για ένα ζήτημα που στοιχειώνει τις φεμινίστριες εδώ και δεκαετίες και που επανέρχεται σήμερα στο επίκεντρο του ενδιαφέροντός τους: το ζήτημα του ετεροφυλοφιλικού έρωτα. Στην καρδιά των ρομαντικών μας κωμωδιών, των αναπαραστάσεών μας για το ιδανικό ζευγάρι, κωδικοποιείται συχνά μια μορφή γυναικείας κατωτερότητας που υποβάλλει ότι οι γυναίκες πρέπει να διαλέξουν ανάμεσα στην πλήρη έκφραση του εαυτού τους και την ερωτική εκπλήρωση. Το κοινωνικό ντρεσάρισμα που υφίσταται ο καθένας μας πείθει τους άνδρες ότι όλα είναι δικαίωμά τους, ενώ καταξιώνει την αυταπάρνηση και την αφοσίωση των γυναικών, και, υπονομεύοντας την αυτοπεποίθηση των τελευταίων, παράγει ανισότητες εξουσίας που μπορούν να κορυφωθούν σε μορφές σωματικής και ψυχολογικής βίας. Ακόμα και η στάση που καλούμαστε να υιοθετήσουμε απέναντι στον έρωτα –με τις γυναίκες να μαθαίνουν να τον (υπερ;)εκτιμούν και τους άνδρες να του αρνούνται κεντρική θέση στη ζωή τους– μας προδιαθέτει για σχέσεις που μόνο δυστυχισμένες μπορεί να είναι. Στο σεξουαλικό επίπεδο, τέλος, οι ανδρικές φαντασιώσεις εξακολουθούν να κατακλύζουν τον χώρο της επιθυμίας: πώς μπορούν οι γυναίκες να ξαναβρούν το βλέμμα τους και τη φωνή τους;

«Ἄδηλος ἡμῖν ἡ ἱστορία τοῦ ἀνδρός», έγραφε ο Γεώργιος Ζαβίρας για τον Ευστάθιο Αθανασίου (1766-1831) στο κατώφλι του 19ου αιώνα, όταν συνέτασσε το πρώτο εγχειρίδιο νεοελληνικής προσωπογραφίας. Σήμερα, η ιστορία του τυρναβίτη ιατροφιλόσοφου αναδύεται μέσα από την αλληλογραφία του με τον βιβλιοπώλη Καρλ Σβέτσκε και άλλες πηγές. Ανασυστήνονται οι σπουδές του στη Χάλλη, στα χρόνια μιας επιστημολογικής ανασυγκρότησης της ιατρικής, η μύησή του στον τεκτονισμό και η υιοθέτηση εκ μέρους του ιδεών του Διαφωτισμού και της Γαλλικής Επανάστασης, αλλά και η ζωή του στο Ιάσιο, όπου συμμετείχε σε μια ομάδα δημοκρατικών, εντάχθηκε στην τοπική ελίτ, ίδρυσε με άλλους αστούς ένα ελληνικό τυπογραφείο, συγκρότησε μια από τις μεγαλύτερες ιδιωτικές βιβλιοθήκες στα Βαλκάνια, μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία, και πέθανε σε μια επιδημία χολέρας το 1831. Η ανασύσταση της ιστορίας του Ευστάθιου συμβάλλει κυρίως στην επαγωγική ανίχνευση της ταυτότητας των ιατροφιλοσόφων του όψιμου Διαφωτισμού –των πρώτων εξειδικευμένων επιστημόνων της ελληνικής κοινωνίας– και του ρόλου τους ως μεσολαβητών τόσο στην εισαγωγή σύγχρονης επιστημονικής γνώσης στην καθημερινή και στην πνευματική ζωή, όσο και στη διάδοση νεωτερικών συμπεριφορών και ριζοσπαστικών πολιτικών ιδεών από τη Δύση στον βαλκανικό χώρο, κατά τις τρεις κρίσιμες δεκαετίες πριν από την Ελληνική Επανάσταση.

H "Άγρια σκέψη", δηµοσιευµένη το 1962, περιλαµβάνει την καλύτερη έκθεση των νόµων οι οποίοι, σύµφωνα µε τον Levi-Strauss, διέπουν την ανθρώπινη νόηση στις κοινωνίες χωρίς γραφή. Ως "άγρια σκέψη" ο Γάλλος ανθρωπολόγος όρισε τη µορφή εκείνη της σκέψης που αναδύθηκε κατά τη νεολιθική περίοδο και η οποία οδήγησε στην ανακάλυψη των "τεχνών του πολιτισµού": στην κεραµική, στην υφαντική, στη γεωργία και στην εξηµέρωση των ζώων, δραστηριότητες που εξακολουθούν να αποτελούν τα ερείσµατα της ανθρώπινης ζωής. Η αρχή των ανακαλύψεων αυτών θα πρέπει να αναζητηθεί στην επιµονή της άγριας σκέψης να παρατηρεί την εµπειρική ποικιλοµορφία και να την εκµεταλλεύεται πρωτίστως θεωρητικά, προκειµένου να καταστήσει σηµαίνοντα τον πραγµατικό κόσµο. Σε αντίθεση µε τον δυτικό ορθολογισµό, η σκέψη των µη δυτικών κοινωνιών εξακολούθησε να βασίζεται στα δεδοµένα των αισθήσεων, φτάνοντας µε τον τρόπο αυτό στη δηµιουργία µιας "επιστήµης του συγκεκριµένου". Το όνοµα του Levi-Strauss συνδέεται µε το επιστηµολογικό παράδειγµα της "δοµικής ανθρωπολογίας", το οποίο βασίστηκε στην επιλεκτική µεταφορά ορισµένων αρχών της δοµικής γλωσσολογίας του F. De Saussure, όπως αυτή τροποποιήθηκε από τη φωνολογία των N. Trubetzkoy και R. Jakobson. Η προσέγγιση που εισηγήθηκε ο Levi-Strauss ξεπέρασε τα όρια της ανθρωπολογικής θεωρίας και επηρέασε µια σειρά επιστηµονικούς κλάδους όπως, µεταξύ άλλων, η ψυχανάλυση, η πολιτική θεωρία, η φιλοσοφία ή η λογοτεχνική κριτική. Παρά το γεγονός ότι σήµερα πλέον η δοµιστική προσέγγιση έχει διακλαδιστεί στα ποικίλα µεταδοµιστικά ρεύµατα, το έργο του Levi-Strauss παραµένει "κλασικό", και για τους νέους δρόµους που διάνοιξε για την ανθρωπολογική σκέψη αλλά και για το όραµά του για µια ισότιµη αποτίµηση των πολιτισµικών εκφράσεων όλων των κοινωνικών οµάδων, είτε αυτές ανήκουν στον δυτικό κόσµο είτε στις ταχύτατα εξαφανιζόµενες κοινωνίες των επονοµαζόµενων "αγρίων". Ε.Κ.

"H αγάπη, με την αυστηρή έννοια του όρου που της έχει προσδώσει μια μακρά ιστορική παράδοση, απειλείται και ίσως είναι ήδη νεκρή ή, εν πάση περιπτώσει, βαριά άρρωστη. [...] Μα ποιος μπορεί να είναι ο εχθρός στα πλήγματα του οποίου η αληθινή αγάπη απειλείται να υποκύψει; Είναι ο σύγχρονος ατομικισμός, φυσικά, είναι η έγνοια να προσδιορίζονται τα πάντα με βάση την αγοραστική τους αξία, είναι η ιδιοτέλεια που διέπει στις μέρες μας τη συμπεριφορά των ατόμων. [...] Το βιβλίο αυτό είναι αφενός μια ακαταμάχητη απόδειξη των ελάχιστων προϋποθέσεων της αληθινής αγάπης και αφετέρου ένα είδος εντατικής περιπλάνησης σε όλες τις παγίδες και τις επιθέσεις με τις οποίες ο σημερινός κόσμος, που δεν τον ενδιαφέρουν παρά μόνον οι απολαύσεις και η ναρκισσιστική ικανοποίηση, εξαλείφει τη δυνατότητα για έρωτα".

Από τον πρόλογο του Αλαίν Μπαντιού

Ο Nietzsche ανατρέπει την πλατωνική καταδίκη της τέχνης και φθάνει στο αντίθετο άκρο. Κάνει αισθητική τη φιλοσοφία. Δίνει δηλαδή το προβάδισμα στην αισθητική έναντι της φιλοσοφίας. Θεωρεί (όπως ο Kant) την τέχνη ως αλήθεια. Για τον Nietzsche, ο καλλιτέχνης είναι ένας "αναζητητής αλήθειας". (Με δυο λόγια, πήρε τη δουλειά του φιλόσοφου). Άρα, ο φιλόσοφος πρέπει με τη σειρά του να γίνει καλλιτέχνης -για να αναζητήσει την αλήθεια, που είναι πια το έργο του καλλιτέχνη. Καταλαβαίνουμε τώρα πως η φιλοσοφία πρέπει με τη σειρά της να γίνει αισθητική. (Και η αλήθεια μέθη;)

Στην "Αισθητική μετά τον Nietzsche", το "μετά" δεν είναι χρονικό αλλά δηλώνει σχέση αιτίου και αποτελέσματος. Αν ο Nietzsche έκανε τη φιλοσοφία Αισθητική, αυτό σημαίνει πως με τον Nietzsche η αισθητική έφτασε στο τελείωμά της. Ξεπέρασε τον εαυτό της και έγινε η Φιλοσοφία· ξεπέρασε τον εαυτό της και έγινε η Ζωή. Ολοκληρώθηκε. Μετά τον Nietzsche (μετά, χρονικό), επομένως, η αισθητική μόνο να φθίνει μπορεί, η αξία της αισθητικής μόνο να πέφτει. Θεωρούμε πως ο Nietzsche τελείωσε την αισθητική, η αισθητική τελείωσε στον Nietzsche. (Η τελείωση είναι κι αυτή ένα τέλος.) Μετά τον Nietzsche, η Φιλοσοφία δεν έχει τίποτα περισσότερο, τίποτα πλέον να προσφέρει στην τέχνη. Έτσι, μετά τον Nietzsche, δεν θα είχε κανένα νόημα να ασχοληθούμε με κάποια άλλη ελάσσονα αισθητική φιλοσοφική θεωρία. Μετά τον Nietzsche, μόνο η επιστήμη. Διαλέξαμε την ψυχανάλυση.

Για τον Έγελο, χαρακτηριστικό της μουσικής είναι ότι δίνει μορφή στο αίσθημα ως αίσθημα, ότι κατορθώνει να αποτυπώσει εξωτερικά την ίδια την εσωτερικότητά μας: Μόνον η ποίηση την εκφράζει πληρέστερα, αλλά με τίμημα την αυτοτέλεια της καλλιτεχνικής μορφής.
Ο Έγελος ή Χέγκελ υπήρξε, μετά τον Καντ, ο δεύτερος μεγάλος θεωρητικός του νέου τότε φιλοσοφικού κλάδου της «αισθητικής». Σε αντίθεση με τον Καντ, δεν προσπαθεί τόσο να ορίσει τους υποκειμενικούς όρους υπό τους οποίους λέμε για κάτι ότι είναι «ωραίο», αλλά διερευνά κυρίως τους αντικειμενικούς όρους αυτού του υποκειμενικού αισθήματος με αξίωση καθολικότητας.
Γι' αυτό τον λόγο είναι πολύτιμες οι παραδόσεις του για την κάθε επιμέρους τέχνη, όπως αυτές για τη μουσική, που παρουσιάζει εδώ ο μουσικολόγος Μάρκος Τσέτσος.
Σ' αυτό το από πολλές απόψεις ιδρυτικό κείμενο πρωτοεμφανίζονται έννοιες και διακρίσεις που έχουν έκτοτε καθιερωθεί στην αισθητική της μουσικής, αλλά και άλλες που θα άξιζε να αναπτυχθούν στο μέλλον, όπως τονίζει ο Τσέτσος στο εκτενές σχόλιό του.

Η αιωνιότητα προηγείται του χρόνου με το "πριν" και το "μετά". Στον χρόνο τα πάντα περνούν, ενώ στην αιωνιότητα τα πάντα είναι μονίμως παρόντα χωρίς μέλλον και παρελθόν. Πως όμως να μετάσχουμε στην αιωνιότητα αφού είμαστε στο χρόνο; Οι σημερινοί άνθρωποι βρισκόμαστε πολύ μακριά από τον Πλωτίνο, όμως κάτι κοινό υπάρχει ανάμεσα σε εκείνον και σε εμάς : Σκεπτόμαστε τον χρόνο εν χρόνω .