Biography

«Δεν υπερβάλλω όταν λέω πως υπήρξα φεμινίστρια από το νηπιαγωγείο». Η μεγάλη Χιλιανή συγγραφέας μάς προσκαλεί να τη συνοδεύσουμε σε ένα προσωπικό και συναισθηματικό ταξίδι στο οποίο εξετάζει τόσο τη γυναικεία συνθήκη, όπως τη βίωσε στη διάρκεια της ζωής της, όσο και τη σχέση της με το φεμινιστικό κίνημα, από τη νηπιακή της ηλικία έως σήμερα. Θυμάται πρόσωπα του περιβάλλοντός της που την καθόρισαν, όπως η μητέρα της, η Παντσίτα, η οποία μεγάλωσε μόνη της την ίδια και τα αδέλφια της αφού τους εγκατέλειψε ο πατέρας της, η αδικοχαμένη κόρη της, η Πάουλα, ή η ατζέντισσά της Κάρμεν Μπάλσελς, που υπήρξε φίλη και μέντοράς της. Αναφέρεται τόσο σε εμβληματικές συγγραφείς, όπως η Βιρτζίνια Γουλφ και η Μάργκαρετ Άτγουντ, όσο και σε νεότερες καλλιτέχνιδες που αφυπνίζουν συνειδήσεις, καθώς και σε γυναίκες θύματα βίας οι οποίες, με αξιοπρέπεια και θάρρος, ξαναστέκονται στα πόδια τους και προχωρούν. Αυτές είναι οι γυναίκες της ψυχής της. Χαιρετίζοντας το κίνημα #MeToo και τις πρόσφατες εξεγέρσεις στη Χιλή, η Αλιέντε καταλήγει: «Δεν είμαι έτοιμη να παραδώσω ακόμη τη δάδα μου και ελπίζω να μην είμαι ποτέ. Θέλω ν’ ανάψω τους δαυλούς των εγγονών μου με τον δικό μου. Θα πρέπει να ζήσουν για εμάς, όπως εμείς ζούμε για τις μητέρες μας, και να συνεχίσουν το έργο που δεν μπορέσαμε να ολοκληρώσουμε».

Όταν οι σύμμαχοι απελευθέρωσαν το στρατόπεδο συγκέντρωσης Μάουτχαουζεν, ο Simon Wiesenthal ήταν ανάμεσα στους επιζώντες μέσα σε ένα κτίριο γεμάτο πτώματα. Χάνοντας τη σύζυγο και την οικογένειά του στον πόλεμο και στους θαλάμους αερίων, ο Wiesenthal έβαλε σκοπό της ζωής του να ανακαλύψει και να συλλάβει τους ναζί εγκληματίες πολέμου που είχαν σκορπιστεί και κρύβονταν σε όλο τον κόσμο, προκειμένου να τους οδηγήσει ενώπιον της δικαιοσύνης. Ο Wiesenthal έμεινε στην ιστορία ως ο άνθρωπος που ανακάλυψε το κρησφύγετο του Adolf Eichmann στη Νότια Αμερική, ως ένας επίμονος, ακαταπόνητος, ίσως υπερβολικά αφοσιωμένος ερευνητής. Τον αποκάλεσαν «εμμονικό εκδικητή» και «ανηλεή κυνηγό» των ναζί, όμως το πορτρέτο του από τον Joseph Wechsberg, δημοσιογράφο του The New Yorker, σκιαγραφεί ακριβώς το αντίθετο: έναν συμπονετικό άνθρωπο που δεν δίστασε να θέσει τη ζωή και την ψυχική του υγεία σε κίνδυνο, να θυσιάσει τα πάντα, προκειμένου να προστατέψει τους συνανθρώπους του και να φροντίσει ώστε να αποδοθεί δικαιοσύνη. Και όλα αυτά σε πείσμα των εναπομεινάντων υποστηρικτών των ναζί, κάποιων κυβερνήσεων που δεν έβλεπαν με καλό μάτι την προσπάθειά του, αλλά και του μεγαλύτερου εχθρού στο πέρασμα του χρόνου: της λήθης. Μια συγκλονιστική ιστορία που μπορεί να διαβάζεται ως αστυνομικό θρίλερ, είναι όμως πολύ περισσότερα από αυτό.

Αναλαμβάνω κάτι που δεν έχει γίνει ποτέ στο παρελθόν, ούτε και πρόκειται να βρει στο μέλλον μιμητές. Θέλω να δείξω στους συνανθρώπους μου έναν άνθρωπο σε όλη τη φυσική του αλήθεια· και ο άνθρωπος αυτός θα είμαι εγώ. Μόνο εγώ. Την καρδιά μου τη νιώθω και τους ανθρώπους τους ξέρω. Δεν μοιάζω με κανέναν από όσους συνάντησα. Τείνω να πιστεύω πως δεν μοιάζω με κανέναν από όσους υπάρχουν. Κι αν δεν είμαι καλύτερος, είμαι οπωσδήποτε αλλιώτικος. Το αν η φύση έκανε καλά ή άσχημα που έσπασε το καλούπι μες στο οποίο με έχυσε είναι κάτι που δεν μπορεί να το κρίνει κανείς προτού με διαβάσει. Όποτε κι αν ηχήσει η σάλπιγγα της κρίσεως, εγώ θα έρθω με το βιβλίο αυτό στο χέρι. Θα παρουσιαστώ ενώπιον τού ανώτατου κριτή και θα πω με παρρησία: "Ιδού τι έπραξα, τι σκέφτηκα, τι υπήρξα. Είπα το καλό και το κακό με την ίδια ευθύτητα. Δεν αποσιώπησα τίποτα άσχημο, δεν πρόσθεσα τίποτα όμορφο, κι αν έτυχε να βάλω μερικά ασήμαντα διανθίσματα, το έκανα μόνο για να καλύψω κάποια κενά της μνήμης μου· υπέθεσα πως ήταν αλήθεια κάτι που ήξερα πως θα μπορούσε να είναι, αλλά ποτέ κάτι που ήξερα ότι δεν είναι. Παρουσιάστηκα αυτός ακριβώς που υπήρξα· ελεεινός και κατάπτυστος, όποτε ήμουν, καλός, υψηλόφρων, υπέροχος, όποτε ήμουν. Φανέρωσα τα βάθη της ψυχής μου όπως τα έβλεπες εσύ. "Ύψιστε, κάλεσε γύρω μου το αμέτρητο πλήθος των συνανθρώπων μου· να ακούσουν τις εξομολογήσεις μου, να φρίξουν με τις ατιμίες μου, να ντραπούν για τα βάσανά μου. Και ο καθένας στη σειρά να ξεσκεπάσει την ψυχή του ενώπιον του θρόνου σου με την ίδια ειλικρίνεια· και ας βρεθεί έστω κι ένας που να μπορέσει να πει: Εγώ ήμουν καλύτερος απ' αυτόν". (Ζ. Ζ. Ρουσσώ) Οι Εξομολογήσεις (1782/1789) είναι αναμφίβολα το πιο δημοφιλές και πρωτότυπο έργο του Ζαν Ζακ Ρουσσώ. Γραμμένο σε διάστημα μιας πενταετίας περίπου (1765-1770), απόρροια της επείγουσας ανάγκης του συγγραφέα να μιλήσει για την ταραχώδη ζωή του και συγχρόνως να εκθέσει χωρίς περιστροφές τα συναισθήματα, τις βαθύτερες σκέψεις και τα ανομολόγητα πάθη του, το ασυνήθιστα προσωπικό αυτό κείμενο αναγνωρίζεται σήμερα ως το πρώτο μείζον αυτοβιογραφικό έργο της νεωτερικότητας. Από ιστορική σκοπιά, η τεράστια φήμη του έργου φαίνεται απολύτως δικαιολογημένη. Επιχειρώντας την παράτολμη κατάδυση στον εσωτερικό του κόσμο, ο Ρουσσώ δεν καθιστά απλώς τον ιδιωτικό βίο νόμιμο αντικείμενο αφήγησης· στην πραγματικότητα, εγκαινιάζει τον νεωτερικό τρόπο αντίληψης του εαυτού και διανοίγει ένα από τα πιο γόνιμα και παραγωγικά πεδία γραφής στην ιστορία της λογοτεχνίας.

Στις 27 Ιανουαρίου 1837, ο μέγιστος Ρώσος ποιητής Αλεξάντρ Σεργκέγιεβιτς Πούσκιν τραυματίζεται θανάσιμα κατά τη διάρκεια μιας μονομαχίας και πεθαίνει δύο μέρες αργότερα. Τα γεγονότα που εκτυλίχθηκαν κατά τη διάρκεια των δύο αυτών ημερών και συγκλόνισαν τις καρδιές όλων των Ρώσων, περιγράφονται υπό τύπον επιστολής προς τον πατέρα του ποιητή από τον στενό φίλο του Πούσκιν, τον επίσης ποιητή Βασίλι Ζουκόφσκυ. Υποβλητικό και συγκινητικό, το κείμενο του Ζουκόφσκυ μας δίνει μια εικόνα των τελευταίων στιγμών του Πούσκιν και μας κάνει να νιώσουμε τον σπαραγμό ενός ολόκληρου λαού την ώρα που θρηνεί αποχαιρετώντας τον αγαπημένο του βάρδο.

Σε χρόνο ανύποπτο η Στέλλα με ρώτησε: «Πριν τα τετρακόσια χρόνια σκλαβιάς στους Τούρκους ποιος ήταν Πρωθυπουργός της Ελλάδος;» Το θέμα με αφορούσε σχεδόν προσωπικά. Συνηθισμένος από περιπτώσεις φοιτητών που δεν γνωρίζουν τί ήταν η Παλαιά Διαθήκη ή ποιος ήταν ο Γρηγόριος Ε`, επιστράτευσα τα απαραίτητα αποθέματα ψυχραιμίας για να της απαντήσω: «Πριν τους Τούρκους δεν υπήρχε ελληνικό κράτος, όπως το ξέρουμε σήμερα. Οι περιοχές που σήμερα βρίσκονται μέσα στα όρια της ελληνικής επικράτειας ανήκαν σε μία αυτοκρατορία». «Άντε καλέ, κι ο Περικλής τί ήταν; Δεν ήταν Πρωθυπουργός αυτός;» Μαρτυρία. Ούτε μύθος, ούτε ηθογραφία. Μαρτυρία μιας συνάντησης και εν μέρει συμβίωσης μελών μιας μικρής κοινότητος της ελληνικής επαρχίας και ενός πανεπιστημιακού, συντοπίτη τους, που μετά από πολλά χρόνια σε άλλα μήκη και πλάτη χωρικά, τροπικά, διανοητικά, βρίσκεται να περνά τους μήνες της πανδημίας μαζί τους στο χωριό. Μαρτυρία με την έννοια της πληροφόρησης, της φανέρωσης, της βεβαίωσης· και συνάμα, μαρτυρία με την έννοια της προσωπικής εμπλοκής και εμπειρίας, του βιώματος και της εξόδου. Témoin et martyre! Ο Παναγιώτης Δουκέλλης είναι ιστορικός του αρχαίου κόσμου, καθηγητής στο Τμήμα Κοινωνιολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου.

Όταν βρεθεί κανείς στην τελευταία ίσως δεκαετία της ζωής του οφείλει στον εαυτό του μια σύντομη ανακεφαλαίωση των όσων βίωσε μέσα σε μεταλλασσόμενο κέλυφος τα χρόνια που προηγήθηκαν. Από την απόλυτη εξάρτηση της αφετηρίας, μέχρι την ανεξαρτησία της άνδρωσης, την ανακάλυψη της ατέλειας του ενός και έπειτα τη δέσμευση και την υποχρέωση απέναντι στην οικογένεια που δημιουργεί ο ίδιος.

Μετά έρχεται η απατηλή μετάθεση της ύπαρξης στον στίβο της κοινωνικής αναγνώρισης. Στο στάδιο αυτό κινδυνεύει να υποστεί ο άνθρωπος τη χειρότερη φθορά από ό,τι σε όλα τα προηγούμενα μαζί. Παραδέχομαι υστέρηση στην αρετή της μετριοπάθειας που υποδείκνυε ο Αριστοτέλης για να προσεγγίσουμε τη μεσότητα. Θεωρώ όμως ότι δεν υστέρησα σε θάρρος σε τουλάχιστον δύο περιστάσεις, όταν αντιμετώπισα άτομα που κρατούσαν στα χέρια τους το μέλλον μου και υπερασπίστηκα την άποψή μου με επιμονή. Στη δικαιοσύνη και τη μεγαλοψυχία, που είναι οι αρετές της σοφίας, δεν μπορώ να ισχυριστώ ότι έχω μεγάλες επιδόσεις.

Μου είναι ακόμα αδύνατο να αποφανθώ για τον αντίκτυπο της ύπαρξής μου στους άλλους. Ξέρω ότι αγάπησα όσο μπορούσα τη σύντροφό μου και τα παιδιά μου, αλλά και συγγενείς και φίλους. Για τα υπόλοιπα, όπως είπε και ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες, ξέρω ελάχιστα. Ούτε καν την ημερομηνία του θανάτου μου.

Το κείμενο του βιβλίου αυτού δεν αποτελεί απλώς πηγή βιογραφικών πληροφοριών και κάποιων αισθητικών κρίσεων, ούτε και μόνο ένα μνημείο μεταφραστικής και γλωσσικής αγωγής για την παράδοσή μας. Εδώ παρακολουθούμε ακόμη και τον κεντρικό ήρωα να μιλάει για τον εαυτό του· ο συγγραφέας βλέπει απ' έξω (και μεταθανάτια) αυτόν τον "μονόλογο" και προσθέτει τη δική του εξομολόγηση· την όλη παράσταση θεωρεί εκ των υστέρων και από σημαίνουσα απόσταση χρόνου ο μεταφραστής, που αφήνει κι ένα πιθανό σχόλιο στην ίδια τη ζωή του· κι εμείς προσερχόμαστε, με την προνομία του τελευταίου ματιού, να στοχαστούμε πάνω στους κονωνικούς όρους της δημιουργίας και στο βαθμό που η τέχνη διαπλέκεται με τη ζωή και ίσως την ορίζει.

Σε ηλικία τριάντα έξι χρόνων, στην ακµή της καριέρας του ως νευροχειρουργού, ο Πολ Καλανίθι διαγνώστηκε µε καρκίνο του πνεύµονα στο τέταρτο στάδιο. Τη µια µέρα ήταν ένας γιατρός που φρόντιζε τους ετοιµοθάνατους και την άλλη ένας ασθενής που έπρεπε να αγωνιστεί για τη ζωή του. Κι έτσι, ξαφνικά, το µέλλον που εκείνος και η γυναίκα του είχαν ονειρευτεί σβήστηκε για πάντα. Το "Όταν η ανάσα γίνεται αέρας" είναι το χρονικό της µεταµόρφωσης του Πολ Καλανίθι από έναν αφελή φοιτητή της ιατρικής που, όπως έγραφε, "ήθελε µε πάθος να δώσει απάντηση, δεδοµένου ότι όλοι οι οργανισµοί πεθαίνουν, στο τι είναι αυτό που κάνει µια ζωή πλήρη νοήµατος" σ’ έναν νευροχειρουργό του Στάνφορντ µε ειδίκευση στο πιο καίριο όργανο της ανθρώπινης ταυτότητας, τον εγκέφαλο, και τέλος σ’ έναν ασθενή και νέο πατέρα αντιµέτωπο µε την ίδια τη θνητότητά του. Τι δίνει αξία στη ζωή ώστε να τη ζεις σε πείσµα του θανάτου; Τι κάνεις όταν το µέλλον παύει πια να είναι µια σκάλα προς τους στόχους που έχεις θέσει στη ζωή σου και ξεφουσκώνει µέσα σ’ ένα αέναο παρόν; Τι σηµαίνει ν’ αποκτάς ένα παιδί, να µεγαλώνεις µια καινούρια ζωή, ενώ µια άλλη, η δική σου, αργοσβήνει; Ο Πολ Καλανίθι πέθανε τον Μάρτιο του 2015 ενώ έγραφε τις τελευταίες σελίδες του βιβλίου του. Τα λόγια του ζουν σαν ένας οδηγός, σαν ένα δώρο προς όλους εµάς. "Άρχισα να συνειδητοποιώ ότι, καθώς ερχόµουν αντιµέτωπος µε την ίδια µου τη θνητότητα, υπό µία έννοια τίποτα δεν άλλαζε και ταυτόχρονα άλλαζαν τα πάντα" έγραψε. "Έξι λέξεις του Σάµουελ Μπέκετ άρχισαν να επαναλαµβάνονται µέσα στο κεφάλι µου: 'Δεν µπορώ να συνεχίσω. Θα συνεχίσω'". Το "Όταν η ανάσα γίνεται αέρας" είναι ένας αλησµόνητος, θετικός και αισιόδοξος στοχασµός απέναντι στην πρόκληση της αντιµετώπισης του θανάτου και στη σχέση ανάµεσα στον γιατρό και στον ασθενή, από έναν σπουδαίο συγγραφέα που υπήρξε και τα δύο.

Το βιβλίο αυτό είναι μια συναρπαστική εξιστόρηση της ζωής και του έργου του μεγαλοφυούς Λονδρέζου ποιητή, ζωγράφου και χαράκτη Ουίλλιαμ Μπλέικ (1757-1827). Ο βραβευμένος βιογράφος και λογοτέχνης Peter Ackroyd αποκαλύπτει την αληθινή φύση της ζωής και της τέχνης του Μπλέικ: Αρνείται τον ισχυρισμό ότι το οραματικό –ποιητικό και εικαστικό– έργο του Μπλέικ είναι απλώς ο προάγγελος του αγγλικού ρομαντισμού και το ερμηνεύει δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στο απώτατο μα και κοντινό παρελθόν από το οποίο πήγασε. Διαψεύδοντας την αβασάνιστη μομφή για την «τρέλα» του Μπλέικ, ο Ackroyd μάς προσφέρει ένα εμβριθές, τεκμηριωμένο και ολοκληρωμένο πορτρέτο του ποιητή, ζωγράφου και χαράκτη, όπου η φαντασία, η ευρηματικότητα, η ατέρμονη δουλειά και η στέρεη γνώση της τέχνης του παρελθόντος αποδεικνύονται τα βασικά γνωρίσματα τα οποία συνδύασε ο Μπλέικ προκειμένου να δημιουργήσει το έργο του. Ο Ουίλλιαμ Μπλέικ, που στην εποχή του αντιμετώπισε τη χλεύη και την περιθωριοποίηση, ανήκει σήμερα στους κολοσσούς της παγκόσμιας τέχνης, μια θέση που, όπως κατορθώνει να αποδείξει ο Ackroyd, αναμφίβολα του αξίζει.

 

«Πυκνό, σαφές και ευφυές […] θα μείνει σίγουρα κλασικό στο είδος του». Harpers & Queen

«Ένα θαυμάσιο, ευφάνταστο έργο […] σαγηνευτικό». Ruth Rendell

«Απολαυστικό […] διαθέτει όλη τη χαλαρωτική δύναμη και την ψυχολογική ένταση ενός μυθοπλαστικού έργου». Daily Telegraph

«Λαμπερό και εμβριθές […] θα προσφέρει γνώση σε πολλούς αναγνώστες και θα τους κάνει να διαβάσουν ξανά τα ποιήματα». John Carey, Sunday Times