Art

Μέχρι πόσων χρόνων μπορείς να θεωρείσαι νέος καλλιτέχνης; Ποια είναι η δουλειά ενός κιουρέιτορ; Τι είναι οι εναλλακτικοί χώροι; Τι ρόλο παίζουν οι συλλέκτες; Αυτά και πολλά ακόμα ερωτήματα βρίσκουν απαντήσεις στο κωμικό αυτό expose του κόσμου της ελληνικής τέχνης, γραμμένο από έναν άνθρωπο που τον έχει ζήσει από την πρώτη γραμμή. Τα είκοσι τέσσερα γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου φιλοξενούν αντίστοιχα λήμματα και έννοιες που ξεδιπλώνουν το ελληνικό εικαστικό σύστημα και τους μηχανισμούς του. Γραμμένο με χιουμοριστική διάθεση, αλλά και με αγάπη απέναντι στην τέχνη και στους εργάτες της, το βιβλίο σκιαγραφεί τους πρωταγωνιστές και αποκωδικοποιεί τα μυστικά και τις πρακτικές που συνθέτουν το εγχώριο εικαστικό τοπίο. Περίπλοκες έννοιες αποδομούνται με πολύ απλά λόγια, ώστε ο καθένας να μπορέσει να ρίξει μια ματιά εκ των έσω στον κόσμο της τέχνης. Η συγγραφέας πηγαίνει ένα βήμα παραπέρα και εικονογραφεί η ίδια τις έννοιες που παρουσιάζει μέσα από σπαρταριστά, ναΐφ σχέδια. Σατιρικό, ενίοτε δηκτικό, αλλά στη βάση του τρυφερό, "Η ελληνική τέχνη από το Α έως το Ω" είναι προϊόν είκοσι πέντε χρόνων ενεργούς ενασχόλησης στο χώρο της τέχνης. Όποια κι αν είναι η σχέση σας με την τέχνη, το μόνο σίγουρο είναι ότι το βιβλίο αυτό θα σας κάνει να γελάσετε.

Μία από τις σταθερές της σύγχρονης εποχής που δύσκολα αμφισβητείται είναι η πανταχού παρουσία της εικόνας, φωτογραφικής ή άλλης, και η ισχυρή επίδρασή της στη διαμόρφωση αντιλήψεων και συμπεριφορών. Όμως, ενόσω ο εικονογραφημένος κόσμος γιγαντώνεται γύρω μας και μέσα μας, ο κριτικός διάλογος γι' αυτόν παραμένει συγκριτικά καθηλωμένος, ειδικά στην ελληνική εκδοχή του. Έτσι ευνοούνται η απλούστευση και η σύγχυση, η άκριτη επιβολή της εμπορευματικής εικόνας, ο οπτικός αναλφαβητισμός. Είναι η φωτογραφία μια εικόνα που πρέπει κανείς να δημιουργεί και να καταναλώνει χωρίς να σκέφτεται και να συζητά γι' αυτήν; Μπορεί να αγνοηθεί η ιστορία και η αισθητική που οπλίζουν τη δημιουργία της και ενορχηστρώνουν την υποδοχή της από το κοινό; Δημιουργείται τελικά η φωτογραφία μέσα σε ένα κοινωνικό και ιδεολογικό κενό; Η ανθολογία αυτή επιχειρεί να σκιαγραφήσει το πλαίσιο λόγου της ελληνικής φωτογραφίας με κείμενα και δοκίμια των ερευνητών, επιμελητών και θεωρητικών Κωστή Αντωνιάδη, Νίνας Κασσιανού, Φανής Κωνσταντίνου, Κωστή Λιόντη, Αλεξάνδρας Μόσχοβη, Ειρήνης Μπουντούρη, Νίκου Παναγιωτόπουλου, Ηρακλή Παπαϊωάννου, Πηνελόπης Πετσίνη, Πλάτωνα Ριβέλλη και Γιάννη Σταθάτου. Η συγκρότησή της συνοδεύτηκε από την πεποίθηση ότι η έρευνα και η κριτική σκέψη όχι μόνο δεν αναιρούν αλλά εντείνουν την απόλαυση που προσφέρει η φωτογραφία, συμβάλλοντας στη δημιουργία κριτηρίων για την κατανόησή της αλλά και επιχειρημάτων σε έναν διεπιστημονικό διάλογο. Στόχοι όπως αυτοί βέβαια παραμένουν απολύτως συμβατοί με την ίδια τη χαρά της ανάγνωσης, που κυοφορείται μέσα από την εκφραστική ιδιαιτερότητα κάθε συγγραφέα.

Στην κριτική και την ιστοριογραφία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, καθώς και σε εκείνες της τέχνης, η έννοια της «γενιάς» έχει χρησιμοποιηθεί ευρέως τόσο για την περιοδολόγησή τους, όσο και για τον προσδιορισμό μιας πληθώρας «γενιών» λογοτεχνικών ή καλλιτεχνικών. Εντούτοις, η βασική διεθνής βιβλιογραφία και θεωρητική συζήτηση σχετικά με την έννοια αυτή αγνοείται σχεδόν ολοσχερώς. Ως εκ τούτου, θεωρώ πως εκκρεμούν αναπάντητα μια σειρά από θεμελιακά ερωτήματα: Πώς ορίζεται μια λογοτεχνική ή καλλιτεχνική «γενιά»; Πότε και πώς συγκροτείται; Ποια ηλικιακά όρια έχει; Ποιους περιλαμβάνει; Πόσα χρόνια διαρκεί και είναι ενεργή ως «γενιά»; Οι «γενιές» εμφανίζονται σποραδικά ή έχουν κανονική περιοδικότητα; Πώς διαδέχεται η μία «γενιά» την άλλη; Οι «γενιές» γεννιούνται ή γίνονται; Ποια είναι η σχέση της βιολογικής ηλικίας με τη λογοτεχνική ή καλλιτεχνική; Ποιες είναι οι αντιστοιχίες και οι σχέσεις των συνήλικων λογοτεχνικών, καλλιτεχνικών, επιστημονικών, πολιτικών και ευρύτερα κοινωνικών «γενιών» μεταξύ τους; Οι «γενιές» συγκροτούνται και δρουν πραγματικά και συνειδητά στο ιστορικό γίγνεσθαι της εποχής τους ή είναι επινοήσεις των ιστορικών, που τις κατασκευάζουν εκ των υστέρων; Οι «γενιές» είναι υπαρκτές και δρώσες κοινωνικές οντότητες στο πεδίο της ιστορίας ή είναι «τόποι μνήμης»; Στην παρούσα μελέτη επιχειρώ μια κριτική επισκόπηση των γενεακών θεωριών και συστημάτων περιοδολόγησης της ιστορίας, της ιστορίας της λογοτεχνίας και της ιστορίας της τέχνης, από τα τέλη του 18ου αιώνα μέχρι σήμερα. Παρουσιάζονται αρχικά στην ανέλιξή τους οι σχετικές εμπειρικές αντιλήψεις από τον Βολταίρο και τον Ιμμάνουελ Καντ μέχρι τους Σαρλ Σενιομπός και Βίλχελμ Ντιλτάυ· στη συνέχεια αναλύονται οι διαδοχικές γενεακές θεωρίες και τα συστήματα περιοδολόγησης της ιστορίας της λογοτεχνίας και της ιστορίας της τέχνης που διατυπώθηκαν από τους Φρανσουά Μαντρέ, Ορτέγκα υ Γκασσέτ, Βίλχελμ Πίντερ, Καρλ Μάννχαϊμ, Ερνστ Μπλοχ, Αλμπέρ Τιμπωντέ, Άρνολντ Χάουζερ, Πιερ Μπουρντιέ, Πιερ Νορά κ.ά. Προσπαθώ, τέλος, να ιστορικοποιήσω τις παραπάνω θεωρίες ως προς την αλληλουχία και τις αποκλίσεις/διαφοροποιήσεις τους, καθώς και τη διαλεκτική τους αντιπαράθεση εντός του εκάστοτε εννοιολογικού τους πλαισίου.

Η Παρισινή Κομμούνα αποιελεί ένα κοσμοϊστορικό γεγονός που συγκλόνισε την ανθρωπότητα ωςη πρώτη προσπάθεια της εργατικής τάξης ν' ανατρέψει τη δικτατορία του κεφαλαίου, να καταργήσει την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο και να εγκαθιδρύσει τη δική της εξουσία. Η εξέγερση της 18ης Μάρτη 1871, το έργο και η ζωή της Κομμούνας του Παρισιού για 72 μέρες, αλλά και η ηρωική υπεράσπισή της ενάντια στα σχέδια της αστικής τάξης από τους άντρες, γυναίκες και παιδιά του επαναστατημένου Παρισιού αποτέλεσαν και αποτελούν ακόμα, παρά την ήττα της Κομμούνας, ένα λαμπρό φάρο για το διεθνές εργατικό κι επαναστατικό κίνημα. Η Σύγχρονη Εποχή με αυτήν την έκδοση φιλοδοξεί ν' αναδείξει μια ιδιαίτερη πλευρά που έπαιξε ρόλο στην πολιτική πάλη εκείνων των ημερών: Τις γελοιογραφίες της περιόδου που γνώρισαν ευρεία διάδοση μέσω του Τύπου, των προπαγανδιστικών υλικών, αφισών και ειδικών εκδόσεων. Ο αναγνώστης θ' ανακαλύψει το πώς η δημιουργική σύνθεση των καλλιτεχνών με το έντονα σατιρικό τους ύφος αποκάλυπτε εύστοχα την κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα της εποχής, το ρόλο που διαδραμάτισαν τα έργα τους στην ιδεολογική και πολιτική πάλη, καθώς και τα τεχνικά κι εκφραστικά μέσα, τους τρόπους και τα μοτίβα με τα οποία αναδείκνυε κάθε γελοιογράφος το περιεχόμενο στα έργα του.

Το "Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο" του Μαρσέλ Προυστ είναι ένα από τα πιο βαθιά εικαστικά έργα της Δυτικής λογοτεχνίας, ένα μυθιστόρημα στο οποίο περιγράφονται λεπτομερώς οι άνθρωποι, τα ήθη και οι τέχνες τους. Η γραφή του Προυστ βρίθει από αναφορές σε ζωγράφους και έργα ζωγραφικής: το μυθιστορηματικό πρόσωπο του Ελστίρ είναι βασισμένο στους ζωγράφους James Whistler, Paul Helleu και Alexander Harrison η όψη του νεαρού Μπλοκ παρομοιάζεται με την προσωπογραφία του Μωάμεθ Β΄ δια χειρός Τζεντίλε Μπελλίνι η Οντέτ ντε Κρεσύ σαγηνεύει τον Σουάν επειδή μοιάζει με μια μορφή σε νωπογραφία του Μποττιτσέλλι. Ακόμα και η δευτερεύουσα φιγούρα της κυρίας Μπλατέν γίνεται στόχος μιας προυστικής σκανταλιάς, όταν περιγράφεται σαν να είναι "ολόιδια με το πορτραίτο του Σαβοναρόλα από τον Φρα Μπαρτολομμέο".
Ο οδηγός αυτός του Eric Karpeles, πλούσια εικονογραφημένος και περιεκτικός, προσφέρει στον αναγνώστη μια οπτική πανδαισία, καθώς αποτυπώνει τη στενή σχέση ανάμεσα στη ζωγραφική και στη λογοτεχνία στο αριστούργημα του Προυστ. Ο Karpeles έχει ταυτοποιήσει και εντοπίσει όλους τους πίνακες στους οποίους ο Προυστ κάνει συγκεκριμένες αναφορές. Όταν αναφέρεται απλώς το όνομα ενός ζωγράφου για να καταδειχθεί μια ορισμένη διάθεση ή εμφάνιση, ο Karpeles έχει επιλέξει ένα χαρακτηριστικό έργο για να εικονογραφήσει την εντύπωση που ο Προυστ προσπαθεί να μεταδώσει. Οι άγγελοι του Μποττιτσέλλι, οι εταίρες του Μανέ, οι πολεμιστές του Μαντένια και οι άγιοι του Καρπάτσιο στέκουν ανάμεσα στα Νούφαρα του Μονέ και τις γκραβούρες των Απόψεων της Ρώμης του Πιρανέζι, ενώ η διαυγής εισαγωγή και τα αναλυτικά σχόλια του Karpeles καταδεικνύουν τη σημασία που έχουν όλα αυτά για τον Προυστ. Οι εκτεταμένες σημειώσεις και το περιεκτικό ευρετήριο όλων των ζωγράφων και των έργων που αναφέρονται στο μυθιστόρημα παρέχουν μια ανεκτίμητη πηγή πληροφοριών στον αναγνώστη που ταξιδεύει στο "Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο" για πρώτη ή για πέμπτη φορά.
Με περισσότερα από διακόσια έργα ζωγραφικής, σχέδια και χαρακτικά -σε εξαιρετικής ποιότητας αναπαραγωγές- και συνοδευτικά αποσπάσματα από τη μετάφραση του "Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο", το βιβλίο αυτό είναι μία απαραίτητη προσθήκη στις βιβλιοθήκες των απανταχού φίλων του Προυστ, αλλά κι ένα πανέμορφο βιβλίο από μόνο το

Στις 20 Μαΐου του 1971, στο κλαμπ Tahar Haddad της Τυνησίας, ο Φουκώ δίνει την τελευταία από μια σειρά ομιλιών που ξεκίνησαν το 1967, σχετικά με τη ζωγραφική του Μανέ. Σε αυτήν την τελευταία ομιλία, ο Φουκώ εξετάζει τη συμβολή του Μανέ στην ανατροπή των παραδοσιακών αξιών της ζωγραφικής σχολιάζοντας δεκατρείς πίνακες του Γάλλου ζωγράφου. "Σίγουρα ο Μανέ δεν εφεύρε τη μη αναπαραστατική ζωγραφική, καθώς σε αυτόν όλα είναι αναπαραστατικά, αλλά συνυπολόγισε στην παράσταση τα θεμελιώδη υλικά στοιχεία του καμβά. Ήταν πολύ κοντά στο να ανακαλύψει την εικόνα-αντικείμενο, τη ζωγραφική-αντικείμενο. Κι αναμφίβολα αυτή ήταν η θεμελιώδης προϋπό­θεση για να αποδεσμευτεί κάποια μέρα κανείς πλήρως από την αναπαράσταση και να αφήσει την επιφάνεια να παίζει απλώς με τις καθαρές και απλές ιδιότητές της, τις υλικές της ιδιότητες".

Η Νέλλη Αγγελίδου είναι μια σπάνια, πρωτοφανής περίπτωση στο ελληνικό θέατρο. Συνήθως το θέατρο γίνεται αντικείμενο λατρείας και επιδίωξη αγοριών και κοριτσιών από τη νεαρή τους ηλικία. Έτσι, εισέρχονται στις σχολές ή ανεβαίνουν στο σανίδι ακόμη έφηβοι· και κάθε έφηβος έχει μια ορμή, ένα συναισθηματικό ελατήριο, συχνά ακατέργαστα και αδιαμόρφωτα. Η Αγγελίδου μπήκε στη σχολή του Θεάτρου Τέχνης κι εμφανίστηκε στη σκηνή, αφού είχε ήδη έγγαμο βίο, και παιδί που δε χρειαζόταν πλέον τη μητρική φροντίδα. Δε θα εξετάσω τώρα εδώ ποιες επιθυμίες πιθανόν χαλιναγώγησε, ποιες δημιουργικές δυνάμεις τιθάσευσε και πώς αυτή η χρονίζουσα κυοφορία διοχετεύτηκε, ώστε να δημιουργήσει μια δυναμική ωριμότητα. Όλοι εμείς που είδαμε την Αγγελίδου να εμφανίζεται ως ώριμη γυναίκα σε πρώτους ρόλους στο Υπόγειο του Κουν, είχαμε την ευκαιρία να εκπλαγούμε με τη σιγουριά, τη στερεότητα και την ισορροπία μιας ηθοποιού που, ενώ είχε μικρή σκηνική πείρα, διέθετε μεγάλα αποθέματα συναισθηματικής περιουσίας, που αναπτύσσονταν στη σκηνή με βεβαιότητα και με μέτρο.

Το βιβλίο αυτό συνδέεται με τον πανηγυρικό εορτασμό για την επέτειο των δέκα χρόνων αδελφοποίησης της γαλλικής πόλης Villeneuve-lez-Avignon με το Γύθειο, τον οποίο έχει προγραμματίσει ο εξαιρετικά δραστήριος γαλλοελληνικός σύλλογος "Ελιά". Ως θέμα αυτής της εορταστικής επετείου επιλέχθηκε η θάλασσα, απόλυτα συνυφασμένη με την ίδια την Ελλάδα και την ιστορία της, έτσι όπως εικονογραφείται με ιδανικό τρόπο στην αρχαία ελληνική κεραμική. Δεν είναι τυχαίο επίσης ότι τα αγγεία που διακρίνονται για τον πλούτο της διακόσμησης και την ποικιλία των σχημάτων τους οφείλουν την ευρεία διάδοσή τους εκτός Ελλάδος στους θαλάσσιους δρόμους. Πάμπολλα αγγεία -αττικά και κορινθιακά- είχαν διοχετευτεί, ως γνωστό, στις αγορές της Δύσης, κυρίως στην Ετρουρία, όπου βρέθηκαν κατά χιλιάδες στη διάρκεια των ανασκαφών του 19ου αιώνα προκαλώντας το θαυμασμό των αρχαιολόγων. Έτσι γεννήθηκε και η ιδέα αυτού του βιβλίου, την έκδοση του οποίου ακολουθεί σχετική έκθεση τόσο στη Γαλλία όσο και στην Ελλάδα, αφιερωμένη στις θαλάσσιες παραστάσεις των αγγείων και κυρίως σε αυτές που είναι εμπνευσμένες από τη μυθολογία. Σε αυτή την ιδέα μας οδήγησε επίσης και το παραθαλάσσιο Γύθειο, όπου εκτυλίσσονται πολλά μυθολογικά γεγονότα αναφερόμενα στο υγρό στοιχείο. Πράγματι, σύμφωνα με τον Όμηρο, από το Γύθειο ξεκίνησε ο Πάρης, γιος του Πριάμου, με το καράβι του, μεταφέροντας από τη Σπάρτη, το "πολύτιμο φορτίο του", την ωραία Ελένη με προορισμό το νησί -σημερινή χερσόννησο- της Κρανάης -όπου "οι εραστές συνευρέθηκαν για πρώτη φορά". Οι αρχαίες πηγές αναφέρουν επίσης πως σε αυτήν τη λακωνική πόλη τιμούσαν ιδιαίτερα τον Νηρέα, πατέρα των Νηρηίδων, αγαθοποιό θεότητα του πελάγους καθώς και τον Ποσειδώνα, του οποίου το άγαλμα είχε θαυμάσει ο περιηγητής Παυσανίας τον 2ο αι. μ.Χ. Τέλος, ο ίδιος ο "κύριος των υδάτων" κρατώντας την τρίαινα σαν σκήπτρο στο ένα χέρι και ένα δελφίνι στο άλλο, ήταν απεικονισμένος στα νομίσματα των Γυθειατών κατά τη ρωμαϊκή εποχή. Αυτές οι αναφορές αποτέλεσαν καθοριστικούς παράγοντες, ώστε από το πλούσιο θεματολόγιο της αγγειογραφίας να επιλεγεί για την εργασία αυτή η θάλασσα, ανεξάντλητη πηγή έμπνευσης για την τέχνη και τη λογοτεχνία από την αρχαιότητα έως σήμερα. [...] (από την εισαγωγή της συγγραφέως)

Περίπου 35Ο πρωτοδημοσιευόμενες φωτογραφίες, τραβηγμένες την περίοδο 1941-1944 από Γερμανούς στρατιώτες των δυνάμεων Κατοχής, ξαναδιηγούνται εύγλωττα και με την πειστικότητα των ντοκουμέντων την ιστορία της κατοχικής Θεσσαλονίκης. Καθώς η ζωή και η Ιστορία κάνουν κύκλους, οι μοναδικές κι ανεπανάληπτες αυτές φωτογραφίες, τις οποίες συνέλεξε μεταπολεμικά Γερμανός στρατιωτικός, περιήλθαν στον Θεσσαλονικιό συλλέκτη Βύρωνα Μήτο. Έτσι, οι προσωπικές μνήμες που προσπαθούσαν να περισώσουν οι ερασιτέχνες Γερμανοί φωτογράφοι γίνονται απρόσμενα πολύτιμη ελληνική συλλογική μνήμη. Ένα κείμενο του συλλέκτη και δύο κείμενα των ιστορικών Άννας Μαρίας Δρουμπούκη και Ιάσονα Χανδρινού που συνοδεύουν την έκδοση αφηγούνται συναρπαστικά τη μεγάλη και τη μικρή ιστορία των ανθρώπων. Μαζί με τις εικόνες χαρτογραφούν γωνιά γωνιά την κατοχική Θεσσαλονίκη και τους πολίτες της, τα τραύματα στα κτήρια και τις ψυχές. Μιλάνε για τη φρίκη του πολέμου, την πείνα, τη φτώχεια, το θάνατο, για πατριώτες και δωσίλογους, για το αδιανόητο δράμα της εβραϊκής κοινότητας της πόλης. Ξαναζωντανεύουν την Ιστορία και τη μνήμη για να μπορούμε να υπάρχουμε. Προβάλλουν τον αδιάκοπο αγώνα του ανθρώπου για επιβίωση.