Essays & Culture

Ο συγγραφέας ιχνηλατεί τις παράλληλες πορείες τριών ατόμων κατά την κατοχή και τον εμφύλιο στη Θεσσαλονίκη, όλων άγνωστων τότε μεταξύ τους και κατόπιν μελών της οικογένειάς του. Συγχρόνως καταγράφει την κατοχική πορεία των δύο εβραϊκών οικογενειών της πόλης μας, Μπενσασσών και Ασσαέλ, οι οποίες υπήρξαν μεταξύ των ελαχίστων που επέζησαν του ολοκαυτώματος, η μεν πρώτη διαφεύγοντας στην Αθήνα, η δε δεύτερη κρυπτόμενη στην πόλη. Η διάσωση των οικογενειών αυτών άμεσα συνέχεται με τη δράση των μελών της οικογένειας του συγγραφέα. Εκτός των άλλων, εξιστορείται η περίπτωση της απαγωγής, εκτέλεσης και εξαφάνισης της σορού του Θεοδώρου Λαναρά στη Νάουσα. Συγχρόνως, επιχειρείται μεταφορά του επικρατούντος τότε κλίματος και ευσύνοπτη ανάπτυξη του ευρύτερου ιστορικού πλαισίου, εντός του οποίου εξελίσσεται το βιβλίο, με έμφαση στη Θεσσαλονίκη, την αναφερομένη και ως «μητέρα του Ισραήλ» και αναπόφευκτα στο Εβραϊκό δράμα της κατοχής, στην εαμοκρατία της πόλης και στον εμφύλιο. Το βιβλίο είναι και μια οφειλή στην αστική κατοχική και εμφυλιακή Θεσσαλονίκη, που δεν λύγισε μπροστά στις τόσες αντιξοότητες που βρήκε στο διάβα της.

Σκοπός του παρόντος τόμου είναι να παρουσιάσει τα ζητήματα που απασχολούν την οικονομική σκέψη και θεωρία και γενικότερα τη σύγχρονη οικονομική ζωή. Το μεγάλο ενδιαφέρον για την ερμηνεία των οικονομικών φαινομένων προέρχεται από τη στενή σχέση που έχει η οικονομία με τη βελτίωση της κοινωνικής ευημερίας. Ο τρόπος με τον οποίο η οικονομική επιστήμη προσπαθεί να οργανώσει τον κόσμο που εξετάζει υπήρξε ανέκαθεν σημείο έντονης διαφωνίας και κριτικής. Από τη μια πλευρά βρίσκονται όσοι πιστεύουν ότι η οικονομία χρησιμοποιεί μια τυποποιημένη μαθηματική μέθοδο που δεν ταιριάζει στις κοινωνικές επιστήμες, αφού στερεί από την ανάλυση τη σφαιρική και ολιστική κατανόηση που πρέπει να έχουν οι κοινωνικές επιστήμες. Από την άλλη πλευρά βρίσκονται οι υπέρμαχοι της μαθηματικοποίησης και της τεχνικής ανάλυσης. Η οικονομία πρέπει να αντιλαμβάνεται με σαφήνεια και να ορίζει με ακρίβεια το υπό εξέταση αντικείμενο, ώστε αφενός να μην αφήνει παρερμηνείες που σχετίζονται με τα θεωρητικά μοντέλα της και αφετέρου να μπορεί να μετράει την ισχύ των προτάσεών της. Συνολικά, ο τρόπος με τον οποίο η οικονομική επιστήμη ερμηνεύει τον οικονομικό κόσμο οφείλει να είναι τεχνικός, όχι όμως ως αυτοσκοπός, αλλά ως μέσο. Η αδυναμία σύνθεσης των προτάσεων της οικονομικής πολιτικής με αυτές της πολιτικής επιστήμης μάλλον αποστερεί από την πρώτη τη δυνατότητά της να κατανοεί τον κόσμο που η ίδια θέλει να ερμηνεύσει.

Ο οικοφεμινισμός δεν είναι απλώς ένας ακόμα φεμινισμός. Είναι μια από τις πιο σημαντικές πτυχές της σύγχρονης περιβαλλοντικής σκέψης, με ιστορία τουλάχιστον μισού αιώνα. Η θεωρία του οικοφεμινισμού άρχισε να διαμορφώνεται τη δεκαετία του 1970 και αντλεί τις ρίζες της από άλλα προοδευτικά και ριζοσπαστικά κινήματα της ίδιας, αλλά και της προηγούμενης δεκαετίας. Σήμερα, δεκαετίες πριν εμφανιστούν αυτές οι φωνές, κάποιες οικοφεμινίστριες προσπαθούν να δώσουν μια ολοκληρωμένη φεμινιστική πρόταση για την οικολογία, άλλες περιορίζονται στο να αναδεικνύουν εκείνες τις πτυχές της περιβαλλοντικής κρίσης οι οποίες πλήττουν περισσότερο τις γυναίκες. Χωρίς να εξαντλείται σ’ αυτή, η βασική θέση του οικοφεμινισμού είναι ότι η εκμετάλλευση που έχει υποστεί η γυναίκα από τον άνδρα είναι ανάλογη με την εκμετάλλευση που έχει υποστεί η φύση από τον άνθρωπο. Είναι αλήθεια όμως, ότι οι οικοφεμινίστριες δεν εστιάζουν μόνο στην καταπίεση που υφίσταται η γυναίκα, αλλά γενικά στην καταπίεση που υφίστανται διάφορες ομάδες, τονίζοντας την ανάγκη σύνδεσης του οικοφεμινιστικού προτάγματος με άλλους αγώνες, όπως αυτόν υπέρ των λοάτκια, των μη ανθρώπινων ζώων, των μαύρων, κλπ. Αυτό που έχει όμως μεγάλη σημασία να τονιστεί είναι ότι ο οικοφεμινισμός επιδιώκει ταυτόχρονα με την οικολογική και την κοινωνική αλλαγή. Έτσι, οι οικοφεμινίστριες και οι οικοφεμινιστές αντιλαμβάνονται τον τρόπο με τον οποίο άλλες μορφές καταπίεσης αλληλεπιδρούν μεταξύ τους. Μπορούμε λοιπόν να δούμε στις ιδέες του οικοφεμινισμού ένα ευρύτερο πολιτικό και οικολογικό όραμα. (από το οπισθόφυλλο)

Μια ξεκαρδιστική παρωδία των βιβλίων αυτοβοήθειας, η οποία επιτίθεται στην διάχυτη απαθή νοοτροπία των σημερινών Αμερικανών που δεν ξεκολλάνε από τον καναπέ τους. Με ειρωνική διάθεση, η "Οκνηρία" καθοδηγεί βήμα προς βήμα τους αναγνώστες προς μια αδρανή ζωή χωρίς καμία δέσμευση. "Έχετε το δικαίωμα στην τεμπελιά", γράφει η Wasserstein. "Μπορείτε να επιλέξετε να μην αντιδράσετε. Μπορείτε να επιλέξετε να μην το κουνήσετε ρούπι". Οι αναγνώστες θα μάθουν για τη σπουδαιότητα του Ληθαργισμού -της διαδικασίας εξάλειψης κάθε ενέργειας και κάθε δυναμισμού, το κεφαλαιώδες πρώτο βήμα για να γίνει κανείς οκνηρός. Το βιβλίο προσφέρει άφθονα βοηθήματα για να φτάσετε στην τέλεια νωθρή ευλογημένη κατάσταση. Οι αναγνώστες μπορούν να βρουν τη συλλογή οκνηρών τραγουδιών, τις οκνηρές πλάκες πρωινού (γεμάτες ζάχαρη και πρόσθετα, και με μια νοστιμότατη δόση από υπνωτικά Ambien), τα οκνηρά ντοκιμαντέρ (όπως το δωδεκάωρο έπος του συγγραφέα για τον Θωμά τον Ακινάτη) και το οκνηρό τηλεοπτικό δίκτυο, το κανάλι 823, με προγράμματα που εγγυημένα δεν λειτουργούν σαν ερέθισμα και δεν εξάπτουν τη φαντασία με κανέναν τρόπο. Οι αναγνώστες θα μάθουν επίσης τα δέκα μεγαλύτερα ψέματα για την οκνηρία, τις δέκα εντολές της οκνηρίας, το μάντρα του Οκνού, ακόμα και τους "υπερβολικούς δέκα" - υπερβολικά πετυχημένα πρόσωπα όπως η Μαρία Κιουρί, ο Σαίξπηρ και ο Γουλιέλμος ο Κατακτητής.

1 Μαΐου 1945: Ο Φύρερ είναι νεκρός, αλλά ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος συνεχίζεται. Τι μεσολάβησε από τις 30 Απριλίου που ο Χίτλερ αυτοκτόνησε μέχρι τη «Μέρα της νίκης» στις 9 Μαΐου; Πότε και πώς ανακοινώθηκε ο θάνατος του Γερμανού δικτάτορα; Ποιες οδηγίες άφησε και ποια σχέδια εξύφαναν οι στενοί συνεργάτες του για να αποφύγουν την ολική καταστροφή της Γερμανίας; Πώς προσπάθησε καθένας από αυτούς να διασωθεί; Ποιοι και πώς κατάφεραν να εξασφαλίσουν μια άνετη ζωή μεταπολεμικά; Πώς και πότε πληροφορήθηκαν τον θάνατο του Χίτλερ οι ηγέτες των Συμμάχων, απλοί πολίτες ή διασημότητες όπως ο Κλάους Μαν και η Μάρλεν Ντίντριχ που συνόδευαν τα συμμαχικά στρατεύματα; Πώς βίωσαν το τέλος του πολέμου προσωπικότητες οι οποίες θα πρωταγωνιστούσαν στη μεταπολεμική Γερμανία, όπως ο Αντενάουερ, ο Βίλι Μπραντ ή ο Χέλμουτ Σμιτ; Ώρα με την ώρα, από τη μια άκρη της Ευρώπης στην άλλη, από το υπόγειο καταφύγιο του Χίτλερ μέχρι το εξοχικό του Στάλιν, από τα πεδία των μαχών και τα στρατόπεδα συγκέντρωσης μέχρι τα σπίτια των απλών Γερμανών, ο βραβευμένος ιστορικός και δημοσιογράφος Φόλκερ Ούλριχ συνθέτει, μέσα από πλήθος ημερολόγια, μαρτυρίες και ντοκουμέντα, μια συναρπαστική εικόνα της χαώδους περιόδου, ανάμεσα στον πόλεμο και στην ειρήνη.

[…] σε μίαν έκπαγλη χρονιά ανταμώσαμε

σε ληστεύω από αλλουνού τα χέρια

σε ακούω από δω από κει

σε σιωπώ μες στην απέραντη τρυφερότητα

σιγά σιγά να καταλαγιάσουμε

όλα δεν τα ’χω πει

ΜΕ ΕΚΡΙΖΩΝΕΙΣ

ΜΑΤΣΗ ΧΑΤΖΗΛΑΖΑΡΟΥ, « Αντίστροφη αφιέρωση »

H «Aντίστροφη αφιέρωση» είναι το τελευταίο σημαντικό ποιητικό κείμενο που έγραψε και δημοσίευσε η Μάτση Χατζηλαζάρου λίγο πριν από το θάνατό της. Πρόκειται για ένα από τα πιο ολοκληρωμένα και μεστά ποιήματά της, και πιθανώς το πλέον γνωστό και αγαπημένο από το αναγνωστικό κοινό έργο της.

Το ερωτικό αυτό ποίημα δίνει την αίσθηση πως ολοκληρώνει μια πορεία, πως κλείνει έναν κύκλο, αφού ουσιαστικά επιστρέφει πολλαπλώς στην (ποιητική της) αφετηρία. Το ποίημα, χωρίς να τον κατονομάζει, απευθύνεται στον Ανδρέα Εμπειρίκο, τον εραστή-σύζυγο, τον ψυχαναλυτή-ερμηνευτή, τον μύστη της στον ποιητικό χώρο και στον υπερρεαλισμό, τον αποδέκτη των πρώτων της ποιημάτων. Με άλλα λόγια, η «Αντίστροφη αφιέρωση» λειτουργεί ως συμπύκνωση, κορύφωση και επιστέγασμα ολόκληρης της ποιητικής της παραγωγής. Κυρίως όμως ακολουθεί την πεποίθησή της πως στο μόνο πράγμα που η ποίηση θα πρέπει να υπακούει είναι η «προσπάθεια να είναι κανείς όσο μπορεί πιο ειλικρινής για ό,τι τον συγκινεί και τον τρώει».

Συνδυάζοντας ερμηνευτικά σχόλια, διακειμενικές παραπομπές στο προγενέστερο έργο της Μ. Χατζηλαζάρου αλλά και στο έργο του Α. Εμπειρίκου, αρχειακό υλικό, ιστορικά και βιογραφικά στοιχεία, το βιβλίο επιχειρεί μια πολυπρισματική προσέγγιση, αναλυτική και συνθετική, στην «Αντίστροφη αφιέρωση» της ποιήτριας.

Μέσα από ασυνήθιστα και πανέξυπνα πειράματα, ο Richard Wiseman, καθηγητής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Χέρτφορντσαϊρ, ρίχνει φως σε παράξενες πτυχές της συμπεριφοράς μας και αποδεικνύει ότι έχουμε ακόμα να μάθουμε πολλά για την ανθρώπινη φύση. Πώς επηρεάζει τη συμπεριφορά μας η μέρα που γεννηθήκαμε; Τι αποκαλύπτει για την προσωπικότητά μας ο τρόπος που περπατάμε; Έχουν επιστημονική βάση οι προλήψεις και τα μεταφυσικά φαινόμενα; Με ποια ανέκδοτα γελάνε οι καλύτεροι κωμικοί του κόσμου; Ποιες είναι οι ενδείξεις ότι κάποιος λέει ψέματα;

Για να απλώσει η Όλγα Σταυρίδου την τέχνη του χρωστήρα της στον καμβά, πρέπει το δωμάτιο στο οποίο εργάζεται να φωτίζεται άπλετα από το φως του ήλιου. Ωστόσο η εν ροή πινελιά της δεν παρασύρεται από τα ψιμύθια του αισθητού φωτός. Χρησιμοποιώντας μικρές ποσότητες χρωματικής ύλης, δίνει υπόσταση εικαστική σε συνθέσεις που φαίνονται απηωρημένες. Οι πλούσιες χρωματικές κλίμακες της βλάστησης, τα σπίτια και οι τοποθεσίες που αποτελούν προεκτάσεις του κυρίαρχου φυτικού βασιλείου, υποδηλώνουν εργόχειρο κεντήματος, ενώ οι λύσεις στο γέμισμα των επιφανειών και η χρωματική τους ισορροπία, χωρίς την ελάχιστη "φανταιζίστικη" ή κραυγαλέα υπερτίμηση των επί μέρους στοιχείων, αποκαλύπτουν τη γνησιότητα του αισθήματος. Κόσμος ακέραιος, που πρέπει να ονειρεύεται κανείς με μάτια ανοιχτά για να μπορέσει να ταξιδέψει. Εξ αυτού συνάγεται και ο παραμυθητικός χαρακτήρας του έργου της Όλγας Σταυρίδου που υπερβαίνει τον ρεαλισμό της αμεσότητας, υπακούοντας σε μια πειθαρχία που δεν αφίσταται των απαιτήσεων της κεντητικής. Ασφαλώς, η παραμονή της επί πενταετία στην Καστοριά έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στην όλη ζωγραφική της εξέλιξη. Η χρωματική και σχεδιαστική ενότητα των διαφόρων φάσεων της ζωγραφικής της έγκειται στη ροή των εν αφυπνίσει ονείρων, που της επιτρέπει να γίνει μέρος της ψυχής του τόπου όπου εγκαταβιεί, και που προσφέρει το έδαφος για να πραγματωθούν καλλιτεχνικά. Προσπάθεια της ζωγράφου να ψαύσει κατά το δυνατόν τη μορφή του πραγματικού, πειθαρχώντας στο ρυθμό των ονείρων που γεννιούνται από τον ζωντανό στη συνείδησή της πυρήνα του παραμυθιού. Η κίνησή της θέτει το πρόβλημα της αναζήτησης της μορφής, πέρα από τη δεξιοτεχνία της σχεδιάσεως του έργου και της ευρηματικότητας των ιδεών. Στην τελευταία φάση της δουλειάς της εντάσσεται μια σειρά από εντάφιες προσωπίδες του Φαγιούμ, σαν μια προσπάθεια ευρέσεως ενός άφθαρτου προσώπου πέρα από τον θάνατο. Η προσπάθεια τούτη της ζωγράφου επιβεβαιώνει, αν μη τι άλλο, ότι η ζωγραφική ουσιαστικά παραμένει μια τέχνη της σιωπής. (Αλέξανδρος Κοσματόπουλος, συγγραφέας,. από την παρουσίαση της έκδοσης)

Τα γνωμικά ή «αφορισμοί» –μικρά φιλοσοφικά ρητά– εμφανίζονται παντού, από τον Κομφούκιο έως το Twitter, από τον Βούδα έως τη Βίβλο, από τον Ηράκλειτο έως τον Νίτσε. Ωστόσο, παρά τη γενική αυτή παρουσία, το γνωμικό είναι το λογοτεχνικό είδος που έχει μελετηθεί λιγότερο. Ποιες είναι οι καταβολές του; Πώς εξελίχθηκε; Πώς κάποια θρησκευτικά ή φιλοσοφικά κινήματα ξεκινούν από τα αινιγματικά λόγια χαρισματικών ηγετών; Και γιατί κάποιοι από τους πιο γνωστούς σύγχρονους φιλοσόφους χρησιμοποιούν αποφθεγματικά ρητά για να εκφράσουν τις βαθύτερες σκέψεις τους; Στο βιβλίο, ο Andrew Hui διασταυρώνει ιστορίες και κουλτούρες για να απαντήσει σε αυτά και σε άλλα ερωτήματα. Με σαφήνεια και ακρίβεια, ο Hui δείχνει πώς τα γνωμικά –από την Κίνα, την Ελλάδα και τη βιβλική αρχαιότητα έως την Ευρωπαϊκή Αναγέννηση και τον 19ο αιώνα– περικλείουν σαρωτικά και επείγοντα προγράμματα σκέψης. Δομημένα ως λογοτεχνικά αποσπάσματα, τα γνωμικά ανοίγουν νέους ορίζοντες έρευνας και ερμηνείας και με τον τρόπο αυτό έχουν λειτουργήσει ως πρόγονοι, σύμμαχοι ή ανταγωνιστές μεγάλων φιλοσοφικών συστημάτων. Περικλείοντας λογοτεχνία, φιλολογία και φιλοσοφία, την ιστορία του βιβλίου και την ιστορία της ανάγνωσης, το βιβλίο Όλη η σοφία σε μια πρόταση μας καλεί να αναλογιστούμε εκ νέου τη σημασία της μελέτης αυτού του περιεκτικού λογοτεχνικού είδους.