Ιάσονας Χανδρινός

Παρά το γεγονός ότι η δεκαετία του ’40 υπήρξε καθοριστική για την αστική ζωή και, αντίστοιχα, ο Πόλεμος και η Κατοχή, εμπειρίες βίαιες που έπληξαν κατεξοχήν και με σφοδρότητα τις ευρωπαϊκές πόλεις και τους κατοίκους τους, το "πάντρεμα" ανάμεσα στις σπουδές της πόλης και την κοινωνική ιστορία τής Κατοχής δεν έχει υπάρξει ιδιαίτερα επιτυχημένο, τουλάχιστον όχι όσο θα δικαιολογούσε η αλματώδης και πολυεδρική ανάπτυξη της επιστημονικής βιβλιογραφίας, τόσο γύρω από τον Πόλεμο, όσο και γύρω από την πόλη. Οι "Πόλεις σε Πόλεμο" ερευνούν συγκριτικά τη γερμανική κατοχή στις ευρωπαϊκές πόλεις γύρω από τους θεματικούς άξονες της καθημερινότητας, της οικονομίας, της εξουσίας και της αντίστασης. Ο κατεχόμενος αστικός χώρος αναδεικνύεται εδώ σε προνομιακό χώρο παρατήρησης όλων των φαινομένων που σχετίζονται με την Κατοχή στη μέγιστη έντασή τους, από την καθημερινή συνύπαρξη και τη θεσμική συνεργασία μέχρι την ένοπλη βία και την εξέγερση. Πέρα από μια παράλληλη ανάγνωση σε γεωγραφικό εύρος, οι πόλεις προσλαμβάνονται ως αυτόνομα πεδία μάχης. Ως αυτόνομα, πολυδυναμικά πεδία συσσώρευσης κοινωνικών, ιδεολογικών και ταξικών εντάσεων οι οποίες προσέλαβαν μαζικό και συγκρουσιακό χαρακτήρα και σήμερα συγκροτούν το απόθεμα μνήμης μιας κοινής πανευρωπαϊκής εμπειρίας.

Ο εβραϊκός πληθυσμός στην Ελλάδα πλήρωσε βαρύ φόρο αίματος στη ναζιστική Γενοκτονία. Ένας όχι ευκαταφρόνητος αριθμός κατάφερε να γλιτώσει από τον διωγμό ζώντας κρυπτόμενος στην ύπαιθρο ή ακόμη και μέσα στις γερμανοκρατούμενες πόλεις, διαφεύγοντας στο εξωτερικό ή εντασσόμενος στην Αντίσταση. Από τις αντιστασιακές οργανώσεις, εκείνη που διασταυρώθηκε πιο άμεσα με τον εβραϊκό πληθυσμό ήταν το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. Η συντριπτική πλειοψηφία των εβραίων που πήραν μέρος στην Αντίσταση βρέθηκαν στις εαμικές οργανώσεις (ΕΑΜ, ΕΠΟΝ, Εθνική Αλληλεγγύη, Αετόπουλα) και στον ΕΛΑΣ. Σημαντικός αριθμός από τους περίπου 8.000 εβραίους που γνωρίζουμε πως επιβίωσαν, είτε κρυπτόμενοι στην ύπαιθρο ή στις πόλεις, είτε διαφεύγοντας στη Μέση Ανατολή, έτυχε με τον ένα ή τον άλλο τρόπο υποστήριξης από πρόσωπα και πρωτοβουλίες που συνδέονταν με το ΕΑΜ. Απολυτήρια και φύλλα πορείας του ΕΛΑΣ είναι από τα ελάχιστα κείμενα της κατοχικής περιόδου, στα οποία η αναγραφή του εβραϊκού ονόματος γινόταν για λόγους τιμής και αναγνώρισης και όχι ως μία ακόμα εγγραφή στην καταθλιπτική γραφειοκρατία του διωγμού, της σύλληψης και της εξόντωσης. Το βιβλίο διερευνά την πολυσχιδή συνάντηση εβραίων και εαμικής Αντίστασης από την αρχή της Κατοχής μέχρι και τα χρόνια του Εμφυλίου, φέρνοντας στο ίδιο πλαίσιο αρχειακά ίχνη, βιβλιογραφικές πηγές και μαρτυρίες. Αναζητά τους όρους ένταξης των εβραίων στην Αντίσταση και, αντίστροφα, τις μορφές -και τα όρια- κινητοποίησης της Αντίστασης στην κατεύθυνση υποστήριξης της πιο κατατρεγμένης από τους Ναζί μερίδας του πληθυσμού. Οι "Συναγωνιστές" βαφτίστηκαν έτσι από την προσφώνηση των αγωνιστών του ΕΑΜ μεταξύ τους. Μία λέξη που αντηχεί τη διάθεση των ανθρώπων να συμπήξουν μία αγωνιστική συλλογικότητα πέρα και πάνω από παλιούς διαχωρισμούς και διακρίσεις καταγωγής, θρησκείας και ταυτότητας. Μία ξεχασμένη σελίδα της κατοχικής ιστορίας και συνάμα ένα μήνυμα που, όσο τετριμμένη κι αν είναι αυτή η διατύπωση, θα πρέπει να μας απασχολήσει σοβαρά στο παρόν, αλλά και στο μέλλον που προσδοκούμε να έρθει.