Νάνος Βαλαωρίτης

[...] Μια από τις αρετές του ΑΠΟ ΤΑ ΚΟΚΚΑΛΑ ΒΓΑΛΜΕΝΗ είναι ότι εξουδετερώνει μικρόβια του είδους η κότα ή το αβγό. Μια άλλη είναι ότι αφού τα καταστρέψει δε γεννάει στη θέση τους άλλα μικρόβια. Από τις σελίδες του ξεπηδάει η εικόνα μιας Αθήνας σχιζοφρενικής κι ολοζώντανης, η ζωή μιας πόλης αναποδογυρισμένης που όλα συμβαίνουν καθ οδόν (και έχει σημασία ότι ο μοναδικός κλειστός χώρος παρών στο βιβλίο είναι μια φυλακή), που οι καθημερινές συναλλαγές γίνονται πλαίσιο για το θαύμα και τη μεταμόρφωση. Η πόλη βρίσκεται στο χείλος της καταστροφής, κάθε στιγμή είναι κρίσιμη, αλλά μέσα μας ξέρουμε ότι... σαν πρώτα αντρειωμένη χαίρε ώ χαίρε λευτεριά ή σύμφωνα με τη λαϊκή μούσα, κακό σκυλί ψόφο δεν έχει.[...]
Από τον πρόλογο της Έρσης Σωτηροπούλου

Το έργο του Νάνου Βαλαωρίτη, "Γη του Διαμαντιού", γράφτηκε στα γαλλικά, την περίοδο που ο ποιητής ήταν μέλος στην ομάδα του Μπρετόν, δηλαδή το 1958. Η Γη του Διαμαντιού δεν είναι μια αυτόνομη ποιητική συλλογή. Αποτελείται από κείμενα που συνοδεύουν τις λιθογραφίες της συζύγου του, Μαρί Ουίλσον, η οποία υπήρξε επίσης μέλος της γαλλικής υπερρεαλιστικής ομάδας.
Κι ενώ για τους περισσότερους Έλληνες υπερρεαλιστές η βασική επιδίωξη υπήρξε ο συγκερασμός των υπερρεαλιστικών προτάσεων με το "ιδεολόγημα της ελληνικότητας" (Ιβάνοβιτς, Υπερρεαλισμός και "Υπερρεαλισμοί", Πολύτυπο, Αθήνα 1996, σελ. 32), στο συγκεκριμένο έργο ο Βαλαωρίτης δείχνει να μην απασχολείται ιδιαίτερα με αυτό. Αντιθέτως, φαίνεται να αποστασιοποιείται κι από την ελληνική παράδοση, αλλά ακόμη κι από την ελληνική γλώσσα.
Ο λόγος του Νάνου Βαλαωρίτη, σε στενή πάντα σχέση με τα χαρακτικά της Μαρί Ουίλσον , ακολουθεί το ύφος και το πνεύμα των γνωστικών ή των ανατολικών φιλοσοφιών. Άλλωστε, συναντούμε αρκετές αναφορές από κείμενα γνωστικά, ινδουιστικά, βουδιστικά, ακόμη κι από το Κοράνι. Ωστόσο, αυτό δε σημαίνει ότι πέρα από τις παραπάνω αναφορές δεν διακρίνονται με σαφήνεια και οι πλατωνικές ιδέες.

Όταν γράφτηκε η "Δολοφονία" τα κομπιούτερς ήταν ακόμα μια αμυδρή σκιά στον ορίζοντα. Σήμερα το "μελλοντολογικό μέλλον" μάς έχει προλάβει και ξεπεράσει. Ο τελευταίος Πρόεδρος ετοιμάζεται, αλλά όχι αμαχητί, να παραδώσει τα κλειδιά της εξουσίας στις μηχανές. Σ' ένα αποστειρωμένο πια περιβάλλον μιας ανώτερης εποχής παίζει το παιγνίδι του "φυσιολογικού" εγκέφαλου εναντίον του μηχανικού. Μόνο που το παιγνίδι περιπλέκεται από την ύπαρξη ενός τρίτου -του ανθρώπινου αντι-εγκέφαλου που συμβολίζεται από το Τέρας. Στο δειλινό αυτό της ανθρώπινης εξουσίας συμβαίνουν πράγματα κωμικά και τραγικά, χρωματισμένα πάντοτε από μια νοσταλγία του παρελθόντος. Ο αναγνώστης πριν κλείσει η φουτουριστική αυτή μπαλάντα μ' ένα απροσδόκητο τέλος, θα διακρίνει τα αμυδρά στίγματα της εποχής μας μέσα σ' ένα ουτοπικό μέλλον, που από καιρό πια έχει προβληθεί από τους στοχαστές μας.

Είναι γνωστό ότι οι Έλληνες ως λαός συνήθως αναδεικνύονται καλύτερα στις έκτακτες περιστάσεις, όπως και στην αρχαιότητα: Περσικοί Πόλεμοι, εναντίον των Καρχηδονίων στη Σικελία, του ύψους, του βάθους ο Πελοποννησιακός Πόλεμος, η κατάκτηση του Μεγαλέξανδρου, του ύψους, του βάθους, οι επίγονοι ανάμεσά τους. Εικοσιένα του ύψους, οι εμφύλιοι του βάθους. Ο κατάλογος είναι μακρύς - και πάντοτε σε σχέση με τους ξένους, εχθρούς, βαρβάρους ή μεταξύ μας, θα συνεχιστεί η ίδια εικόνα κατά μήκος της ιστορίας μας. Ποια είναι τα μυστηριώδη κίνητρα αυτού του μηχανισμού; Τα άρθρα, γραμμένα σε μια εποχή μεγάλης ταπείνωσης ηθικής, οικονομικής, πολιτιστικής και πολιτικής, με αναπάντεχα φαινόμενα, αντιμετωπίζουν την κατάσταση με την ειρωνεία του σαρκασμού, την ψύχραιμη κριτική ή φανταστικό παιχνίδι, που είναι ίσως η καλύτερη άμυνα και αντεπίθεση σε μια δύσκολη έως τραγική περίσταση με σκοπό να ανεβάσει το ηθικό και να εκμηδενίσει τα στερεότυπα εναντίον του Έθνους που τόσο άδικα δοκιμάζεται σκληρά.

Η παρουσίαση αυτών των επιστολών των ποιητών γύρω από την ίδρυση του "Πάλι" υπογραμμίζει δραματικά το σχίσμα στη μοντερνιστική μας ποίηση ιδίως αλλά και στην πεζογραφία, όταν οι συνεργάτες του περιοδικού τράβηξαν μια πιο πρωτοποριακή γραμμή αμφισβήτησης, θεωρητικής και στην πράξη -του μεγάλου ελληνικού μοντερνισμού- με τη συνεργασία των πιο ακραίων και ριζοσπαστικών συγγραφέων-ποιητών. Το κλίμα αντιπαράθεσης με τον συντηρητικό μοντερνισμό των ακαδημαϊκών επιγόνων αναπτύσσεται μέσα από διαβουλεύσεις για την έκδοση περιοδικού που προηγήθηκαν και τις προσπάθειες του συγγραφέα να συνενώσει τους σεφερικούς και τους υπερρεαλιστές -αλλά μάταια. Τελικά με την υποστήριξη ομάδας νέων βγήκε το θρυλικό πια "Πάλι", που διατηρήθηκε απ' το 1963 έως το 1967 κι έκλεισε με τη δικτατορία. Ανάμεσα σ' αυτούς ο Παπατσώνης, ο Σεφέρης, ο Εμπειρίκος, ο Ελύτης, ο Εγγονόπουλος, ο Τσάτσος, ο Ταχτσής, ο Κάλας, όλοι έπαιξαν ένα σημαντικό ρόλο.

Οι ιστορίες της συλλογής "Ο σκύλος του Θεού", με το κοσμοπολιτικό τους περιεχόμενο, διαδραματίζονται σε πολλές χώρες, άλλες υπαρκτές, άλλες πλασματικές - με μια ονειρική αληθοφάνεια. Βρίσκονται πάντα στο μεταίχμιο των "ειδών" της λογοτεχνίας. Άλλες αγγίζουν το ερωτικό-περιπετειώδες και την επιστημονική φαντασία ("Η φαντασία του έρωτα"), άλλες το ρομαντικό αφήγημα ("Το άλμα του Λουπάνο"), το ρεαλιστικό αφήγημα ("Μια πολύ σύντομη ιστορία"), την ψευδοσυνέντευξη ("Το στάδιο του καθρέφτη"), την κοινωνικο-φανταστική σάτιρα ("Φεύγοντας"), το ψυχογράφημα ("Οι εξωγεννημένοι"). Κάθε ιστορία έχει μια διαφορά ύφους, η οποία μπορεί να χαρακτηριστεί ως μεταφηγηματική γραφή. Ο Νάνος Βαλαωρίτης είχε ήδη αρχίσει να πειραματίζεται προς αυτή την κατεύθυνση με τα αφηγήματα της δεκαετίας του '60, μερικά από τα οποία, συγκεντρωμένα στον "Προδότη του γραπτού λόγου", στη "Δολοφονία" και στην "Παραμυθολογία", αποτελούν μια εισαγωγή στην υπερμοντέρνα τεχνική.