Σπύρος Βλαχόπουλος

Το βιβλίο αυτό –εκπονημένο από έναν ειδικό του Συνταγματικού Δικαίου και από έναν ιστορικό– εξετάζει τις μεγάλες πιέσεις της σύγχρονης ελληνικής συνταγματικής ιστορίας. Ύστερα από την απαραίτητη εισαγωγή στα ελληνικά Συντάγματα της νεότερης εποχής, επικεντρώνεται στην εποχή της «κρίσης των θεσμών» (1915-1974), που ορίζεται από τους δύο επάλληλους διχασμούς του ελληνικού 20ού αιώνα, τον Εθνικό Διχασμό και τον εμφύλιο πόλεμο, με τις αποσαθρωτικές επιπτώσεις τους στη θεσμική ιστορία της χώρας. Το βιβλίο δεν εξαντλείται στην καταγραφή των επιβαρύνσεων που επέφεραν οι δύο διχασμοί στην πολιτική σκηνή, την πολιτική κουλτούρα και το νομικό σύστημα. Επιπλέον, ασχολείται με την ατελή και μέσα από συμπληγάδες εφαρμογή του Συντάγματος κατά τη διάρκειά τους – δηλαδή με την ουσιαστική, βαριά, ακόμη και καθημερινή επιβάρυνση της θεσμικής πορείας της χώρας υπό την επήρειά τους. Έτσι, εξετάζει τον ρόλο του Συντάγματος στην έκρηξη του Εθνικού Διχασμού, την αποτυχία της πολιτικής που κατέληξε στις δικτατορίες του 1936 και του 1967, τη λειτουργία των θεσμών μετά τον εμφύλιο πόλεμο, τον ρόλο των πολιτικών δυνάμεων και του Στέμματος.

Αντίστοιχα, όμως, το βιβλίο ασχολείται και με τις προϋποθέσεις υπέρβασης της «κρίσης των θεσμών», που επιτεύχθηκε κατά τη Μεταπολίτευση του 1974-75. Αποτιμά, έτσι, όχι μόνο τις θεσμικές πρωτοβουλίες καθαυτές, αλλά και τις πνευματικές προϋποθέσεις της επιτυχίας στο θεσμικό επίπεδο, δηλαδή την κοσμοαντίληψη που υποστήριξε την κρίσιμη εκείνη προσπάθεια και τη συγκρότηση μιας εδραιωμένης δημοκρατίας.

Το βιβλίο προβάλλει μια βασική θέση: Πέραν των τυπικών προβλέψεων ενός Συντάγματος, αποφασιστική σημασία έχει ο τρόπος εφαρμογής του, που αφορά το μείζον ζήτημα της ποιότητας της ηγεσίας, το επίπεδο της οικονομικής, κοινωνικής και μορφωτικής ανάπτυξης της συγκεκριμένης κοινωνίας. Στην ελληνική ιστορία του 20ού αιώνα, την τόσο ταραγμένη από θεσμική άποψη, δεν έλειψαν τα εξαιρετικά, πραγματικά φωτισμένα, συνταγματικά κείμενα. Έλειψε όμως συχνά η σύνεση και ο αυτοπεριορισμός των πολιτικών δυνάμεων στην εφαρμογή τους.

Μπορεί η αναστολή θεμελιωδών δικαιωμάτων για την αντιμετώπιση της πανδημίας του κορωνοϊού να απειλήσει την "υγεία" της Δημοκρατίας; Ο "συνταγματικός μιθριδατισμός" αναφέρεται στον κίνδυνο να ανεχτούμε τους όποιους περιορισμούς των δικαιωμάτων μας και μετά το τέλος των έκτακτων περιστάσεων. Διότι ακόμη και μετά την πάροδό τους, υφίσταται ο κίνδυνος να συνεχιστούν ή και να εντατικοποιηθούν περιορισμοί ατομικών ελευθεριών, όπως της ιδιωτικής ζωής μας, με τη χρήση των νέων υπερσύγχρονων τεχνολογικών εφαρμογών. Πώς υπερασπιζόμαστε τον νομικό πολιτισμό μας; Η αναστολή ελευθεριών είναι μια "θεραπεία" τόσο τοξική που πρέπει να είναι αυστηρώς προσωρινή. Μπορεί η εξουσία, εξοπλισμένη με τις "ακίδες" της τεχνολογίας, να εισχωρήσει στο κύτταρο της ατομικής μας ελευθερίας ακριβώς όπως ο ιός με τις δικές του ακίδες προσβάλλει τα βιολογικά κύτταρα; Σε αυτά τα ερωτήματα καλείται να απαντήσει το συνταγματικό δίκαιο, χωρίς να υποκύπτει ούτε στον "συνταγματικό λαϊκισμό" αλλά ούτε και στον "συνταγματικό μιθριδατισμό".

Τα κτίρια νοηματοδοτούνται από το γενικότερο κοινωνικό, οικονομικό, πολιτικό και θεσμικό πλαίσιο, στο οποίο εντάσσονται και το οποίο μεταβάλλεται με την πάροδο του χρόνου. Έτσι, η αρχιτεκτονική και το συνταγματικό δίκαιο συνδέονται μεταξύ τους και, μάλιστα, περισσότερο στενά απ’ ό,τι θα περίμενε κανείς. Εξάλλου, η αρχιτεκτονική σκέψη έχει πολιτική διάσταση, με την έννοια ότι αποτυπώνει ένα σύνολο αξιών και την κατάσταση που επικρατεί κατά την πολιτειακή και ιστορική στιγμή της έκφρασής της. Το βιβλίο αυτό επιτρέπει στον αναγνώστη να αντιληφθεί την πολιτειακή διάσταση της αρχιτεκτονικής, κατανοώντας πώς η μορφή, κατασκευή και ιστορία των κτιρίων αντανακλούν τη συνταγματική πραγματικότητα. Πραγματεύεται θέματα, όπως τα αντιθετικά χαρακτηριστικά των κτιρίων στις δημοκρατίες και τις δικτατορίες, τη σχέση των κτιρίων με τις ατομικές ελευθερίες, τη διατήρηση της πολιτειακής μνήμης και τη χωροταξική διαμόρφωση των «ναών» της δημοκρατίας, δηλαδή των Κοινοβουλίων. Μέσα από τις σελίδες «παρελαύνουν» ο Ιππόδαμος της αρχαίας Μιλήτου, η Σχολή του Bauhaus και η κοινή της πορεία με τη Δημοκρατία της Βαϊμάρης, τα πρωτοποριακά σχολεία της δεκαετίας του 1930, τα νοσοκομεία του Μεσοπολέμου, τα «Ξενία» του Άρη Κωνσταντινίδη σε αντιδιαστολή με τα ξενοδοχειακά μεγαθήρια της δικτατορίας, το «Πανοπτικό» του Jeremy Bentham και η υλοποίησή του στις φυλακές Presidio Mοdelo στην Κούβα, κάποια λιγότερο γνωστά Κοινοβούλια (όπως το σκωτσέζικο και το κυκλικό της Βόννης της δεκαετίας του 1990) και πολλά άλλα παραδείγματα που φανερώνουν τη συνεχώς μεταβαλλόμενη πολιτειακή ταυτότητα της αρχιτεκτονικής.