Τάκης Θεοδωρόπουλος

Ένα χρησιμοποιημένο φιαλίδιο του βαρβιτουρικού σκευάσματος Βερονάλ βρέθηκε ανάμεσα στα προσωπικά αντικείμενα του Ιωάννη Συκουτρή την ημέρα του θανάτου του. Παρά ταύτα ο ιατροδικαστής διέγνωσε ότι πέθανε από καρδιακή προσβολή, εκδοχή που υιοθετήθηκε και από τις εφημερίδες. Στην Ελλάδα του 1937 κανείς δεν τολμούσε να ομολογήσει πως ένα δημόσιο πρόσωπο αυτοκτόνησε. Και ο Ιωάννης Συκουτρής ήταν δημόσιο πρόσωπο. Αν και μόλις τριάντα έξι ετών είχε ήδη αναγνωρισθεί ως ένας από τους σημαντικότερους μελετητές της κλασικής αρχαιότητας όχι μόνον στην Ελλάδα αλλά και στον ευρωπαϊκό χώρο. Πάλεψε να βγάλει την κλασική σκέψη από τα εργαστήρια ανατομίας όπου την είχε εγκλωβίσει η τυπολατρία των φιλολόγων. Οραματιστής της αναβίωσης των κλασικών γραμμάτων με στόχο μια σύγχρονη πολιτισμική αναγέννηση προκαλούσε τρόμο στον απολιθωμένο πανεπιστημιακό μικρόκοσμο της Αθήνας.

Ο Περικλής Γιαννόπουλος, μαζί με τον Ιωάννη Συκουτρή είναι οι δύο διασημότεροι αυτόχειρες του ελληνικού εικοστού αιώνα. Αυτοκτόνησε στον Σκαραμαγκά, έφιππος. Πυροβόλησε τον κρόταφό του αφήνοντας το άλογό του να επιστρέψει στην ακτή. Ήταν Απρίλιος του 1910. Δανδής των Αθηνών, δεν άφησε παρά μόνον μερικές σελίδες, γραμμένες στα ελληνικά του που με την παραληρηματικότητά τους αναδεικνύουν τη δύναμη της γλώσσας μας. Τα κείμενά του προγραμμάτισαν την αισθητική της ελληνικής δημιουργίας από τη γενιά του τριάντα ως τον Ελύτη. Επηρέασαν ποιητές, όπως ο Σικελιανός, και όλη τη ζωγραφική που ακολούθησε. Η αγάπη του Γιαννόπουλου για το ελληνικό τοπίο είναι δεμένη με τον έρωτά του για τη ζωγράφο Σοφία Λασκαρίδη. Τη συνάντησε τυχαία σ’ έναν δρόμο της Καλλιθέας, όμως έγινε η μοίρα του.

Στους πρώτους τουλάχιστον μήνες της εξάπλωσής της τα συμπτώματα της επιδημίας δεν είχαν τίποτε το βιβλικό. Ο πληθυσμός της πόλης άρχισε να υποφέρει από αισθηματικό αναβρασμό που εκφράστηκε με μια γενικευμένη και εντελώς δημοκρατικά μοιρασμένη τάση εξομολόγησης. Ώσπου εκείνος ο εξ επαγγέλματος ανεπάγγελτος έριξε το σύνθημα: την απάντηση στα προβλήματά μας μόνον ένα ποίημα μπορεί να την δώσει. Και άρχισε το έργο της καταστροφής. Οι επιχειρήσεις άρχισαν να κλείνουν η μία μετά την άλλη, το δημόσιο έπεσε σε ποιητικό λήθαργο, οι δανειστές ζητούσαν πίσω τα χρωστούμενα και τα υπόλοιπα είναι λίγο ως πολύ γνωστά. Συνέτεινε βέβαια και η διεθνής οικονομική κρίση όμως καμία κρίση, όσο βαθιά κι αν είναι, δεν μπορεί να σου αφαιρέσει το κεκτημένο δικαίωμα στην παρωδία.

Παρότι οργώνουν όλη νύχτα τους δρόμους για να ταΐζουν τις αγαπημένες τους Εφτάψυχες, δεν είναι απλές γατούδες. Το έχουν φιλοσοφήσει. Τις βοηθάει βέβαια και ο πνευματικός τους ταγός, ο ώριμος πλην όμως γοητευτικός γκουρού τους, που έχει ανακαλύψει ότι οι κεραμιδόγατοι που κυκλοφορούν ελεύθεροι ακόμη στην Αθήνα είναι μετεμψυχωμένοι αρχαίοι φιλόσοφοι. Μόνο που η ζωή μας έχει τόσο πολύ απομακρυνθεί από τη σοφία τους, που η φωνή τους ακούγεται σαν απλό νιαούρισμα, εκφραστικό, τρυφερό, εν τέλει ακατανόητο. Και οι κυρίες του ομίλου "Οι Εφτάψυχες των Αθηνών" έχουν βαλθεί να μάθουν τη γλώσσα των κεραμιδόγατων λίγο πριν από την οριστική τους εξαφάνιση από τους δρόμους της Αθήνας. Γιατί πάνω απ΄ την πόλη κυκλοφορεί ένα φάντασμα, το φάντασμα της προόδου, τα έργα για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004, που απειλούν, περισσότερο απ΄ οτιδήποτε άλλο, την ελευθερία του κεραμιδόγατου. Όμως αυτές, εννοείται, ότι δεν πρόκειται να μείνουν με σταυρωμένα τα χέρια...

Ο Παρθενώνας, όπως όλα τα μεγάλα αριστουργήµατα, κρύβει στη μορφή του και την εμπειρία ζωής του δημιουργού του, του Ικτίνου: τις επιθυμίες, τους έρωτες, τις απογοητεύσεις, τις αμφιβολίες, τις αγωνίες και τους φόβους του. Τη δίνη αυτής της εµπειρίας σαρώνει η μυθιστορηµατική αφήγηση ταξιδεύοντας στην άλλη άκρη του χρόνου, στην καρδιά μιας Αθήνας, όπου ο δήµος είναι "τύραννος", όπως τον αποκαλεί ο Ευριπίδης, και οι θεοί εξακολουθούν να ενδιαφέρονται και να παρεμβαίνουν στο ανθρώπινο σύµπαν. Οδηγός στην περιπέτεια η δαιµονική και μαγευτική συγχρόνως Σελάνα, σύντροφος ζωής του αρχιτέκτονα του Παρθενώνα.

Ένα μυθιστόρημα για την περιπέτεια της δημιουργίας.

...µε το μυθιστόρημα αυτό γεύτηκα τα αποφάγια που άφησε στο τραπέζι της η ευωχία των μελετητών τόσων αιώνων. Πέρασα χρόνια διαβάζοντας τα έργα τους, άλλοτε µε περιέργεια, άλλοτε µε θαυµασµό, κι άλλοτε από υποχρέωση. Όµως άλλο έψαχνα, κι ας ήξερα πως δεν θα µπορέσω να το βρω στις σελίδες που καταγράφουν µε εξαιρετική ακρίβεια αριθµούς, διαστάσεις, αποστάσεις και όσα άλλα µέσα διαθέτει ο ανθρώπινος νους για να περιγράψει το ορατό. Οι πειρασμοί ήσαν πολλοί. Σκέφτηκα µια Bιογραφία του Παρθενώνα που θα στηριζόταν αποκλειστικά σε ιστορικές μαρτυρίες, από τον Κέκροπα ως τον Μανόλη Κορρέ. Όµως τελικά υπέκυψα στην έξη µου -την έξη του μυθιστοριογράφου- διότι αυτή υπηρετεί καλύτερα το ζητούμενο. Επειδή όµως το "Μυθιστόρημα του Παρθενώνα" δεν τελειώνει µε τη δημιουργία του, ευελπιστώ να συνεχίσω µε τα επόµενα επεισόδια του μακραίωνος βίου του.

Τάκης Θεοδωρόπουλος

Το ζήτημα της επιστροφής των μαρμάρων του Παρθενώνα έχει απασχολήσει την ελληνική κοινωνία από την πρώτη στιγμή της κλοπής τους από τον λόρδο Έλγιν. Ένα εθνικό ζήτημα που έχει οδηγήσει σε ατέρμονες διαμάχες με το Βρετανικό Μουσείο. Μήπως θα ήταν όμως πιο παραγωγικό αν οι Έλληνες ασχολούμασταν με το πώς να εκσυγχρονίσουμε τα μουσεία μας και να αναδείξουμε τους αρχαιολογικούς μας θησαυρούς καθώς και με τη βελτίωση των αγροτικών προϊόντων μας αντί να στηριζόμαστε στις ευρωπαϊκές αποζημιώσεις; Είναι ασύνδετα αυτά τα δύο ζητήματα ή μήπως κρύβουν μια βαθύτερη νοοτροπία επανάπαυσης;

Επιμένω στη λέξη θυμός και επίτηδες δεν χρησιμοποιώ τη λέξη οργή. Η οργή είναι η αποκρυστάλλωση του θυμού. Τα υλικά της είναι σκληρά και απαιτούν δικαίωση. Ο θυμός είναι ευάερος και ευήλιος. Δεν ζητάει να δικαιωθεί. Ζητάει να ξεθυμάνει. Στη σκιά των ιστορικών γεγονότων που σημάδεψαν την ιστορία αυτών των «πρώτων» διακοσίων ετών, στο υπόβαθρο της ελληνικής κοινωνίας, το ρεύμα του θυμού δεν έπαψε ποτέ να παρασύρει με την ορμή του τη συλλογική μας συμπεριφορά. Πώς επηρέασε τις εμφύλιες συγκρούσεις που ξεκίνησαν από την εμβρυακή κιόλας ηλικία του νεοελληνικού κράτους; Πώς λειτούργησε ως κινητήρια δύναμη της Μεγάλης Ιδέας που αποδείχθηκε αυτοκτονική; Πώς οι «θυμωμένες πληγές» του Μακρυγιάννη έγιναν ο συναισθηματικός οδηγός της Τρίτης Ελληνικής Δημοκρατίας; Και πώς ο «θυμός», που σήμαινε ψυχή στον Όμηρο, έφτασε να σημαίνει για τους Νεοέλληνες οργή και να θεωρείται ως πιστοποιητικό γνησιότητας της εθνικής μας ταυτότητας, ταυτίζοντας υποσυνείδητα την ψυχή μας με την οργή; Ο Τάκης Θεοδωρόπουλος στο σύντομο αυτό κείμενο συνθέτει το ψυχογράφημα των δύο πρώτων αιώνων της ιστορίας του νεοελληνικού κράτους. Ένα κράτος που παλεύει να βρει τα όρια ενός οργισμένου Έθνους.

Τι είναι αυτό που ψάχνει ο ζωγράφος Γιώργος Γαλανός όταν τα εγκαταλείπει όλα και πηγαίνει να εγκατασταθεί στην ορεινή Πελοπόννησο; Και πώς η μαγεία του τόπου τον παρασύρει για να εμπνευσθεί το έργο που θα τον οδηγήσει ως τα πρόθυρα της τρέλας, γιατί είναι καταδικασμένο να μείνει απραγματοποίητο; Το αδιανόητο τοπίο όμως δεν είναι απλώς μια ιστορία που έχει να κάνει με τη ζωγραφική. Είναι πάνω απ' όλα η ιστορία μιας ανθρώπινης ζωής που θυσιάστηκε για την τέχνη, η ιστορία αυτής της μοναχικής Ελλάδας, που ακόμη κι αν δεν κατάφερε να αφήσει πίσω της μεγάλα έργα, γέννησε μοναδικές ανθρώπινες περιπέτειες.

Το "Μυθιστόρημα του Ξενοφώντα" είναι το μυθιστόρημα της εποχής που ο ελληνικός κόσμος πνέει τα λοίσθια. Οι πόλεις επιδίδονται σ’ έναν ασταμάτητο πόλεμο μεταξύ τους, ο Πέρσης βασιλιάς παρακολουθεί και παρεμβαίνει, και η Ιστορία εγκυμονεί.

Στην ηττημένη Αθήνα του Πελοποννησιακού Πολέμου, ο Σωκράτης καταδικάζεται σε θάνατο και μερικά από τα καλύτερα παιδιά της αναρωτιούνται για την αξία της δημοκρατίας, της μεγάλης εφεύρεσης του προηγούμενου αιώνα. Ο Πλάτων ιδρύει την Ακαδημία, ενώ ο Ξενοφών παίρνει τη δική του μοναχική πορεία. Ωραίος σαν τον Αλκιβιάδη, γόνος της παλιάς καλής Αθήνας, θα γίνει μισθοφόρος του Κύρου πριν τον εξορίσουν οι συμπολίτες του κατηγορώντας τον για φιλολακωνισμό. Το υπόλοιπο της ζωής του θα το περάσει εξόριστος στην Πελοπόννησο, γράφοντας ένα έργο που κατάφερε να φτάσει ακέραιο ως τις μέρες μας. Κι αυτό μοιάζει με θαύμα: χωρίς φιλοσοφική σχολή να τον υποστηρίζει, χωρίς μαθητές να φροντίζουν για την υστεροφημία του, ελλειμματικός φιλόσοφος κατά πολλούς, μειονεκτικός ιστορικός κατ’ άλλους, ο Ξενοφών κατόρθωσε να διασχίσει τους αιώνες και να φτάσει ως το δικό μας παρόν αρθρώνοντας τον μοναχικό του λόγο, διεκδικώντας την ειλικρίνεια αυτής της μοναξιάς που τον κάνει να μοιάζει παράξενα σύγχρονός μας.

Σκέφτηκα να γράψω το χρονικό της περιπέτειας του "Τέταρτου", που για μένα κράτησε από τις αρχές του καλοκαιριού του 1984 ως τα τέλη του καλοκαιριού του 1985, όχι επειδή το περιοδικό σημάδεψε τα πνευματικά πράγματα του τόπου, όπως άλλα που έγραψαν Ιστορία. Ή όπως το Τρίτο Πρόγραμμα του Χατζιδάκι, στη δεκαετία του '70, έγραψε τη δική του Ιστορία. Σκέφτηκα να το γράψω επειδή η περιπέτεια αυτή σημαδεύτηκε από δύο πρόσωπα, εμβληματικά δύο εντελώς διαφορετικών αντιλήψεων για τον τόπο, τον Μάνο Χατζιδάκι και τον Γιώργο Κοσκωτά. Σημάδεψε επίσης και τη χρονική περίοδο κατά την οποία τα συμπτώματα της ελληνικής μετάλλαξης, αυτής που μας οδήγησε στη σημερινή μας ήττα, άρχισαν να αναδύονται στην επιφάνεια. Ήταν μια μετάλλαξη που είχε να κάνει με την πολιτική, όμως σίγουρα δεν φτάνει η πολιτική για να την περιγράψεις, πολλώ μάλλον να την ερμηνεύσεις. Είναι ζήτημα ανθρώπινων υλικών και ποιότητας, αυτής της ποιότητας που σήμερα έχει αποδεκατιστεί. Πριν από καιρό έγραψα ένα χρονογράφημα στα Νέα, όπου υποστήριζα πως ανάμεσα στους μεγάλους ηττημένους του 2012 είναι και ο Μάνος Χατζιδάκις. Όχι γιατί δεν εκτιμούν πια τη μουσική του. Το αντίθετο, σήμερα την εκτιμούν πολύ περισσότερο από τότε που οι περισσότεροι τον ήξεραν απ’ τα μεγάλα του σουξέ. Αλλά γιατί η νοοτροπία του έχει ηττηθεί. Το θάρρος μιας ατομικότητας που αντλεί την ορμή της, όχι από την αυθαιρεσία των όποιων απόψεων, αλλά από το κεφάλαιο της ευαισθησίας που κατατίθεται στο δημιουργικό έργο. Αυτή η νοοτροπία στη σημερινή Ελλάδα βρίσκεται στην παρανομία. Τη νομιμότητα την ορίζει η δημοκρατικά μοιρασμένη αταλαντοσύνη της μετριότητας, που πάσχει από ακράτεια απόψεων και υποστηρίζεται, εννοείται, από το απύθμενο θράσος. Ό,τι αντιμετωπίζαμε τότε ως εξαίρεση έγινε ο κανόνας.