Στέλιος Ράμφος

Η ελληνική αίσθησι του χρόνου Το κείμενο τούτο αποτελεί ανεπτυγμένη μορφή της ομιλίας μου στα πλαίσια των εκδηλώσεων του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών (Μέγαρον-Plus). Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε στις 16 Φεβρουαρίου 2012. Πρόθεσή μου ήταν και είναι να προχωρήσω σε συστηματικότερη κατανόηση του νεοελληνικού πνευματικού πολιτισμού υπό το πρίσμα της συμβολικής του χρόνου του, ώστε να φωτισθούν καλύτερα κάποιες συστατικές δυσχέρειες της παραγωγικής μας συνυπάρξεως με το σημερινό ευρωπαϊκό και παγκόσμιο πολιτισμικό περιβάλλον, παροξυστική φανέρωση των οποίων βιώνουμε οδυνηρά κατά την παρούσα κρίση.

Η αιωνιότητα προηγείται του χρόνου με το "πριν" και το "μετά". Στον χρόνο τα πάντα περνούν, ενώ στην αιωνιότητα τα πάντα είναι μονίμως παρόντα χωρίς μέλλον και παρελθόν. Πως όμως να μετάσχουμε στην αιωνιότητα αφού είμαστε στο χρόνο; Οι σημερινοί άνθρωποι βρισκόμαστε πολύ μακριά από τον Πλωτίνο, όμως κάτι κοινό υπάρχει ανάμεσα σε εκείνον και σε εμάς : Σκεπτόμαστε τον χρόνο εν χρόνω .

Ἡ Ἑλλάδα τῶν ὀνείρων μᾶς προτείνει νὰ διαβάσουμε τὴν συλλογικὴ ψυχική μας ζωὴ μὲ ἀναφορὰ τοὺς συμβολισμοὺς καὶ τὶς νοοτροπίες, ὅπως ἀναδύονται στὰ ὄνειρα καὶ διαμορφώνονται ἀπὸ τὰ συναισθήματα. Ὡς παραστάσεις ἐπιθυμίας καὶ ἀγωνίας, τὰ ὄνειρα δανείζονται μορφὲς ἀπὸ τὴν περιρρέουσα ἀτμόσφαιρα γιὰ νὰ τὶς δέσουν, μέσῳ τῆς φαντασίας, σὲ δικές τους ἱστορίες καὶ συμπεριφορές. Γι’ αὐτό, πολὺ συχνά, ὀνειρευόμαστε τὴν πραγματικότητα ἀντὶ νὰ τὴν βιώνουμε χειροπιαστά. Δημιουργοῦνται ἔτσι οἱ προϋποθέσεις μιᾶς ὑπερπαραγωγῆς ὀνείρων καὶ ὀνειροπολήσεων, ποὺ οἱ μηχανισμοὶ τῆς κοινωνικῆς ἀδράνειας (ἀλλὰ καὶ τῶν ὁλοκληρωτισμῶν) ἀξιοποιοῦν ἐντατικὰ πρὸς ὄφελός τους. Ξετυλίγοντας ὅμως τὸ συνδετικὸ νῆμα τῶν ὀνειρικῶν μορφῶν καὶ τῆς φαντασίας, μποροῦμε νὰ ἐξηγήσουμε τὴν μακροχρόνια ἐπικράτησι τῆς ἀκινησίας σὲ μιὰ κοινωνία ὅπως ἡ δική μας καὶ ταυτοχρόνως νὰ ἰχνηλατήσουμε σημάδια τὰ ὁποῖα ὁδηγοῦν στὸ ξέφωτο τῆς ἀλλαγῆς.

"Ασ' τους άλλους. Εσύ ο ίδιος, που ευθύνεσαι; Τι προσάπτεις στον εαυτό σου; Από εκεί θα βρεθούν τα υπόλοιπα. Όσο αυτό δεν γίνεται, η κρίση θα παρατείνεται, το σάπισμα θα βαθαίνει και τα φαινόμενα της ανομίας θα γίνονται πιο άγρια. Ψυχή έχουμε; δεν έχουμε κατανόηση του εαυτού μας. Άλλο να είσαι έξυπνος και άλλο να κατανοείς. Η κατανόηση είναι ένας βαθμός πάνω από την εξυπνάδα και την γνώση; είναι μία ευαισθησία βαθύτερη, η οποία έχει να κάνει με το κατά πόσο βγαίνουμε από τον εαυτό μας. Παριστάνουμε ή νομίζουμε ότι είμαστε πολύ κοινωνικοί, ενώ στο βάθος έχουμε έναν συναισθηματικό εγωκεντρισμό που μας οδηγεί σε ναυάγια και καταθλίψεις. Ενδιαφέρει αυτή την ώρα της κρίσεως να κοιταχτούμε απ' έξω. Τι σημαίνει "απ' έξω"; Σημαίνει αντί να παίρνουμε θέσεις, να κατανοούμε. Έτσι και στον εαυτό μας θα μένουμε και θα ισορροπούμε. Αντίθετα, εμείς καθρεφτιζόμαστε στις επιθυμίες μας, δηλαδή δεν κοιταζόμαστε πουθενά. Υπάρχει περίπτωση να βρεθούμε; Είκοσι κείμενα του Στέλιου Ράμφου με κυρίαρχο θέμα την κοινωνικο-πολιτική κατάσταση της σημερινής Ελλάδας, δηλαδή την τρέχουσα κρίση. Τα κείμενα αυτά φιλοξενήθηκαν στον Τύπο και τα ηλεκτρονικά μέσα επικοινωνίας. Τα περιεχόμενα του βιβλίου ανακεφαλαιώνει ένας ανέκδοτος επίλογος που ανοίγει νέο ορίζοντα κατανόησης του συνολικού ελληνικού προβλήματος.

Μόνο σε ένα τόπο με λόγο υπάρξεως την ενότητα στην αλήθεια μπορούμε να μιλούμε για μέλλον. Με διχασμένη την κοινωνία στην απληστία μας για εξουσία, ματαίως θα υψώνουμε τα λάβαρα της ανθρωπιάς και της δικαιοσύνης: Οι δρόμοι όλοι βγάζουν στο άγνωστο όσο η όρεξι του μέλλοντος επενδύει στην μερικότητα και την ιδιοτέλεια. Αν αφαιρέσουμε την αλήθεια και το μέτρο από την ζωή μας, καταδικάζουμε σε ασφυξία την δικαιοσύνη. Η αλήθεια ανοίγει το μέλλον, αυτή έχει την δύναμι της ανατροπής. Χωρίς αλήθεια το μέλλον είναι η κόλασι.

Οι παιδιάστικες συμπεριφορές προκαλούν διλήμματα και αμφιβολίες που απλώνονται σαν αχόρταγη δυσπιστία προς τους άλλους, όπως και ανασφάλειες που γυρνούν πολύ εύκολα σε τυραννία. Με τέτοια ψυχολογία μόνο σαν προστατευόμενη ύπαρξη βρίσκουμε τον εαυτό μας· αλλιώς για να διατηρούμε την ισορροπία μας ζητούμε εναγώνια την πατρική σκιά και πετυχαίνουμε ψυχική ανάπαυση όταν "μας κρατούν από το χεράκι".

- Να αφήσουμε την σφαίρα της κοινής γνώμης, εαν μας ενδιαφέρει η αλήθεια. - Δεν γίνεται να θρηνείς ούτε να χαίρεσαι προτού νά καταλάβεις τι συνέβη. - Είμαστε λαός που αρπάζεται με το παραμικρό και τα καταπίνει όλα. Όλα! - Ανάταξη και ελπίδα δεν θα φέρει τόσο η «ανάπτυξη» όσο η υπέρβαση του αρνητικού μας εαυτού. - Είμαστε υπεύθυνοι για τον τρόπο και όχι για το τέλος. -Άλλο να στηρίζεις τους αδυνάτους και άλλο να βασίζεσαι επάνω τους. - Λέμε εύκολα: «Δεν βλέπω φως». Η απάντησι είναι: «Να το φτιάξεις!»... - Οι ιδεολογίες τελείωσαν. Ζήτω οι ιδέες!

Ο τίτλος του βιβλίου δηλώνει τον διφορούμενο και γι' αυτό συχνά δραματικό χαρακτήρα ενός κόσμου ο οποίος ανασαίνει ελεύθερα και συγχρόνως ασφυκτιά στην ατμόσφαιρα των επιλογών του. Το ερώτημα είναι: πώς περνούμε από την τυραννική ανελαστικότητα των μονοσήμαντων αληθειών στην ωριμότητα της αποδοχής του πολυσήμαντου; Από τα περιεχόμενα τα πρώτα έξι κείμενα έχουν ήδη δημοσιευθεί, ενώ το επίμετρο για το ρεμπέτικο και την καθολικότητα του μοναδικού μαζί με τα τέσσερα τελευταία κείμενα είναι ανέκδοτα.