Λούντβιχ Βιττγκενστάιν

Τα Zettel // ∆ελτάρια αποτελούν ένα εξαιρετικό δείγμα βιττγκενσταϊνικής φιλοσοφίας κατευθείαν από την πηγή. Πρόκειται για αποσπασματικές σημειώσεις διά χειρός Βίττγκενσταϊν, επιλεγμένες και επιμελημένες από τους φιλοσόφους, μαθητές και φίλους του φιλοσόφου, την Ελίζαμπεθ Άνσκομπ και τον Γκέοργκ φον Βριγκτ. Tο παλαιότερο απόσπασμα γράφτηκε το 1929 και το υστερότερο τον Αύγουστο του 1948, ενώ στην πλειονότητά τους τα αποσπάσματα προέρχονται από δακτυλογραφημένα χειρόγραφα («δακτυλόγραφα») τα οποία ο Βίττγκενσταϊν υπαγόρευσε κατά την περίοδο 1945–1948. μοιάζουν με τηλεγραφικά αποσπάσματα συνθετότερων φιλοσοφικών ερευνών, παρέχοντας μια πολυπρισματική θέαση του φιλοσοφικού νου του Βίττγκενσταϊν, προσεγγίζοντας τις φιλοσοφικές του ανησυχίες από διάφορες πλευρές. Οι παράγραφοι που συνθέτουν το βιττγκενσταϊνικό κείμενο είναι αμιγώς φιλοσοφικές, και τις σημαδεύει η γνωστή συνήθεια του Βίττγκενσταϊν να θέτει ερωτήματα τα οποία αφήνει αναπάντητα, ή να προσκαλεί τον αναγνώστη του να φανταστεί ασυνήθιστες και αξιοπερίεργες περιστάσεις, στις οποίες όμως δεν επιστρέφει ξανά. Συνεπώς, ο αναγνώστης επιβαρύνεται με το καθήκον να αποκωδικοποιήσει ή να μεταγλωττίσει τις βιττγκενσταϊνικές σκέψεις και τους βιττγκενσταϊνικούς προβληματισμούς στο δικό του πλαίσιο, ούτως ώστε να ξεκλειδώσει μια νέα, ανατρεπτική και ανεπανάληπτη όψη της ίδιας της φιλοσοφικής δραστηριότητας. Η πραγμάτευση των θεμάτων, με άλλα λόγια, δεν περιορίζεται σε όσα γράφονται στη σελίδα, αλλά έχουν αντίκτυπο και πέρα απ’ αυτήν, ρίχνοντας φως στα προβλήματα από εντελώς πρωτότυπες πλευρές.

Ο φιλοσοφικός στοχασμός των "Παρατηρήσεων πάνω στα χρώματα" αναπτύσσεται στη διασταύρωση γραμματικής και φαινομενολογίας. Και πρόκειται πραγματικά για έναν πλούσιο στοχασμό: αγγίζει ευθέως το περιβόητο ζήτημα της διαπλοκής του διαθέσιμου χρωματικού λεξιλογίου και του χρωματικού ρεπερτορίου που είναι ικανός να δει κανείς (με πολλά σχόλια πάνω στο πώς η αχρωματοψία μπορεί να σταθεί ως ένα εναλλακτικό ρεπερτόριο αντίληψης των έγχρωμων αντικειμένων)· συγχρόνως προκαλεί τη φαντασία ζητώντας μας να συλλάβουμε τι θα μπορούσε να μετρήσει, για παράδειγμα, ως «διαφανές λευκό» (π.χ. ένα διάφανο λευκό γυαλί) - κι αν δεν μπορούμε, να εξηγήσουμε γιατί. Ο αναγνώστης καλείται, λοιπόν, να δει τις "Παρατηρήσεις πάνω στα χρώματα" ως μια πρόκληση στη φαντασία του και μια πρόσκληση να δώσει προσοχή όχι μόνο στο τι βλέπουν τα μάτια του αλλά και στη λογική που διέπει τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του λόγου του για όσα βλέπονται, για τις λεπτές αποχρώσεις που εντοπίζονται, για τις μορφολογικές διαφορές που υπόκεινται αυτού του τόσο καθημερινού και κοινότοπου φαινομένου - της αντίληψης των χρωμάτων.

Μολονότι υπό μία έννοια ο τίτλος είναι παραπλανητικός λόγω της μονομέρειάς του, το "Περί βεβαιότητος" έχει δικαίως χαρακτηριστεί ως έργο πάνω στη γνωσιολογία, έργο το οποίο εγκαινιάζει νέες γραμμές σκέψης πάνω στις έννοιες της γνώσης, της αμφιβολίας και της δικαιολόγησης των πεποιθήσεων. Αλλά και ανεξάρτητα από τη συμβολή του στην άρθρωση γνωσιοθεωρητικών θέσεων, το βιβλίο αποτελεί σαφώς το τρίτο αριστούργημα του Βίττγκενσταϊν (μετά το "Τρακτάτους" και τις "Φιλοσοφικές έρευνες"), επεκτείνοντας και διευρύνοντας τους βιττγκενσταϊνικούς στοχασμούς πάνω στη γλώσσα, τη λογική και την ανθρώπινη ζωή.

Ο πλούτος των παρατηρήσεων, η φιλοσοφική γονιμότητα των ερωτήσεων και των διαφορετικών απαντήσεων, αλλά και η ποικιλία των θεματικών που θίγονται στις σημειώσεις αυτές, όχι μόνο επιβεβαιώνουν έναν τέτοιο χαρακτηρισμό αλλά επιτρέπουν επίσης στον αναγνώστη να παρακολουθήσει την πορεία της σκέψης ενός μεγάλου φιλοσόφου.

Στις σημειώσεις αυτές θίγονται οι προβληματικές του ιδεαλισμού και του σκεπτικισμού, η έννοια και ο ρόλος της αμφιβολίας, η έννοια της γνώσης και η θεμελίωσή της, η έννοια της δικαιολόγησης και της τεκμηρίωσης των εμπειρικών πεποιθήσεων, όπως και πολλά άλλα γνωσιολογικά ζητήματα, πέρα από την εμβληματική έννοια της βεβαιότητας, που καταλαμβάνει μεγάλο μέρος των φιλοσοφικών ερευνών του βιβλίου.

Τι λόγο μπορεί να "αρθρώσει" ο ψυχαναλυτής απέναντι στο βιττγκενσταϊνικό φιλόσοφο; Μπορεί ο φιλόσοφος να "διορθώσει" τον αναλυτή; Είναι σε θέση να διαφωνήσουν ή να συμφωνήσουν πάνω στο ίδιο ζήτημα; Πώς τοποθετείται το βιττγκενσταϊνικό αίτημα για θεραπεία, καθαρότητα και ακρίβεια απέναντι στην ψυχαναλυτική τεχνοτροπία της «μετέωρης προσοχής»; Από την άλλη, πώς προσλαμβάνεται ο αναλυτικός λόγος μέσα στο γλωσσαναλυτικό πλαίσιο;