Ερρίκος Ίψεν

Επιστρέφοντας μετά από χρόνια στο πατρικό του, ο Γκρέγκερς ανακαλύπτει πως η γυναίκα που υποψιαζόταν ότι ήταν ερωμένη του πατέρα του έχει παντρευτεί τον παλιό του φίλο Γιάλμαρ και έχουν μαζί μια κόρη. Κυνηγός του "απόλυτα ιδανικού" και πεπεισμένος πως μόνο η απόλυτη ειλικρίνεια οδηγεί σε αυτό, αποφασίζει να αποκαλύψει την παλιά σχέση στον φίλο του, δημιουργώντας έτσι υποψίες για την πατρότητα του παιδιού. Ένας άλλος φίλος της οικογένειας, ο δρ. Ρέλλινγκ, τον προειδοποιεί: ορισμένες πλάνες είναι ζωτικής σημασίας. Στην "Αγριόπαπια" "παρελαύνει απ' τη μια ο κόσμος της ψευτιάς και της υποκρισίας, κι απ' την άλλη κάποιοι "εκτελεστές" του. Και, κατά κυριολεξία, ο κόσμος αυτός στήνεται στο απόσπασμα", γράφει στην πλούσια σε σχόλια και πληροφορίες εισαγωγή του ο μεταφραστής του Ίψεν, Ήρκος Αποστολίδης. "Οι εκτελεστές όμως είναι μεν στο έπακρο ιδεαλιστές, πλην γεμάτοι ελαττώματα, συνηθισμένα ανθρωπάκια, δίχως πείσμα, και δίχως ευρύτερη συγκρότηση, πνευματικότητα, ή σκοπό ζωής". Τα πρόσωπα: οικεία, της οικογένειας και του περίγυρου. Ο Ίψεν δεν κρίνει και δεν επιζητεί την κάθαρση. Σπάει το "χρυσωμένο κέλυφος" θεσμών, όπως η οικογένεια, και ξεσκεπάζει την υποκρισία που καλύπτει τους μύθους τους, δείχνοντας παράλληλα πως ακόμα κι ο "καλός" μπορεί να γίνει βλαπτικότερος από τον "κακό". Η "Αγριόπαπια" είναι το έβδομο αριστούργημα του Ίψεν που μεταφράζεται για τη σειρά των απάντων του μεγάλου Νορβηγού που εκδίδουν με συνέπεια οι εκδόσεις Gutenberg, μια σειρά, που όπως τονίζει ο Κώστας Γεωργουσόπουλος, είναι μια "πολύτιμη, σύγχρονη, δραματουργικά ενημερωμένη, θεατρικότατη, γλωσσικά πλούσια κι ερεθιστική προσφορά γενικής Παιδείας, σκηνικής πρόκλησης και παρακλητική της σκηνοθετικής, υποκριτικής και εικαστικής φαντασίας" που οδηγεί "σε αρτεσιανά πηγάδια πνευματικής όασης".

Το οικογενειακό περιβάλλον είναι το πεδίο σύγκρουσης στον Ιωάννη Γαβριήλ Μπόρκμαν. K' ενώ βάλλεται πολλαπλά το αστικό όνειρο της υλικής ευμάρειας και της κοινωνικής ανέλιξης, στον πυρήνα του δραματος αναγνωρίζεται ο θεμελιακός ιψενικός προβληματισμός: η θέση του ατόμου -και μάλιστα του «εξαιρετικού»- μες στην κοινωνία. «Τα οσμίζομαι τα φυλακισμένα εκατομμύρια, νοιώθω τις μετάλλινες φλέβες, τα πλάνα χέρια τους που ξεδιπλώνονται, κλαδιά όμοια, κατά πάνω μου... Θέλω, όμως, τώρα, να σας ψιθυρίσω, μες στη νυχτερινή σιωπή. Σας αγαπάω! Εσάς!, που βρίσκεστε μισοπεθαμένα στα σκοτεινά βάθη! Σας αγαπάω, διψασμένα πλούτη για ζωή... μαζί μ' όλη τη λαμπρή συνοδεία σας της δύναμης και της εξουσίας! Σας αγαπάω, σας αγαπάω!»

Έναν χρόνο μελετούσε στον νου του ο Ίψεν το θέμα του "Κούκλας σπιτικό". Στο διάστημα αυτό, κατά το συνήθειό του, οικοδομούσε λίγο λίγο, ψηφί το ψηφί, τα πρόσωπα, τα φώτιζε από διάφορες γωνίες, αναζητούσε τις αντιδράσεις που τους ήταν οι περισσότερο ταιριαστές, τα λόγια που χαρακτηρίζουν με τρόπο έκτυπο, τελειωτικό. Όταν έρχεται η στιγμή να συνθέσει πια το υλικό του, θυμάται πως του είχανε μιλήσει για κάποιο παλαιό μοναστήρι, μετασκευασμένο σε ξενοδοχείο, κοντά στο Αμάλφι. Φεύγει από τη Ρώμη και αποσύρεται εκεί. Τέσσερις μήνες και κάτι θα του πάρει η συγγραφή τού Κούκλας σπιτικό από το πρωτόγραφο ώς το οριστικό κείμενο. Και στους τέσσερις αυτούς μήνες ο Ίψεν θα στερεώσει, έστω και με κάποιες ακόμα αστάθειες ή αναδρομές σε κάποιες παλαιές μεθόδους, τη νέα μορφή του δραματικού έργου, την "ιψενική". Άγγελος Τερζάκης

Ο Αρχιμάστορας Σόλνες -ένας δαιμονιακά ερωτικός διάλογος δύο ψυχών- είναι το πρώτο απ΄ τα όψιμα έργα του Ίψεν, όπου τα δυο κύρια πρόσωπα ενσαρκώνουν μύχιες επιθυμίες κι αυτοκαταστροφικά ορμέμφυτα. «Θέλω όμως να σας πω πως τη νοιώθω εγώ -πάνω μου- τούτη την "ευτυχία": σαν ένα κομμάτι στο στέρνο μου πούχει γυμνωθή από δέρμα. Κ? οι βοηθοί μαζί με τους υπηρέτες -οι δαίμονες όλοι- γδέρνουν σάρκες από άλλους ανθρώπους και μου τις φέρνουν, για να μπαλώσουν τη δικιά μου πληγή! … Μα η πληγή δε γιατρεύεται. Ποτέ,.. ποτέ! Αχ και να ξέρατε συχνά-πυκνά πόσο με τρώει και με καίει.»

Το έργο είναι αρκετά αυτοβιογραφικό, μιας και ο Ίψεν όντως ανησυχούσε για την αρπαγή του θρόνου του από νεότερους - ιδιαίτερα τον Στρίντμπεργκ - έπασχε από υψοφοβία, και συχνά θελγόταν από τη γοητεία νεαρών κυριών και δεσποινίδων. Επίσης είναι ένα δράμα με σκληρά δεμένες τις εξαρτήσεις των άλλων προσώπων με τον κεντρικό ήρωα, που σχεδόν ανάγεται σε πρόσωπο τραγωδίας. Ο Σόλνες, ένας επηρμένος μεσήλικας με αρκετά στοιχεία είρωνος θυμοσοφίας, υπερβαίνει τα όρια και τις δυνατότητές του, μέσω μιας εγρήγορσης απωθημένων που μια ζωή κουβαλούσε, όταν αφήνεται και παρασύρεται από την τρυφερότητα, την ανθρωπιά και τη νεανική ορμή της Χίλντα. Και είναι γνωστό πόσο οικτρό είναι το τέλος των κοινών θνητών όταν υπερβαίνουν τα ανθρώπινα.

"Ο Εχθρός του λαού" είναι έργο υποδειγματικής ιψενικής γραφής, διότι δίνει παραστατικά την εικόνα των εξουσιαστικών μηχανισμών οι οποίοι, εν ονόματι της "κοινής γνώμης" και της "μετριοπάθειας" κινητοποιούνται για να εξαγοράσουν συνειδήσεις, να αλλοιώσουν χαρακτήρες και τελικά να εξοντώσουν τους πολιτικούς εχθρούς τους. Οι μηχανισμοί της κρατικής εξουσίας, που προσπαθούν να ανατρέψουν τις απόψεις του αναμορφωτή γιατρού Στόκμαν, δρουν σαν ασφυκτικός βρόχος και εν τέλει γίνονται σήμα κινδύνου για την κοινωνία. Το έργο κινείται μέσα σε καφκικό ζόφο, όταν όλος ο περίγυρος του Στόκμαν -επαγγελματικός, οικογενειακός, φιλικός- λειτουργεί σαν κατασταλτικός μηχανισμός με μόνο σκοπό τη διατήρηση μιας βαλτωμένης αλλά επιφανειακά ήρεμης πόλης.

Στο Μικρός Έγιολφ, μια βαθιά ψυχολογική σπουδή, εν' αντρόγυνο πρέπει ν' αντιμετωπίσει τον απρόσμενο θάνατο του μοναδικού παιδιού τους. Όλα τ' απωθημένα κ' οι αμφιβολίες που φώλιαζαν για χρόνια κρυμμένες στην καρδιά τους, έρχονται στο φως και ζητάνε εκδικητικά το μερτικό τους απ' τη ζωή. ΡΙΤΑ: Πού να στρέψουμε το βλέμμα μας, 'Αλφρεντ;.. ΑΛΛΜΕΡΣ (Ρίχνει το βλέμμα πάνω της): Ψηλά. ΡΙΤΑ (Γνέφει συμφωνώντας): Ναι,.. ψηλά. ΑΛΛΜΕΡΣ: Ψηλά... Στις βουνοκορφές. Στ' άστρα. Στην απέραντη σιωπή.

Στο "Όταν ξυπνήσουμε εμείς οι νεκροί", ο δραματουργός προσπαθεί να ξετυλίξει λόγο ανιχνευτικό της ίδιας του της δραστηριότητας: του δημιουργού. Το ερώτημα για την πραγματική αξία της Τέχνης -τη δύναμή της να κάνει την ανθρώπινη ζωή πιο υποφερτή- κατατρώει την ψυχή του γηραιού Ίψεν. «ʼκου... πως έβαλα τον εαυτό μου μες στο σύμπλεγμα. Μπρος από μια πηγή... κάθεται ένας άντρας γεμάτος ενοχές που δεν έχει ακόμα βγει ολόκληρος απ' τη γη... Βουτάει και ξαναβουτάει τα χέρια του στο τρεχούμενο νερό -για να τα εξαγνίσει-, καμπουριάζει και βασανίζεται απ' τη σκέψη πως ποτέ, μα ποτέ δε θα τα καταφέρει… Αέναα θα καίγεται μες στην κόλασή του.»