Βασίλης Βασιλικός

Στον πίνακα αυτόν, έργο ενός ανώνυμου ζωγράφου, ό, τι προέχει είναι η κίνηση του χεριού του κεντρικού προσώπου, που σηκώνει το ποτήρι του για το καθιερωμένο "εις υγείαν", καθώς το σπίθισμα του ματιού του, πριν την πρόποση, αγκαλιάζει στοργικά τους συνδαιτυμόνες - πρόσωπα ηλικιωμένα, ροδομάγουλα, συμπαθητικά και μειλίχια, ωσάν ποτέ τους να μη θέλησαν το κακό, ωσάν ουδέποτε να το έπραξαν.
Ο ερασιτέχνης-ζωγράφος δεν γνώριζε, φαίνεται, ότι για να τσιτώσει τον καμβά έπρεπε ν' ανοίξει τα διασταυρωμένα πτερύγια του ξύλινου τελάρου. Κι έτσι, χάρη σ' αυτή του την άγνοια, αφενός μας περισώθηκε ο πίνακας μ' όλες του τις λεπτομέρειες (αφού τ' ακρυλικά αρώματα των καλά τεντωμένων καμβάδων, ραγίζουν, ραβδίζουν, σπάνε με τον καιρό), αφετέρου μαθαίνουμε για το έργο αυτό κάτι παραπάνω μια που, χωμένο σαν σε ερμάρι, βρέθηκε στην πίσω δεξιά γωνία του καμβά ένα επεξηγηματικό σχόλιο. [...]

non-exchangeable & non-refundable

Ο Βασιλικός έχει πάντα την ανάγκη να ζει "εκτός των τειχών", σύμφωνα με τον τίτλο του πρώτου κειμένου αυτού του βιβλίου.

Σ' αυτό ο ίδιος δεν κάνει τίποτα άλλο από το να συνεχίζει τη γραμμή της ανεξάρτητης και ενωτικής δράσης που υπήρξε η γραμμή του Λαμπράκη και της γενιάς που αναφερόταν σ' αυτόν, μια γενιά που άφηνε πίσω της την τραγική κληρονομιά του εμφυλίου πολέμου και ξανάρχιζε τον διάλογο από την αρχή όπως την επαύριο της απελευθέρωσης.

Πρέπει να αναφερθούμε στη σύντομη περίοδο της συνειδητοποίησης και των βίαιων συγκρούσεων που αρχίζει με τον "μαραθώνιο" της ειρήνης που έκανε ο ανεξάρτητος βουλευτής και καθηγητής της ιατρικής Γρηγόρης Λαμπράκης το 1963, και τη δολοφονία του ένα μήνα αργότερα, ως την εκλογή της κυβέρνησης του Παπανδρέου, και τη διάλυσή της μετά το πρώτο πραξικόπημα, το πραξικόπημα του βασιλιά Κωνσταντίνου, το 1965. Στην εποχή αυτή αναφέρονται τα κείμενα αυτού του βιβλίου. Δοκίμια, έρευνες, διηγήματα δημοσιευμένα σε αθηναϊκά περιοδικά την περίοδο 1962-65. Δημοσιογραφία ποιότητας. Κι όταν λέμε ποιότητα εννοούμε κατ’ αρχάς την ακριβή πληροφόρηση του κοινού και κατά δεύτερο, αλλά καθόλου αμελητέο λόγο, τον πλούτο και τη φροντίδα της γραφής.

(Italo Calvino, απόσπασμα από τον πρόλογο της ιταλικής έκδοσης του βιβλίου "Εκτός των τειχών", 1972)

"Διάβασα το "Εκτός των τειχών" σχεδόν παιδί, γύρω στα 1970, και αμέσως μου "είπε" πολλά πράγματα. Έκτοτε επανερχόμουνα ταχτικά, ξανά και ξανά, υπήρχαν κομμάτια που τα είχα μάθει απέξω. Γιατί η δύναμη του λόγου του είναι εξαιρετική, και πολύ λίγο έχει χάσει τη φρεσκάδα της στις ενδιάμεσες δεκαετίες. Και είναι αξιοσημείωτο ότι σε κείμενα τέτοιας ηλικίας η γλώσσα είναι σα σημερινή. Θυμίζω δε ότι από το βιβλίο τούτο επιβλήθηκε στο καθημερινό νεοελληνικό λεξιλόγιο η έκφραση "εντός / εκτός των τειχών"

Μυθιστόρημα-σταθμός της ελληνικής λογοτεχνίας, πολιτικό ντοκουμέντο, ένα από τα διασημότερα σε όλο τον κόσμο ελληνικά βιβλία, το "Ζ" του Βασιλικού σε νέα έκδοση, πενήντα χρόνια από την πρώτη του κυκλοφορία. Το "Ζ" δεν χρειάζεται συστάσεις. Ή μήπως αυτό δεν είναι αλήθεια; Τι γνωρίζουμε για το διασημότερο, μαζί με τον Ζορμπά, ελληνικό πεζογράφημα που, μεταξύ άλλων, προτάθηκε το 2009 από την εφημερίδα Guardian ως ένα από τα 1.000 μυθιστορήματα που "όλοι πρέπει απαραιτήτως να διαβάσουν"; Μήπως νομίζουμε πως το γνωρίζουμε μέσω της ομότιτλης ταινίας του Κώστα Γαβρά; Ο Βασίλης Βασιλικός, γνωστός ήδη και βραβευμένος συγγραφέας, αρχίζει να ασχολείται με το "Ζ" εν θερμώ, αμέσως μετά τη δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη, τον Μάιο του 1963. Συγκεντρώνει όλα τα στοιχεία και το προανακριτικό υλικό, αλλά καθυστερεί την έκδοση του βιβλίου λόγω των αμφιβολιών του για το πώς πρέπει να χειριστεί συγγραφικά το θέμα. Το έναυσμα για την ολοκλήρωση του έργου τού δίνεται, όταν, όπως έχει πει πολλές φορές ο συγγραφέας, το 1966 διαβάζει το "Εν ψυχρώ", το διάσημο πια "non-fiction novel" του Τρούμαν Καπότε. Όπως εξηγεί στο επίμετρο του βιβλίου η Γ. Φαρίνου-Μαλαματίρη, στη διαμόρφωση του ύφους του Βασιλικού σημαντικό ρόλο είχαν και τα θεωρητικά κείμενα του Ζαν Πωλ Σαρτρ που καλούσαν τους συγγραφείς σε κοινωνική στράτευση. Το "Ζ" πρωτοεκδόθηκε τον Νοέμβριο του 1966, ενώ η δίκη για την υπόθεση Λαμπράκη συνεχιζόταν, προκαλώντας αίσθηση όχι μόνο λόγω του θέματός του αλλά και του πρωτοποριακού τρόπου γραφής του. Η χούντα το απαγορεύει· η φήμη του στο εξωτερικό εκτοξεύεται, ειδικά αφότου ο Γαβράς μεταφέρει ένα τμήμα του, σε σενάριο Χόρχε Σεμπρούν, στον κινηματογράφο. Μέχρι σήμερα το "Ζ" έχει εκδοθεί σε 22 γλώσσες, ενώ εξακολουθεί να γοητεύει με την πλοκή του και τα λυρικά του κομμάτια, να εντυπωσιάζει με την τόλμη του στην αποκάλυψη των παρακρατικών κυκλωμάτων και της εκκόλαψης εγκληματικών οργανώσεων. Η εύλογη σύνδεσή του, τέλος, με σύγχρονα γεγονότα προσφέρει διαρκώς τη δυνατότητα νέων σηματοδοτήσεων.

Μια ζωή σαν μυθιστόρημα. Αναμνήσεις και συγγραφικές δοκιμές. Συναντήσεις με κορυφαίους εκπροσώπους των γραμμάτων και των τεχνών του 20ού αιώνα, Έλληνες και ξένους, με πολιτικούς αλλά και καθημερινά πρόσωπα. Η εγκατάσταση σε πόλεις του εξωτερικού και η αυτοεξορία στο Παρίσι. H επιστροφή στην Ελλάδα της Μεταπολίτευσης και οι νέες προκλήσεις. Παράλληλα, το alter ego του συγγραφέα συνθέτει μια ημι-μυθιστορηματική αφήγηση. Μια πολυτάραχη και συναρπαστική ζωή. Ένα εξομολογητικό κείμενο που ξεπερνά τα όρια μιας προσωπικής ιστορίας.

Νιώθω μια παράξενη ηρεμία κι ευδαιμονία, καθώς πρωτοκατοικώ το πατρικό μου σπίτι στη Θάσο. Τα πνεύματα των προγόνων σαν να με ευχαριστούν που το αποκατέστησα στις παλιές του δόξες. Τώρα έχουμε για πρώτη φορά ένα "εξοχικό", ένα maison de campagne, που λένε οι Γάλλοι. Είμαι ευτυχής σημαίνει ότι επέστρεψα εκεί απ' όπου ξεκίνησε ο πατέρας μου. Αυτό αποτελεί και την κρυφή πηγή της τωρινής μου ευδαιμονίας. Είμαι ευτυχής που γύρισα στο νησί μου. Γράφω γιατί είμαι ευτυχισμένος που το κατοικώ. Η γνησιότητα του αισθήματος φέρνει και τη γνησιότητα της γραφής. Τελικά, το γράψιμο είναι μεγάλη ανακούφιση. Γράφοντας, δεν ενοχλείς κανέναν με εξωτερικούς θορύβους. Ο εσωτερικός ορυμαγδός είναι χωρίς ήχο. Κατά τ' άλλα διαβιώ εν Θάσω, πένης μεν, πλην ευτυχισμένος, με τον αέρα, με το βουνό, με τη θάλασσα, με τους εδώ φίλους μου, με "αστυνομικά" και με τα βιβλία του Αντρέ Ζιντ. Μαζί με τη Βάσω, την Ευρυδίκη, την Έμιλυ, την Κίττυ, τον Οδυσσέα. Ένας Οδυσσέας κι εγώ, που επιστρέφει στη δική του Ιθάκη.

Το μυθιστόρημα "Θύματα ειρήνης" (1956) είναι η δεύτερη εμφάνιση του Βασίλη Βασιλικού στη νεοελληνική πεζογραφία, μετά τη νουβέλα "Η διήγηση του Ιάσονα" (1953). Ένα "μυθιστόρημα ενηλικίωσης", που αφηγείται την ιστορία μιας συντροφιάς επτά νέων ανδρών, οι οποίοι ωριμάζουν με τον πλέον επώδυνο τρόπο στη Θεσσαλονίκη, στις αρχές της δεκαετίας του '50, αναζητώντας απελπισμένα κάποιο ιδανικό και παλεύοντας με τον έρωτα, τον θάνατο, τις ιδεολογίες και τα φαντάσματα της μετεμφυλιακής Ελλάδας. Παράλληλα, το έργο είναι ένας φόρος τιμής στη Θεσσαλονίκη, μια πόλη απερίφραστα ερωτική, που μαγνητίζει, συναρπάζει, παθιάζει και μαζί εγκλωβίζει τους χαρακτήρες, δημιουργώντας την αίσθηση του "αποκλεισμού" και την επιθυμία της μεγάλης φυγής.

Κάποιες φορές οι παππούδες διηγούνται στους εγγονούς παραμύθια για δράκους και ιππότες. Άλλες φορές, πάλι, ξεφεύγουν από τα συνηθισμένα και τους λένε παραμύθια (;) για κομπίνες και τραπεζικά κυκλώματα. Μια φορά κι έναν καιρό, εγγονέ μου, ήταν ένας Κ. που ήθελε να γίνει μεγάλος. Κι έγινε ο Μεγάλος. Κουμάσι θα τον έλεγε κάποιος, Καταφερτζή κάποιος άλλος. Όπως και να έχει, μέσα θα έπεφταν και οι δυο. Ο Κ., ένα Καταφερτζίδικο Κουμάσι, κατάφερε με το λαμπρό μυαλό του και το σκάνδαλό του, να σημαδεύσει μια ολόκληρη εποχή. Στο «Κ», ο αφηγητής-παππούς, διηγείται «μια ιστορία με ήρωα το χρήμα». «Στην εποχή που μπαίνουμε» λέει στον εγγονό του, «εποχή που εγώ δε θα τη ζήσω, αλλά θα τη ζήσεις εσύ, το χρήμα, που πάντα κυβερνούσε τον κόσμο, θα εξακολουθεί να τον κυβερνά, αλλά χωρίς σάλτσες που άλλοτε το σκέπαζαν. Σήμερα το χρήμα είναι γυμνό, καμιά ιδεολογία, καμιά σταυροφορία δεν τη ντύνει. Είναι το χρήμα για το χρήμα, όπως λέμε η Τέχνη για την Τέχνη». Και κάπως έτσι, ξετυλίγεται το νήμα μιας ιστορίας, πρωτοφανούς για τα ελληνικά δεδομένα. Είναι η ιστορία του έξυπνου γιου ενός ελαιοχρωματιστή μετανάστη που ζήτησε να γίνει παντοκράτορας, για να καταλήξει, μετά από μια τρελή τροχιά με δύναμη, διαφθορά και διαπλοκή, στη «δίκη του αιώνα» και στα κάγκελα της φυλακής.

non-exchangeable & non-refundable