Αχιλλέας Κυριακίδης

Ο άνθρωπος που παρασύρεται από ένα ταξί σε µια διάβαση πεζών. Ο µουσικός-συγγραφέας που υποδύεται τον ντετέκτιβ. Η Άννα που υποπτεύεται ότι ο σύζυγός της την απατά. Η ψυχίατρος που αναλύει τα αίτια της µελαγχολίας. Το “Langsamer Satz” του Βέµπερν. Η σερβιτόρα που ο άντρας της ξυλοφορτώνει µετανάστες. Ο Ιάσονας που σπουδάζει Ιστορία. Η ηλικιωµένη που έχει παγιδευτεί στο παρελθόν. Ο εσθονός συνθέτης που δολοφονείται. Όλοι τους µέλη µιας ετερόκλητης ορχήστρας βιρτουόζων της καθηµερινότητας, που γράφουν κύκλους στα πεζοδρόµια της κινούµενης πόλης, κυνηγιούνται ασταµάτητα σαν τους δείκτες του ρολογιού σ’ ένα πλέγµα χρόνων που πλησιάζουν, διακλαδώνονται, τέµνονται ή αγνοούνται, και περιφέρουν τα περισκοπικά τους βλέµµατα τραγουδώντας µε αιχµηρά ρετσιτατίβι ή ακαριαίες άριες την Ανθρώπινη Κωµωδία, τη δική τους επαναλαµβανόµενη ιστορία, παγιδευµένοι στο κέντρο ενός αδυσώπητου ιλίγγου.

Είκοσι τέσσερις «Παραλλαγές Αίνιγµα», όσα και τα γράµµατα της αλφαβήτου, σύντοµες και παράξενες ιστορίες, είκοσι τέσσερις µικρές ραψωδίες, είκοσι τέσσερα αστραπιαία µικροδιήγηµατα, µεγάλης έντασης και εξαιρετικής συµπύκνωσης που, κουβαλώντας στις πλάτες τους σελίδες µυθιστορηµάτων, συνοµιλούν µε την αλληγορία ή την παραβολή, ερωτοτροπούν µε τον κινηµατογράφο και τη χιµαιρική υλικότητα της µουσικής. Από τον «Αθάνατο» (α) που ανοίγει τη συλλογή έως την «Παράλληλη δράση» (ω) που την «κλείνει», δαγκώνοντας την ουρά της και ανοίγοντάς τη στην απεραντοσύνη, ο αναγνώστης καλείται να παρακολουθήσει –µε οδηγό τα διπλά λογοτεχνικά και κινηµατογραφικά µότο και τις αφιερώσεις που λειτουργούν ως τροχιοδεικτικά του νοήµατος– ένα υπόγειο δίκτυο αναφορών και αντικατοπτρισµών που αγκαλιάζουν το σύνολο της τέχνης, δηλαδή της ανθρώπινης ζωής.

Από τους κλειστοφοβικούς διαδρόµους του Κάφκα στις εξαγωνικές στοές της Βιβλιοθήκης της Βαβέλ, ή πίσω στις απαρχές της πεζογραφίας του Αχιλλέα Κυριακίδη, όταν το φανταστικό και το παράλογο ανέτρεχαν παραβολικά στην προϊστορία της χώρας ή αλληγορούσαν τη ρηµαγµένη γη της. Κάφκα και Καµύ υποτονθορύζουν κάτω απ’ τις γραµµές, Μπέκετ και Ιονέσκο υποφώσκουν στα κείµενα του πρώτου Κυριακίδη ["Διαφάνεια" (1973), ["Στοιχεία ταυτότητος" (1977)]. Στα σταυροδρόµια των λαβυρίνθων συναντώνται η Ιστορία και ο Μύθος: διηγήµατα που δεν γράφτηκαν ποτέ, επιστολές που αυτοχειριάζονται ["Ο πληθυντικός µονόλογος (1984)"]· και έπειτα, ο Παρασκευάς σκοτώνει τον Ροβινσώνα, και η Πηνελόπη γυρίζει επιτέλους στον καρτερικό Οδυσσέα ["Διεστραµµένες ιστορίες" (1988)]. Όσο για τα πεζά της "Μουσικής" (1995), αυτά διαψεύδουν την αποφθεγµατική ρήση που θέλει τη Μουσική να ’χει σταµατήσει στον Μπαχ, και τη Ζωγραφική στις "Μενίνας" του Βελάσκεθ. Ποιος ο λόγος να γράψεις ένα πολυσέλιδο µυθιστόρηµα, όταν µπορείς να γράψεις την περίληψή του, υποστήριζε ο Μπόρχες. Ο Κυριακίδης προσυπογράφει, και στις αστραπιαίες ιστορίες του προσέρχεται στην υψηλή παράδοση µε διαθέσεις νόµιµης ασέλγειας.

«Κανένα πρόβληµα δεν είναι τόσο σύµφυτο µε τα γράµµατα και το ταπεινό τους µυστήριο όσο αυτό το οποίο θέτει µια µετάφραση» έχει γράψει ο ΧόρχεΛουίς Μπόρχες, και ο συγγραφέας, δοκιµιογράφος και µεταφραστής του Αχιλλέας Κυριακίδης, µε αφορµή το γεµάτο ειρωνικές νάρκες έργο του µεγάλου Αργεντινού, ιχνηλατεί τις ωδίνες του µεταφραστή. Πότε µια µετάφραση είναι πιστή; Τι σηµαίνει µετάφραση του πνεύµατος ή του γράµµατος; Είναι όλα τα κείµενα µεταφράσιµα και µεταφραστέα; Σε ποια γραµµατεία ανήκουν τα µεταφρασµένα έργα; Ανταποδίδοντας την τιµή του Ιονίου Πανεπιστηµίου να τον αναγορεύσει επίτιµο διδάκτορα, ο Κυριακίδης στην ευχαριστήρια αντιφώνησή του µιλά, παίζων άµα και σπουδάζων, για το αίνιγµα της οικειοποίησης µιας άλλης γλώσσας και τις προσωπικές αγωνίες του µεταφραστή.

Το βιβλίο, εμπειρικό καταστάλαγμα μιας πολύχρονης τριβής με το φαινόμενο της λογοτεχνίας σε όλες της τις μορφές, σχεδιάζει και εικονογραφεί μιαν αυστηρά προσωπική θεώρηση του λογοτεχνικού φαινομένου και των εμπλεκομένων, από τον πομπό στον δέκτη και τούμπαλιν. Αποφθεγματικές, λοιπόν, ρήσεις για τη συγγραφή και την ανάγνωση, τη λογοτεχνία και τον κινηματογράφο, την ποίηση και την πρόζα, την κριτική αξιολόγηση, τη μετάφραση και το πρωτότυπο, τη λογοτεχνία και την ιστορία της λογοτεχνίας ως απόλαυση και σοβαρό παίγνιο, γιατί, φυσικά, "αν η λογοτεχνία δεν είναι παιχνίδι, την έχουμε όλοι πολύ άσχημα".

«Η πιο χρωµατιστή ταινία που είδα ποτέ είναι ο ασπρόµαυρος Καθρέφτης, εγώ όµως είµαι της Θυσίας, εγώ είµαι εκείνου του θανάτου που αναβάλλεται, που ακυρώνεται γιατί ο αφέτης έσφαλε στον πυροβολισµό, εγώ είµαι εκείνης της ζωής που επιµένει, πείσµων, τούτο το σώµα θέλω να περάσει άβροχο την ερυθρά του θάλασσα, να φτάσει απέναντι µε όλες τις µνήµες του άτρωτες. Το σώµα µου. Τι θα θυµάται όταν ξεχάσω;»

Μετά την πύκνωση της πολύπαθης ελληνικής Ιστορίας στην τρισυπόστατη Κωµωδία (2010) και το µατωµένο σταυροδρόµι του 360 (2013), ο Κυριακίδης επιστρέφει µε άλλη µία, επίσης σύντοµη, νουβέλα. Η ζωή ενός ανθρώπου περιγράφεται µε σταθµούς τα πάθη του σώµατός του, δοµείται γύρω από τις περιπέτειες της υγείας του και τα ψυχρά ιατρικά ιστορικά του, και συµβαδίζει µε την εµµονική αναζήτηση µιας παράξενης και ξεχασµένης σήµερα γλώσσας στα βάθη των Βαλκανίων που οµνύει στο σώµα και υπηρετεί µόνο τις ανάγκες του.

Δεκατέσσερα διηγήµατα και µία νουβέλα. Μία εύθραυστη, κρυστάλλινη µινιατούρα και δεκατέσσερα κοµψά µικροτεχνήµατα. Κείµενα αυτάρκη και σφαιρικά, που συγκροτούν ένα τυφλό και απρόβλεπτο στις ατραπούς του αφηγηµατικό σύµπαν. Όλα τους µειδιούν µε µελαγχολία, φλερτάρουν µε το υπερβατικό, ερωτοτροπούν µε το παράλογο, ναρκοθετούν τον ρεαλισµό, ζηλεύουν τον κινηµατογράφο. Κάπου µια παρωδία αστυνοµικού διηγήµατος, αλλού µια χαρµόσυνη ιστορία µυστηρίου ή ένα σπάραγµα ενός ατέλειωτου συρταρωτού µυθιστορήµατος…

"Προλαμβάνοντας την εμφάνιση του μινιμαλισμού στη μουσική, αλλά και την πραξικοπηματική ανάρρηση της λογοτεχνικής θεωρίας στο θρόνο του αυτόνομου λόγου, οι συγγραφείς του OuLiPo τίμησαν μέχρις αποθεώσεως την αφοριστική άποψη του Μπόρχες κατά την οποία όλα έχουν ειπωθεί, κι εμείς δεν κάνουμε τίποτ' άλλο απ' το να τα επαναλαμβάνουμε, με παραλλαγές. Αυτή ακριβώς η μαγική λέξη ("παραλλαγές") δίνει το στίγμα της ουλιπιανής θεώρησης της λογοτεχνίας ως "μετα-λόγου", εξηγεί ως έναν μεγάλο βαθμό τη θαυμαστή εντέλεια του μπορχεσιανού σύμπαντος και μας επιτρέπει να φτάσουμε στα όρια της παραδοξολογίας, συμπεραίνοντας ότι κάθε ανάγνωση ενός λογοτεχνικού έργου (ακόμα και η επανανάγνωσή του απ' τον ίδιο τον συγγραφέα του) δεν είναι παρά μια παραλλαγή του." Λόγος που εκφωνήθηκε στις 6 Οκτωβρίου 2021, μετά την αναγόρευση του Αχιλλέα Κυριακίδη σε Επίτιμο Διδάκτορα του Τμήματος Γαλλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

Ένας επιµελητής εκδόσεων βελτιώνει το ύφος συγγραφέων και επεµβαίνειακόµα και σε κλασικά κείµενα. Ένας παθιασµένος αναγνώστης χάνεται στα λαβυρινθώδη προσχέδια διηγηµάτων του αγαπηµένου του συγγραφέα. Ένας άλλος γευµατίζει µε τον µπορχεσιανό Φούνες τον µνήµονα, την ώρα που ο νεαρός Μπόρχες βρίσκεται αντιµέτωπος µε το αίνιγµα του χρόνου στην τοποθεσία Σαράντα Χώµατα. Κι ενώ γνωστοί µυθιστορηµατικοί χαρακτήρες αναζητούν τη θέση τους σ’ ένα καινούργιο αφήγηµα, µια τσεστερτονικής εµπνεύσεως λέσχη επιτρέπει στα µέλη της να µελαγχολούν απερίσπαστα.

«Σύντοµες και παράξενες» ιστορίες, παγιδευµένες στις συµπληγάδες ενός µεταφυσικού ρεαλισµού, που αρδεύονται όλες τους από την ανεξάντλητη πηγή του µεγάλου Αργεντινού, κρυµµένου δίκην υποβολέως πίσω από κάθε γραµµή τους. Έκπληξη της συλλογής, ένα διήγηµα που ο Μπόρχες δεν εξέδωσε (µπορεί και να µην έγραψε) ποτέ. Κάιρο, 1946.

Έχει εκδώσει 7 συλλογές διηγηµάτων και µικρών πεζών, 3 νουβέλες και 3 συλλογές δοκιµίων για τη λογοτεχνία και τον κινηµατογράφο.

Έχει µεταφράσει πάνω από 100 έργα γαλλόφωνης, ισπανόφωνης, αγγλόφωνης και ιταλόφωνης λογοτεχνίας, ανάµεσα στους συγγραφείς των οποίων καταλέγονται και οι: Χόρχε Λουίς Μπόρχες, Λουίς Σεπούλβεδα, Ζορζ Περέκ, Ρεµόν Κενό, Ζαν Εσνόζ, Έρνεστ Χέµινγκουεϊ, Τζ. Ντ. Σάλιντζερ. Έχει γράψει τα σενάρια 3 ταινιών µεγάλου µήκους και έχει σκηνοθετήσει 11 ταινίες µικρού µήκους σε δικά του σενάρια. Έχει τιµηθεί µε το Κρατικό Βραβείο Διηγήµατος 2004 (Τεχνητές αναπνοές), µε το Κρατικό Βραβείο Μετάφρασης 2006 (Μπόρχες, Άπαντα τα Πεζά), µε το Βραβείο Μετάφρασης του Ιδρύµατος Καβάφη 2007 (Αλ-Ασουάνι, Το Μέγαρο Γιακουµπιάν), µε το Βραβείο Μετάφρασης Γαλλόφωνης Λογοτεχνίας 2009 (Μοντιανό, Στο cafe της χαµένης νιότης) και µε το Βραβείο Μετάφρασης Ισπανόφωνης Λογοτεχνίας 2015 (Βάσκες, Ο ήχος των πραγµάτων όταν πέφτουν).

Γραμμένα στο μάκρος σαράντα ετών (από τα τέλη της δεκαετίας του 1970 μέχρι σήμερα) και με διάφορες αφορμές (συνεργασίες σε περιοδικά, συμμετοχές σε συνέδρια κ.λπ.), τα κείμενα του τόμου αποτελούν τεκμήρια της ισόβιας, παθιασμένης σχέσης ενός θεατή-αναγνώστη με το θείο σκοτάδι της κινηματογραφικής αίθουσας: από τον Μπόρχες του Μπερτολούτσι και τον Κόνραντ του Κόππολα ώς το μοναχικό και αέναο κινηματογραφικό ταξίδι του Αντρέι Ταρκόφσκι, από τη φθορά και τον θάνατο στις ταινίες του Σαμ Πέκινπα ή τις αφηγήσεις του Ζαν-Λυκ Γκοντάρ και του Αλαίν Ρεναί ώς τους γεωμετρικούς τόπους των ταινιών του Βέντερς, τους κύκλους του Χίτσκοκ και τις γραμμές των οριζόντων του Φορντ, από τα νουάρ του Σαμπρόλ και τον κοσμογονικό Πολίτη Κέιν του Ουέλλς ώς τον περισπουδάστως ταπεινό Λόγο του Ντράγιερ και τον ταπεινά περισπούδαστο Κέντζι Μιζογκούτσι, αλλά και από τον Δημήτρη Μαυρίκιο και τον Νίκο Παναγιωτόπουλο ώς την Τώνια Μαρκετάκη και τη Φρίντα Λιάππα… Με γενναιόδωρα πανοραμίκ ή φειδωλά γκρο πλαν, ο Αχιλλέας Κυριακίδης ανατέμνει την κινηματογραφική γλώσσα, τους κώδικες και το συμβολικό οπλοστάσιο αγαπημένων κινηματογραφιστών και ταινιών, και ανιχνεύει τα χαρακτηριστικά κινηματογραφικών ειδών αλλά και τις σχέσεις του κινηματογράφου με τη λογοτεχνία ή τις συγγενικές τέχνες της εικόνας (ζωγραφική, φωτογραφία). Τριάντα πέντε διαφανείς κριτικές δομημένες από την πένα ενός πολύτροπου δημιουργού (συγγραφέα, μεταφραστή, σεναριογράφου, κινηματογραφιστή), με επίκεντρο την τέχνη του κινηματογράφου, όλες τους κομμάτια μιας ατέλειωτης ακόμη τοιχογραφίας παζλ με θέμα αυτή τη θαυμάσια περιπέτεια που λέγεται τέχνη – ή ανθρώπινη ζωή.