Άρτουρ Σοπενχάουερ

Ο Άρτουρ Σοπενχάουερ, ένας από τους μεγαλύτερους φιλοσόφους, έγραψε τον 19ο αιώνα ένα οξύ, οργισμένο, ανατρεπτικό και ταυτόχρονα σοφό, γλαφυρό και με υποδόριο χιούμορ δοκίμιο (που εκδόθηκε μετά θάνατον] υπό τον εύγλωττο τίτλο "Η τέχνη του να έχεις πάντα δίκιο", που αυτοσυστήνεται ως εγχειρίδιο επικράτησης έναντι οποιουδήποτε αντιπάλου σε μια αντιπαράθεση. "Εριστική διαλεκτική" έγραψε ο ίδιος ο Σοπενχάουερ, συγκαλύπτοντας έτσι κάθε ειρωνικό τόνο, "είναι η τέχνη του να λογομαχεί κανείς - και να λογομαχεί με τέτοιο τρόπο ώστε να υπερασπίζεται επαρκώς τις θέσεις του, είτε έχει δίκιο είτε άδικο". Και σαν να ήθελε να διαβεβαιώσει τους αναγνώστες του ότι το εννοούσε ειλικρινά αυτό, πρόσθεσε: "Σε μια αντιπαράθεση, πρέπει να αγνοήσουμε την αντικειμενική αλήθεια, ή μάλλον να την εκλάβουμε ως μια τυχαία συγκυρία, και να επικεντρωθούμε μόνο στην υπεράσπιση της θέσης μας και στην αντίκρουση της θέσης του αντιπάλου". Ασφαλώς, η αληθινή πρόθεση του Σοπενχάουερ ήταν να επιστήσει την προσοχή των αναγνωστών του στα τεχνάσματα που χρησιμοποιούν κατά κόρον οι υπόλοιποι, είτε πρόκειται για πολιτικούς είτε για δημοσιογράφους, διαφημιστές ή εμπόρους. Προφασιζόμενος ότι διδάσκει τη "στρεψοδικία" (όπως χαρακτήρισε αργότερα ο ίδιος τη ρητορική), στην πραγματικότητα δίδαξε πώς να την αναγνωρίζει κανείς και, κατ' επέκταση, πώς να την αντιμετωπίζει. Αυτό το δηκτικό μικρό έργο παραμένει ακόμη και σήμερα ένα πολύτιμο εργαλείο για τον σκοπό αυτό.

Ο Σοπενχάουερ δεν είναι φιλόσοφος που χρειάζεται ειδικές συστάσεις. Οι αιρετικές απόψεις του για τον θάνατο, την αυτοκτονία, τη δυστυχία, την ηθική, τις γυναίκες, την αυτοσυνειδησία, το διάβασμα και τη δημιουργία, μέσα σε έναν κόσμο εξαθλιωμένο και κενό νοήματος, άλλαξαν ριζικά την αντίληψή μας για τον άνθρωπο ως οντότητα και αποτελούν ακόμα και σήμερα καυστικό σχόλιο για την κατάσταση της ανθρώπινης ύπαρξης. Ο παρών τόμος συγκεντρώνει μερικά από τα σημαντικότερα και διεισδυτικότερα δοκίμιά του, όπως τα "Για τη δυστυχία του κόσμου", "Περί της ματαιότητας της ύπαρξης", "Περί της αποδοχής και της άρνησης της βούλησης για ζωή". Σε αυτά έρχονται να προστεθούν και κάποια άλλα σημαντικά κείμενα που υπογραμμίζουν τα γενικότερα ενδιαφέροντα και τις εμμονές του Γερμανού φιλοσόφου. Το "Περί γυναικών", που καταδεικνύει μέσω του διαχωρισμού και της αξιολόγησης των δύο φύλων τον φόβο που αισθανόταν για το "ασθενέστερο των δύο" (αναγνωρίζοντας ωστόσο ότι σε σχέση με τους άντρες οι γυναίκες "είναι ικανές να νιώσουν περισσότερο οίκτο και να εκδηλώσουν μεγαλύτερη συμπάθεια προς τους δυστυχείς"), το "Περί αυτοκτονίας", που υπερασπίζεται με τόλμη και σαρκασμό το δικαίωμα του ανθρώπου να δώσει τέλος στη ζωή του, και τα "Περί πρωτογενούς στοχασμού" και "Περί βιβλίων και συγγραφής", στα οποία ο Σοπενχάουερ με ευφυΐα και οξυδέρκεια αναλύει τη διαφορά ανάμεσα στην πρωτογενή και τη δευτερογενή σκέψη (αυτή που προκύπτει από το διάβασμα) και τον τρόπο που αυτές επενεργούν στον νου του ανθρώπου, καθώς και το είδος των βιβλίων που είναι προορισμένα να αντέξουν στον χρόνο...

«Στην πράξη η πολυγαμία κυριαρχεί παντού, το θέμα είναι μόνο πώς οργανώνεται. Πού να βρει κανείς αληθινούς μονογαμικούς; Όλοι, τουλάχιστον για κάποιο διάστημα, και οι περισσότεροι από μας σχεδόν πάντα, ζούνε σε πολυγαμία. Κάθε άντρας χρειάζεται περισσότερες από μία γυναίκες. Κι όσο για τις γυναίκες, ο ρόλος τους είναι αυτός ενός υποδεέστερου όντος· αν περιοριστιτούν σ' αυτόν, θα δούμε να εξαφανίζεται από προσώπου γης η δεσποσύνη, το τερατώδες αυτό κατασκεύασμα του ευρωπαϊκού πολιτισμού και της γερμανοχριστιανικής βλακείας, με τις γελοίες αξιώσεις της για σεβασμό και εκτίμηση. Η υπερβολική εξουσία στις γυναίκες είν' ένα από τα θεμελιώδη βίτσια, μέσω του οποίου διαφθείρονται όλα τα μέλη της κονωνίας». A. Schopenhauer

"Στις σελίδες αυτές θα μιλήσω για τη Σοφία της Ζωής με τη συνηθισμένη έννοια της λέξης, ως την τέχνη δηλαδή του να ρυθμίζουμε τη ζωή μας έτσι ώστε να αντλούμε τη μεγαλύτερη δυνατή απόλαυση και επιτυχία· μια τέχνη τη θεωρία της οποίας μπορούμε να ονομάσουμε Ευδαιμονολογία, καθώς μας διδάσκει πώς να υπάρχουμε ευτυχισμένοι. Αν τη δούμε από μια καθαρά αντικειμενική σκοπιά, ή καλύτερα ύστερα από ψύχραιμη και ώριμη σκέψη -καθότι το ζήτημα αφορά αναγκαστικά και υποκειμενικές εκτιμήσεις-, η ευτυχισμένη ύπαρξη μπορεί ίσως να οριστεί ως η ύπαρξη που θα την προτιμούσαμε ξεκάθαρα από τη μη ύπαρξη, κάτι που συνεπάγεται πως θα έπρεπε να επιμένουμε σε αυτή χάρη στην ίδια της την αξία και όχι μόνο από τον φόβο του θανάτου και ακόμα, να μην επιθυμούμε ποτέ να φτάσει σε ένα τέλος". Ο Σοπενχάουερ είναι ένας από τους ελάχιστους φιλοσόφους που μπορούν να γίνουν κατανοητοί δίχως ερμηνευτικές σημειώσεις. Ο ίδιος ισχυρίζεται πως όλες οι θεωρίες του προκύπτουν κατευθείαν από την ίδια τη ζωή, πως έχουν ως πηγή έμπνευσης την παρατήρηση και πως ερμηνεύουν τον κόσμο ως έχει· και πως, όποια και αν είναι η άποψή του, επιμένει να επικαλείται την εμπειρία της καθημερινότητας.

To βιβλίο αυτό αποτελεί μια μικρή πραγματεία πρακτικής σοφίας με στόχο την κατάκτηση της ευτυχίας. Πώς όμως ο δάσκαλος του σύγχρονου πεσιμισμού, ο Άρτουρ Σοπενχάουερ, καταπιάστηκε με ένα τέτοιο εγχείρημα; Το έκανε διότι άλλο η θεωρητική φιλοσοφία και άλλο η πρακτική σοφία της ζωής: δεν πρέπει να εγκαταλείπουμε την ελπίδα ούτε να γυρνάμε την πλάτη σε κανόνες ζωής, αποφθέγματα και συμβουλές που θα μας βοηθήσουν να αντιμετωπίσουμε τις δυσκολίες. Η πεσιμιστική πεποίθηση ότι η ζωή μας αμφιταλαντεύεται ανάμεσα στον πόνο και στην ανία είναι αυτή ακριβώς που καθιστά επιτακτική την ανάγκη μιας πρακτικής σοφίας για να ζούμε καλύτερα. Είναι προς όφελός μας να βρούμε κανόνες ζωής για να περιορίσουμε τα δεινά της ύπαρξης, να αντέχουμε τα χτυπήματα της μοίρας και να κατακτήσουμε, αν όχι την απόλυτη ευτυχία, μια ευτυχία σχετική, την ευτυχία εκείνη που συνίσταται στην απουσία του πόνου. 

Τα κοινά μυαλά δεν έχουν τη δυνατότητα να σχηματίσουν μια ολωσδιόλου αμιγή αντικειμενική εικόνα των πραγμάτων· επειδή η εποπτική τους δύναμη ασθενεί και αδρανεί μόλις παύει να διεγείρεται και να κινητοποιείται από τη βούληση, καθώς δεν έχει αρκετή ενέργεια για να συλλάβει τον κόσμο αμιγώς αντικειμενικά μέσω της ευκαμψίας της και άνευ σκοπού. Από την άλλη πλευρά, όταν η αναπαραστατική δύναμη του εγκεφάλου εμφανίζει τέτοιο πλεόνασμα ώστε να προκύπτει άνευ σκοπού μια αμιγής, ευκρινής και αντικειμενική εικόνα του εξωτερικού κόσμου -που ως τέτοια δεν εξυπηρετεί τις προαιρέσεις της βούλησης, και αν υφίσταται σε υψηλό βαθμό μπορεί να ενοχλεί, ακόμη δε και να βλάπτει τα κοινά μυαλά-, τότε υπάρχει ήδη η προδιάθεση για μια τέτοια ανωμαλία.

Έρωτας δυνατός δεν υπάρχει παρά μόνο στο τέλειο συνταίριασμα των δύο συντρόφων... Και καθώς δεν υπάρχουν δύο άτομα απολύτως όμοια, κάθε άνδρας πρέπει να βρει σε μιαν ορισμένη γυναίκα τις ιδιότητες που ανταποκρίνονται καλύτερα στις δικές του ιδιότητες, πάντοτε από την οπτική γωνία των παιδιών που πρόκειται να γεννηθούν. Όσο πιο σπάνιο είναι αυτό το ιδανικό ταίριασμα, τόσο πιο σπάνιος είναι και ο πραγματικά μεγάλος έρωτας. Arthur Schopenhauer