Fyodor Dostoyevsky

With an Introduction and Notes by David Rampton, Department of English, University of Ottowa. Notes from Underground and Other Stories is a comprehensive collection of Dostoevsky's short fiction. Many of these stories, like his great novels, reveal his special sympathy for the solitary and dispossessed, explore the same complex psychological issues and subtly combine rich characterization and philosophical meditations on the (often) dark areas of the human psyche, all conveyed in an idiosyncratic blend of deadly seriousness and wild humour. In Notes from Underground, the Underground Man casually dismantles utilitarianism and celebrates in its stead a perverse but vibrant masochism. A Christmas Tree and a Wedding recounts the successful pursuit of a young girl by a lecherous old man. In Bobok, one Ivan Ivanovitch listens in on corpses gossiping in a cemetery and ends up deploring their depravity. In A Gentle Spirit, the narrator describes his dawning recognition that he is responsible for his wife's suicide. In short, as a commentator on spiritual stagnation, Dostoevsky has no equal.

Translated by Constance Garnett with an introduction by Anthony Briggs. Dostoevsky's fascination for mental breakdown and violence (20 murders in his four main novels) was based on his own life, and these two unmistakably autobiographical works bear this out. The House of the Dead is fiction, but based on his four years in a Siberian prison. An educated upper-class man is condemned to live among criminals and brutal guards, with arbitrary punishments, lousy food, disgusting living conditions, hard toil and many floggings. Somehow he avoids bitterness and recrimination; faith in humanity survives. With its breadth of characterisation, acute sense of detail and strong narrative interest, this work can still shock, entertain and inspire. In The Gambler we see the Russian community in a German spa town. Drawn to the casino, Alexey becomes obsessed with roulette. In a gripping story, full of psychological interest, his growing mania eclipses even his interest in Polina, a heroine of demonic and vibrant sexuality. Dostoevsky himself was rescued from a similar gambling obsession by the young stenographer who took down this work at his dictation and married him soon afterwards.

Τέσσερα διηγήματα του μεγάλου Ρώσου συγγραφέα παρουσιάζονται στον παρόντα τόμο: "Ένας μικρός ήρωας", "Το όνειρο ενός γελοίου", "Το παιδί στη γιορτή πλάι στον Χριστό", "Ο χωρικός Μαρέι". Η ενηλικίωση μέσα από την απώλεια της παιδικής αθωότητας, ο ονειροπόλος που, αποκομμένος από την πραγματικότητα, οραματίζεται μια ουτοπική κοινωνία, η απογοήτευση από τη σκληρότητα των ανθρώπων αλλά και η βαθιά πίστη στην ουσιαστική καλοσύνη τους, είναι τα χαρακτηριστικά θέματα που διατρέχουν τα διηγήματα αυτά της ώριμης εποχής του Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι και παρουσιάζονται εδώ σε νέα, σύγχρονη μετάφραση.

Το "Μια γλυκιά γυναίκα" δεν είναι μήτε διήγημα μήτε σημειώσεις. Φανταστείτε ένα σύζυγο που η γυναίκα του αυτοκτόνησε και είναι τώρα ξαπλωμένη στο τραπέζι. Μόλις πριν από λίγες ώρες είχε πέσει απ' το παράθυρο. Ο σύζυγος τα 'χει χαμένα και δεν πρόφτασε ακόμα να τακτοποιήσει τις σκέψεις του. Περπατάει στα δωμάτια και πασχίζει να καταλάβει αυτό που έγινε, "να συγκεντρώσει τις σκέψεις του".
Επιπλέον, πρόκειται για έναν αρτηριοσκληρωμένο υποχόνδριο τύπο, από εκείνους που μονολογούν και κουβεντιάζουν με τον εαυτό τους. Έτσι, λοιπόν, κουβεντιάζοντας με τον εαυτό του, διηγείται πώς γίνανε τα πράματα, τα εξηγεί για να τα καταλάβει ο ίδιος. Παρ' όλη τη φαινομενική συνέπεια των όσων λέει, βρίσκεται να αντιφάσκει με τον εαυτό του αρκετές φορές και στη λογική και τα συναισθήματα. Απ' τη μια μεριά δικαιολογείται κι απ' την άλλη κατηγορεί τον εαυτό του και αρχίζει άλλες, εκτός θέματος εξηγήσεις. Σε όλ' αυτά βλέπει κανείς τούτη τη σκληρότητα της σκέψης και της καρδιάς, όσο και μια βαθιά τρυφεράδα. Λίγο λίγο τα καταφέρνει πραγματικά να εξηγήσει στον εαυτό του τα πράγματα και συγκεντρώνει τις σκέψεις του. Μια σειρά από αναμνήσεις τον φέρνει τελικά αναπότρεπτα στην αλήθεια: η αλήθεια ανυψώνει ακατανίκητα το μυαλό και την καρδιά του. 

Στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα, ο Αυστριακός Σίγκμουντ Φρόυντ, φυσιολόγος και ψυχίατρος, έθεσε με τις μελέτες του τις βάσεις της ψυχανάλυσης ως θεραπευτικής μεθόδου και έφερε επανάσταση στον τρόπο που ο σύγχρονος άνθρωπος αντιλαμβάνεται έννοιες όπως η συνείδηση και η σεξουαλικότητα. Ο Φρόυντ, από το "Τοτέμ και Ταμπού" ακόμη, είχε ασχοληθεί με την πατροκτονία, θεωρώντας τη πρωταρχικό έγκλημα της ανθρωπότητας και του ατόμου. Στο έργο του "Ο Ντοστογιέφσκι και η πατροκτονία" (Dostojewski und die Vatertotung, 1928) η λογοτεχνία τροφοδοτεί την ψυχολογική του σκέψη. Με αφορμή τη ζωή και το αριστούργημα του Φ. Ντοστογιέφσκι, "Αδερφοί Καραμάζωφ", βάζει ξανά την πατροκτονία στο μικροσκόπιο, ανιχνεύει τις ψυχικές πηγές της και δικαιώνει τις ψυχαναλυτικές του θεωρίες.

Ένας μεσόκοπος κρατικός υπάλληλος και η πολύ νεότερη, ορφανή προστατευόμενή του συνδέονται με έναν πλατωνικό έρωτα. Ζουν στην ίδια γειτονιά, μοιράζονται τους ίδιους φόβους, τις ίδιες αγωνίες, την ίδια φτώχεια. Αυτοί είναι "οι φτωχοί" του Ντοστογιέφσκι. Εμπνευσμένο από "Το παλτό" του Γκόγκολ, το πρώτο έργο του κορυφαίου Ρώσου συγγραφέα παίρνει τη μορφή αλληλογραφίας. Οι επιστολές που ανταλλάσσουν ο Μακάρ και η Βάρενκα, μαρτυρούν τον αδιάκοπο αγώνα τους για την επιβίωση και τη διατήρηση του σημαντικότερου γι' αυτούς αγαθού: της αξιοπρέπειας. Είναι δυο ταλαίπωρα πλάσματα, καταδικασμένα από την ανέχειά τους, σε έναν έρωτα από απόσταση. Γιατί όπως γράφουν σε κάποιο από τα απελπισμένα γράμματά τους, "η δυστυχία είναι αρρώστια κολλητική. Οι δυστυχισμένοι και οι φτωχοί πρέπει να αποφεύγουνε ο έναν τον άλλον, για να μην αρρωστήσουν ακόμη χειρότερα". Τελικά στον πλούτο κρύβεται το μυστικό της ευτυχίας ή μήπως στην αγάπη;

Οι Σημειώσεις από το υπόγειο είναι ένα ιδιαίτερο μυθιστόρημα που καταλαμβάνει περίοπτη θέση στο ντοστογιεφσκικό λογοτεχνικό σύμπαν και σηματοδοτεί τη νέα εποχή των μεγάλων μυθιστορημάτων. Πολλές από τις ιδέες που δοκιμάζει ο συγγραφέας εδώ θα τις δούμε πολύ σύντομα να εμφανίζονται στους εμβληματικούς ήρωες των αριστουργημάτων του. Σε κανένα άλλο μυθιστόρημα, όμως, ο Φιόντορ Ντοστογιέφσκι δεν θα επαναλάβει αυτό το ιδιότυπο ύφος γραφής των Σημειώσεων, ένα ύφος που με το λογοτεχνικό του σφρίγος και την καλλιτεχνική του αρτιότητα θα σφραγίσει με ανεπανάληπτο τρόπο αυτό το πρωτοποριακό έργο. Στις Σημειώσεις ο Ντοστογιέφσκι συνθέτει αριστοτεχνικά έναν από τους σπουδαιότερους και επιδραστικότερους αντι-ήρωες της σύγχρονης λογοτεχνίας εγκαινιάζοντας μια νέα πνευματική και καλλιτεχνική παράδοση, που η βαθιά επιρροή της θα φανεί αργότερα τόσο στη λογοτεχνία και τις τέχνες όσο και στον φιλοσοφικό στοχασμό. Ο άνθρωπος του υπογείου είναι ένας άνθρωπος άρρωστος, απωθητικός, ανυπόφορος, δυστυχισμένος. Στις σημειώσεις του μας εξομολογείται τις ατέρμονες ήττες και τις ταπεινώσεις του, και εκτοξεύει με λύσσα τους μύδρους του ενάντια σε ό,τι δεν σέβεται την ελευθερία της βούλησης. Η ανελέητη κριτική που εξαπολύει έρχεται να κλονίσει τις ομοιογενοποιητικές κοινωνικές νόρμες και να αναδείξει το πολυφωνικό χάος της συνείδησης και την τραγικότητα της ανθρώπινης ύπαρξης. Οι εξομολογήσεις του υπόγειου ανθρώπου αποτελούν μια υποδειγματική σπουδή στην έννοια του παραλόγου, όπου τη θέση του παραλόγου κατέχει η ίδια η πραγματικότητα. Ο Φιόντορ Ντοστογιέφσκι, έχοντας στο επίκεντρο τον άνθρωπο, μας παραδίδει ένα συγκλονιστικό λογοτεχνικό έργο και ένα μνημείο κοινωνικής κριτικής και αμφισβήτησης.