Τέχνη

Το παρόν βιβλίο επιχειρεί να διερευνήσει τους εννοιολογικούς μετασχηματισμούς της ιδέας του χώρου κατά την διάρκεια του 20ού αιώνα, μέσα από ένα διεπιστημονικό πρίσμα μελέτης. Η διερεύνηση αυτή φανερώνει πως η κατανόηση, η ερμηνεία και η νοηματοδότηση της ιδέας του χώρου στον 20ό αιώνα από διακριτές επιστημονικές περιοχές ακολούθησε πολλαπλές πορείες, ρήξεις, συγκλίσεις και μεταμορφώσεις. Η ανάγνωση επιλεγμένων ιδεών του χώρου στον 20ό αιώνα, όπως συγκροτήθηκαν κυρίως στα πεδία της αρχιτεκτονικής, της τέχνης, των κοινωνικών επιστημών και της φιλοσοφίας, οδηγεί σε διαπιστώσεις ως προς την εννοιολογική καταγωγή τους, η οποία καλύπτει την περίοδο από τον 17ο έως τον 19ο αιώνα. Παράλληλα με την τυπολογική σχηματοποίηση βασικών κατηγοριών, εννοιών και ιδεών του χώρου, επιχειρείται η ταυτόχρονη ανάλυση των αλληλεπιδράσεων και των συσχετισμών ανάμεσά τους, με στόχο την ανάδειξη της σημασίας τους για την σύγχρονη εποχή. Υποστηρίζεται πως η παραπάνω μελέτη μπορεί να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για έναν διεπιστημονικό διάλογο ανάμεσα στην αρχιτεκτονική, την τέχνη, τις κοινωνικές επιστήμες και την φιλοσοφία, ο οποίος θα εμπλουτίσει τις εννοιολογικές παραμέτρους κατανόησης, ερμηνείας και σχεδιασμού του πραγματικού χώρου ζωής στις απαρχές του 21ου αιώνα.

Κινήματα Ιδέες και Δημιουργοί στο Δεύτερο Μισό του 20ού Αιώνα

Τι είναι η ιστορία της τέχνης; Ό,τι αφηγείται ο Πλίνιος, ό,τι περιλαμβάνει ο Bαζάρι στους Βίους του ή μήπως η Ιστορία της τέχνης των αρχαίων, το κύκνειο άσμα του Βίνκελμαν; Είναι βέβαιο ότι τα γραπτά όλων αυτών των συγγραφέων συνδέονται τόσο με την τέχνη όσο και με την ιστορία της. Ωστόσο το θέμα τού ανά χείρας βιβλίου είναι διαφορετικό. Αφορά το πώς η ιστορία της τέχνης συγκροτείται ως επιστήμη, το πώς δηλαδή προσδιορίζει το πεδίο μελέτης της, ταξινομεί το αχανές υλικό της, αναπτύσσει τον δικό της θεωρητικό λόγο. Θέση του συγγραφέα είναι ότι η διαδικασία αυτή πρέπει απαραιτήτως να συναρτηθεί με την ανάδυση του έθνους-κράτους: Η επιστήμη της ιστορίας της τέχνης υπήρξε από την αρχή, ιδίως στο γερμανόφωνο χώρο, φορέας διαμόρφωσης της ίδιας της εθνικής "ιδεολογίας" μέσα από το δίπολο μουσείο-πανεπιστήμιο. Στις σελίδες του βιβλίου περιγράφεται έτσι η δραστηριότητα των ιστορικών της Σχολής του Βερολίνου, το όραμα των νεαρών ρομαντικών (ανάμεσά τους και ο Γκαίτε) περί "βόρειου" Μεσαίωνα, η προβολή της ιταλικής Αναγέννησης από τον Γιάκομπ Μπούρκχαρτ, η εμπειρική μέθοδος του Τζοβάννι Μορέλλι, οι επιτυχίες και οι αποτυχίες των ειδημόνων, η αμφιλεγόμενη σταδιοδρομία του Μπέρναρντ Μπέρενσον. Ο συγγραφέας δίνει ιδιαίτερη έμφαση στο δαιδαλώδες έργο του Αλόις Ριγκλ και των άλλων εκπροσώπων της Σχολής της Βιέννης, καθώς η περί "ύστερης αρχαιότητας" διαμάχη τους με τον "Αττίλα της ιστορίας της τέχνης" Γιόζεφ Στριγκόφσκι καθόρισε τη συζήτηση για την καταγωγή του ίδιου του νεότερου ευρωπαϊκού πολιτισμού. Ο κύκλος κλείνει με την παρουσίαση της "δομικής" θεωρίας του εθνικοσοσιαλιστή Χανς Ζέντλμαϋρ, όπου μέσω της παραδειγματικής ανάλυσης της ζωγραφικής του Πίτερ Μπρούχελ αναδεικνύονται οι σφοδρές πολιτικές και κοινωνικές εντάσεις του μεσοπολέμου. Το παρόν βιβλίο φωτίζει έτσι όλες τις σημαίνουσες όψεις της διαδικασίας γέννησης τούτης της νέας επιστήμης που συγκροτείται στη χαραυγή της νεωτερικότητας επί του πολυκύμαντου ορίζοντα της ευρωπαϊκής ιστορίας. Το 512 σελίδων βιβλίο περιλαμβάνει 806 βιβλιογραφικές και ερμηνευτικές σημειώσεις, βιβλιογραφία 378 τίτλων, 91 (ασπρόμαυρες) εικόνες και ευρετήριο προσώπων.

Με τον ενθουσιασμό και την τόλμη που τον χαρακτηρίζουν, ο Ντανιέλ Αράς, βαθύς γνώστης της ιστορίας της τέχνης, μας προσκαλεί σε μια περιδιάβαση στην ιστορία της ζωγραφικής κατά τη διάρκεια έξι αιώνων, από την ανακάλυψη της προοπτικής μέχρι την εξαφάνιση της φιγούρας. Αναφερόμενος σε σημαντικές θεματικές (την προοπτική, τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου, τη θέση της λεπτομέρειας, τη συντήρηση, τις συνθήκες θέασης και έκθεσης), αλλά και σε συγκεκριμένους ζωγράφους ή έργα, ξαναζωντανεύει με ευφυΐα και θέρμη κομβικές στιγμές της ζωγραφικής: τον Λεονάρντο ντα Βίντσι, τον Μιχαήλ Άγγελο, τον μανιερισμό ή ακόμα τον Βερμέερ, τον Ενγκρ, τον Μανέ. Το βιβλίο είναι η μεταγραφή είκοσι πέντε ραδιοφωνικών εκπομπών για το σταθμό Frank Culture (καλοκαίρι του 2003), οι οποίες αγαπήθηκαν πολύ από το κοινό. Πρόκειται λοιπόν για ένα είδος ευχάριστης μύησης στον μαγικό κόσμο της ζωγραφικής. Την έκδοση συμπληρώνουν 45 έγχρωμοι πίνακες και τοιχογραφίες μεγάλων ζωγράφων.

Στην καινούργια της δουλειά η Ιωάννα Ράλλη εκθέτει εικαστικές φωτογραφικές αποτυπώσεις του ταπεινού και οικείου. Μικρά πλάσματα της φύσης, μικρά γλυπτά φτιαγμένα από ευτελή υλικά (χαρτόνι, χαρτί δουλεμένο με κόλλα, σύρμα, αλουμινόχαρτο, σπάγκο, μαλλί πλεξίματος, κλωστή, ξερόκλαδα), κοινοί άνθρωποι και εικόνες της καθημερινότητας επενδυμένες με πολύτιμα χρώματα και υφάσματα αναβαπτίζονται στο φως και στη σκιά μέσα από τον φακό μιας παλιάς Hasselblad 6x6.

Ο Ιωάννης Μακρυγιάννης αποτελεί έναν ισχυρό εθνικό μύθο, και σύμφωνα με τον ποιητή Γιώργο Σεφέρη, έναν "μεγάλο διδάσκαλο της γλώσσας μας". Τα "Αποµνηµονεύµατά" του γοήτευσαν την αισθητική και τις πολιτικές ανησυχίες μιας ολόκληρης γενιάς. Εκτός όμως από αυτή τη συμβολή, οφείλουμε σε αυτόν μια σειρά από 24 εμβληματικούς πίνακες, σύμφωνα με τις περιγραφές του ιδίου, που "εξιστορούν" επεισόδια από την Επανάσταση του 1821. Οι υδατογραφίες αυτές, που αρχικά ανήκαν στον βασιλιά Όθωνα, αγοράστηκαν από τον Ιωάννη Γεννάδιο στη Ρώμη το 1909 και εικονογραφούν με ζωντανό τρόπο επεισόδια από τα "Απομνημονεύματα" του Μακρυγιάννη διά χειρός των Παναγιώτη και Δημητρίου Ζωγράφου, δύο ζωγράφων από τη Σπάρτη. Στην παρούσα έκδοση, προϊόν συνεργασίας της Γενναδείου Βιβλιοθήκης και των εκδόσεων Καπόν, ο αναγνώστης θα ανακαλύψει αυτά τα ιστορικά τεκμήρια μαζί με κείμενα που αναλύουν τον ήρωα της Ελληνικής Επανάστασης, ενώ επίσης φωτίζεται και μια ακόμη μεγάλη μορφή, ο Ιωάννης Γεννάδιος, που φρόντισε να διασώσει τους πίνακες.

Η ποιητική του δημοτικού τραγουδιού απασχόλησε τον Καβάφη καθ’ όλη τη διάρκεια της δημιουργικής του πορείας σε τέτοιο βαθμό και κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να αναχθεί σε βασική παράμετρο της ποιητικής του τέχνης. H μελέτη αξιοποιεί γνωστό αλλά και ανέκδοτο αρχειακό υλικό (ποιήματα και αυτόγραφες σημειώσεις, ελληνικά και αραβικά δημοτικά άσματα, φωτογραφίες κ.ά.) το οποίο στηρίζει την ερμηνευτική προσέγγιση της εργασίας.

Φωτογραφίες: Δημήτρης Μουγκός. Στο λεύκωμα αυτό παρουσιάζω μια επιλογή από φωτογραφίες που τράβηξα μετά την επιστροφή μου από την Αγγλία, την περίοδο από το 2014 ως το 2023. Είναι μια απόπειρα να μοιραστώ εικόνες και στιγμές από την αρχή της συνεργασίας μου με τον Αλέξη. Την πορεία και την εξέλιξη όλων μας. [...] Σκοπός του λευκώματος δεν είναι η ανάδειξη της δουλειάς μου ως φωτογράφου συναυλιών ή ως φωτορεπόρτερ. Σκοπός του είναι να συμπληρώσει την ιστορία, να αποκαλύψει το πρόσωπο της σιλουέτας, να δείξει τα πράγματα από την άλλη πλευρά και να μιλήσει για τη φιλία, την ενότητα και τη μουσική. Δημήτρης Μουγκός Οι πρώτες «Τ.Γ.Κ.» φωτογραφίες τραβήχτηκαν στο διαμέρισμα [του Δημήτρη] στις Σαράντα Εκκλησιές και ανέβηκαν στη σελίδα μου στο Facebook στις 11 Νοεμβρίου του 2014, την ημέρα που κυκλοφόρησε ο δίσκος [Ταπεινοί και πεινασμένοι]. Από την εποχή αυτών των φωτογραφιών στο σπίτι στις Σαράντα, με εμένα και τον Dof στους καναπέδες του σαλονιού και με τους δυο μας πάλι στην κουζίνα, σκυφτούς πάνω από τον ευρυγώνιο, με τον Μήτσο δεν είμαστε απλά καλοί φίλοι – είμαστε πλέον ομάδα. Οι αναμνήσεις είναι για τους παρευρισκόμενους και τους συμμετέχοντες. Οι φωτογραφίες, από την άλλη, είναι για όλους, και αν οι αναμνήσεις καμιά φορά ξεθωριάζουν, οι φωτογραφίες είναι εκεί για να θυμίζουν. Οπότε, Μήτσο, τράβα κάνα δυο να υπάρχουν. ΛΕΞ Μου είναι δύσκολο να γράψω για το λεύκωμα του Δημήτρη, αφού δεν μπορώ να το διαχωρίσω από την ίδια τη διαδρομή. Όπως μου είναι δύσκολο να γράψω και για τον φωτογράφο Δημήτρη Μουγκό, αφού είναι αδύνατον να τον διαχωρίσω μέσα μου από τον αδερφικό μου φίλο· δεν μπορώ να τον τοποθετήσω έξω από τα γεγονότα σε ρόλο παρατηρητή, αφού είναι μέρος τους, ακόμη κι αν λείπει από τη φωτογραφία. Από το οπισθόφυλλο του Ταπεινοί και πεινασμένοι μέχρι το δεύτερο live στο Λονδίνο, από το σπίτι του Κίτσου για το «Κυνήγι» μέχρι το σπίτι στον τρίτο που μέναμε μαζί, ο Μήτσος έχει αφήσει το δικό του στίγμα σε αυτό που έγινε. Κομμάτι αυτού πλέον είναι και το φωτογραφικό του λεύκωμα. Μια ανασκόπηση των ζυμώσεων που, με πολλές άλλες, δημιούργησαν μουσική. DOF TWOGEE

Δυσμορφία, αθυροστομία, πείνα, ξυλοδαρμοί, "θάνατοι" και "νεκραναστάσεις", "τρέλα", καλαμπούρια "χωρίς νόημα": τα στοιχεία αυτά δεν επανέρχονται κατά τύχη στη λαϊκή κωμωδία όλων των τόπων και των εποχών· συγκροτούν ένα σύστημα, μια συμβολική γλώσσα, η οποία ριζώνει στη λαϊκή γιορτή -στον τύπο λαϊκής γιορτής που ονομάζουμε σήμερα "καρναβάλι" και όπου φωλιάζει το γενεσιουργό κύτταρο του παραδοσιακού γελωτοποιού. Αυτήν τη γλώσσα εξερευνά εδώ ο Γιάννης Κιουρτσάκης. Ξεκινώντας από τη θεωρία του Ρώσου στοχαστή Μπαχτίν για το λαϊκό γέλιο στον Μεσαίωνα, επιχειρεί ένα μακρύ ταξίδι στον χρόνο και στον χώρο που μας αποκαλύπτει βαθμιαία, μέσ' από την πολυμορφία των συγκεκριμένων εκδηλώσεων, τον θεμελιώδη κώδικα του "καρναβαλιού". Και στο φως αυτού του κώδικα κάθε "δρώμενο", κάθε καλαμπούρι, κάθε "ανοησία" του Καραγκιόζη αποκτά ένα ανυποψίαστο νόημα. Ένα νόημα που παραπέμπει πάντα στην τελετουργική ρίζα του γέλιου -στην αρχέγονη "φιλοσοφία" της γιορτής για το σώμα και τη φύση, τη ζωή και τον θάνατο, τη φθορά και την ανανέωση, τη σχετικότητα κάθε "σοβαρής" αλήθειας, και την κρυφή ενότητα των αντιθέσεων. Ένα νόημα που δεν παύει ωστόσο να μεταμορφώνεται, καθώς ο κόσμος ο οποίος αναπλάθει κατ' εικόνα του τον σκιερό γελωτοποιό καθρεφτίζεται κατ' ανάγκην στη γλώσσα του και τη φροντίζει με τις δικές του εμπειρίες, τη δική του ιδεολογία. Έτσι, η παρούσα μελέτη, που εξετάζει πρωταρχικά τη γιορτή, το γέλιο και το θέατρο ως διεθνικά και διαχρονικά φαινόμενα, οδηγείται λίγο λίγο στη νεότερη Ελλάδα και στους Νεοέλληνες: στο νεοελληνικό πρόσωπο που κρύβεται και συνάμα φανερώνεται πίσω από το προσωπείο του κωμικού ήρωα. Και οι πολλαπλές προσεγγίσεις του συγγραφέα -ο οποίος συνδυάζει τη συγκέντρωση ενός πλούσιου λαογραφικού υλικού με τη σημειολογική ερμηνεία του, τη δομική μέθοδο με την ιστορική ματιά, τα διδάγματα της θρησκειολογίας μ' εκείνα της ψυχανάλυσης, την κοινωνιολογική προσπέλαση με τη θεατρολογία και τη θεωρία της λογοτεχνίας με τον φιλοσοφικό στοχασμό- συγκλίνουν σε μια μοναδική αναζήτηση που μπορεί να συνοψιστεί με τον όρο πολιτιστική ανθρωπολογία: σε τελευταία ανάλυση, το βιβλίο αυτό είναι ένας λόγος για τον άνθρωπο και τον πολιτισμό του -ένας λόγος για μας και τη ζωή μας.

Σπίτια στην Ελλάδα Το βλέμμα ενός φωτογράφου κι ενός στυλίστα που γυρίζουν την Ελλάδα το μαγνητίζει το φως, αυτή η φωτεινότητα που δημιουργεί ο ήλιος, εισβάλλοντας παντού μόλις βρει κάποιο άνοιγμα. Ο ήλιος δίνει χρώμα στους κήπους, κάνοντας να ανθίσουν χιλιάδες λουλούδια, μα μπορεί και να ξεθωριάσει τα χρώματα ενός χαλιού, τα μαξιλάρια ενός καναπέ. Εκεί που δεν φτάνει ο ήλιος, προσθέτουμε κίτρινο χρώμα στους τοίχους και πορτοκαλί κουρτίνες, για να αναπλάσουμε αυτό το φως. Στο βιβλίο αυτό συγκεντρώνονται σήμερα φωτογραφίες που τα τελευταία δέκα και πλέον χρόνια δημιουργήσαμε, παίζοντας με τον ήλιο σε κάθε δωμάτιο όλων των σπιτιών που επισκεφθήκαμε.